پنبه ایران در آستانه نابودی کامل

 علیرضا حائری – کارشناس صنعت –

اهمیت الیاف پنبه:

 بطور کلی می توان گفت که پنبه از مهمترین محصولات کشاورزی است که  علاوه  بر تامین مواد اولیه صنایع نساجی و روغن کشی ، در اشتغال زایی بخش های کشاورزی ، صنعت و بازرگانی نیز نقش مهمی را ایفا می نماید . در واقع کمتر محصول کشاورزی از نظر قابلیت ایجاد ارزش افزوده و تنوع فرآورده ها ، یارای برابری با پنبه را دارد.

تولید جهانی پنبه :

در حال حاضر تولید جهانی پنبه در سال در حدود 24میلیون تن و تجارت آن نیزدر حدود 10میلیون تن در سال می باشد که با فرض قیمت 2دلار برای هر کیلو پنبه ،می توان گفت که تجارت جهانی پنبه در سال بالغ بر 20میلیارد دلار می باشد .

تولید پنبه محلوج در سال زراعی گذشته در کشورمان بالغ بر حدود 40 هزار تن بوده  و این برای کشورما که روز گاری تولید سالیانه  پنبه آن از مرز 250 هزار تن نیز گذشته و بخش عمده ای از آن نیز  صادر میشد تاسف بار است . 

در آن زمان ارزش صادرات پنبه بالغ بر 120میلیون دلار در سال بود که 20 درصد صادرات کالاهای غیر نفتی و 45درصد صادرات کالاهای کشاورزی در کشور را شامل می شد.
 بهبود وضعیت فعلی و بازگشت به دوران طلایی سالهای نه چندان دور ، مستلزم توجه  خاص مسئولین دست انداز کار  پنبه  کشور می باشد تا بحران فعلی در زمینه پنبه برطرف شده واین محصول مهم جایگاه ممتاز خود را در میان سایر محصولات کشاورزی دوباره باز یابد .

 توجه داشته باشید که بر اساس برنامه راهبردی وزارت صمت ، تولید انواع نخ در سیستم پنبه ای در سال 1404 بالغ بر 500 هزار تن هدف گذاری شده است که نیاز به حداقل 300 هزار تن پنبه محلوج در سال خواهد داشت.

دلایل کاهش تولید پنبه در کشور :

اصلی ترین  دلیل کاهش سطح زیر کشت پنبه و کاهش این محصول  بالا بودن  هزینه های تولید و قیمت تمام شده بالای آن می باشد که باعث می گردد پنبه  تولید داخل  یارای رقابت  با قیمت های جهانی را نداشته باشد لذا کشاورز پنبه کار رغبتی به کاشت این محصول از خود نشان نمیدهد و به کاشت محصولاتی با زحمت کمتر و ارزش افزوده بیشتر روی می آورد .

این معضل  تقریبا در تمامی نقاط دنیا که به کشت پنبه اشتغال دارند به نوعی وجود دارد اما دولت های مربوطه با دادن یارانه به  کمک این قشر از کشاورزان و این بخش از محصولات کشاورزی آمده و تا حدود زیادی انگیزه را برای کاشت این محصول افزایش می دهند . در بعضی از کشورهای تولید کننده پنبه ، به این محصول دو نوع یارانه تولیدی و صادراتی پرداخت می گردد .

در کشورما نیز پرداخت یارانه به کشاورزان پنبه کار راهکارمناسبی برای ایجاد انگیزه در بین کشاورزان پنبه کار میباشد.  

با فرض تولید سالیانه 150هزار تن پنبه در کشور که نیاز صنایع نساجی می باشد و پرداخت 10000 ریال یارانه در ازائ هر کیلو پنبه محلوج ، جمع یارانه پرداختی سالیانه توسط دولت بالغ بر1500 میلیارد ریال  و یا 43 میلیون دلار میگردد . آیا این مبلغ برای احیای دوباره کشت پنبه و رونق صنایع ریسندگی و روغن کشی و ... مبلغ زیادی می باشد ؟؟

مخصوصا اگر بدانیم که ارز  خارج شده از کشور برای خرید پنبه به منظور تامین نیاز واحدهای نساجی ،  بیش از یکصد میلیون دلار در هر سال میباشد.
از  دیگر عوامل  کاهش محصول پنبه عدم استفاده از ماشین الات مکانیزه در کاشت ، داشت و برداشت پنبه می باشد که آن هم متاثر از کوچک شدن زمین های کشاورزی می باشد .

برای تولید پنبه در مقیاس های بزرگ و با قیمت های مناسب نیاز به زمین های کشاورزی بزرگ ویا کشت و صنعت ها می باشد که می باید در استراتژی وزارت جهاد کشاورزی در جهت حمایت از این محصول قرار گیرد .

در حال حاضر و در کشورما عملیات آماده سازی بستر بذر بصورت 100%مکانیزه ، عملیات کاشت پنبه بصورت 70% دستی و 30% مکانیزه ، عملیات داشت بصورت 90%دستی و عملیات برداشت بصورت تقریبا 100% دستی انجام می گیرد .

برداشت دستی پنبه حدود 40% هزینه های تولید این محصول را به خود اختصاص می دهد. 

از طرف دیگر و به اعتقاد کارشناسان کشاورزی ، کاهش سطح زیر کشت پنبه ، باعث افزایش آفات در دیگر محصولات کشاورزی در منطقه  گردیده که افزایش استفاده از سموم دفع آفات را سبب می گردد که این موضوع نیز مشکلات زیست محیطی  برای  سایر محصولات کشاورزی ، منابع زیر زمینی آب ، دام  و حتی انسان ها را در پی داشته است .

لذا حمایت از کاشت پنبه نه تنها یک تصمیم صحیح اقتصادی است بلکه از جنبه های حفاظت از محیط زیست و سلامت انسان و دام نیز حائز اهمیت می باشد .
مضافا اینکه  کشت پنبه ، بالاترین میزان اشتغال را  در بخش کشاورزی  ایجاد می کند و در هر هکتار از مزارع پنبه 95 نفر روز اشتغال ایجاد می شود .

 در واقع کشت پنبه در  بخش کشاورزی 5/2برابر سویا ، 4 برابر ذرت، 6 برابر گندم و 4برابر کلزا شغل ایجاد می کند ضمن اینکه از نظر ایجاد اشتغال جنبی در بخش های صنعت و خدمات نیز بسیار موثر بوده و درازای ایجاد یک شغل در زراعت پنبه ، حدود 5 شغل در بخش های صنعت و خدمات ایجاد می شود . و در مجموع اشتغال زایی جنبی پنبه حدود سه برابر سایر محصولات زراعی است .

واردات پنبه :

در طی سال های اخیر که تولید پنبه کشور رو به نزول گذاشت و به منظور رفع نیاز صنایع ریسندگی ،خرید پنبه از سایر کشورهای  همجوار علی الخصوص کشور ازبکستان  تسهیل گردید  و با توجه به عقد قرار داد تعرفه ترجیحی با این کشور،  بیش از 90% از نیاز وارداتی  پنبه کشور  از طریق پنبه کشور ازبکستان  تامین گردید .

لیکن به دو دلیل  ذیل خرید  پنبه از کشور ازبکستان با محدودیت های جدی روبرو  شده و به نظر می رسد که در سال زراعی پیش رو ، تامین نیازهای صنایع ریسندگی از طریق پنبه  کشور ازبکستان با مشکل جدی و شاید هم غیر قابل حل روبرو گردد .

دلیل اول :

اینکه دولت ازبکستان به منظور حصول ارزش افزوده بیشتر از محصول پنبه خود که در سال به بیش از یک میلیون تن بالغ می گردد اقدام به احداث کارخانجات متعدد ریسندگی ، بافندگی و پوشاک با استفاده از منابع داخلی و همچنین سرمایه گذاری خارجی نموده است تا در آینده ای  نزدیک  به جای  صادرات  پنبه  به صدور انواع نخهای پنبه ای ، پارچه و پوشاک  مبادرت نماید و  ارزش افزوده این فرایند را در کشور خود حفظ نماید.

به نحوی که در سالهای اخیر بیشترین سرانه سرمایه  گذاری در صنعت ریسندگی پنبه ای در جهان در این  کشور انجام شده و بیشترین سرانه دوک و اسپیندل ریسندگی پنبه ای در کشور ازبکستان نصب گردیده است .

دلیل دوم :

اینکه چین و سایر خریداران عمده پنبه ، در آغاز فصل برداشت ، نسبت به خرید انبوه پنبه های مازاد کشور ازبکستان اقدام می نماید لذا دولت ازبکستان تمایلی به فروش پنبه در پارت های کوچک 1000 تن و یا 2000 تن به سایر خریداران نداشته و چون خرید پنبه توسط تجار ایرانی و در پارت های کوچک انجام می شود لذا در این بازار ، دستشان از پنبه مرغوب ازبکستان خالی می ماند و چنانچه بخواهند از خریداران چینی ، پنبه را دریافت کنند می باید هزینه بیشتری را متحمل شوند که اقتصادی نخواهد بود .

پیشنهاد چیست ؟

لذا توصیه می گردد مادامی که استراتژی وزارت جهاد کشاورزی در حمایت از افزایش محصول پنبه تدوین نشده و به نتیجه ای نرسیده است وزارت صمت و مسئولان بازرگانی کشور به منظور تنظیم بازار پنبه داخل و تامین نیاز های صنایع نساجی کشور  نسبت به خرید انبوه  پنبه در ابتدای  فصل برداشت  از کشور ازبکستان به مقدار حداقل یکصد هزار تن اقدام نموده و در طول سال و بتدریج در اختیار صنایع ریسندگی کشور قرار دهند .

همچنین جریان ورود پنبه از سایر کشورهای تولید کننده پنبه را تسهیل نموده و حتی الامکان نسبت به بر قراری تعرفه ترجیحی با دیگر کشورها و یا کاهش تعرفه واردات پنبه اقدام نماید .

بدیهی است  راهکار اصلی :  حمایت از کاشت پنبه در داخل کشور تا سقف سالیانه حداقل 150 هزار تن  محلوج  و با استفاده از پرداخت یارانه به کشاورزان پنبه کار و مکانیزه نمودن تولید پنبه در زمین های بزرگ کشاورزی می باشد .