از قافله جهانی عقب مانده ایم

صنعت نساجی و به دنبال آن صنعت پوشاک کشور که روزی حرف های زیادی در بازار های منطقه برای گفتن داشت، حالا به یک بازار وارداتی برای چین، ترکیه و کشور هایی از این دست تبدیل شده است.

طی چند سال اخیر پای کشورهای دیگر هم به این خوان گسترده مصرف باز شده و بازار لباس کشور مهمانان دیگری از بنگلادش، سوریه و پاکستان پذیرا شده است. بنا به گفته فعالان و شاغلان این بخش از اقتصاد کشور در چند سال اخیر وضعیت پوشاک ایران متأسفانه از حالت تخصصی به سمت غیر تخصصی در حرکت است.

در قسمت تولید با مشکلات بزرگی روبه رو هستیم و عدم وجود افراد متخصص کاملاً از ظواهر امر مشخص است. علاوه بر این در دسترس نبودن مواد اولیه و عدم استفاده از تکنولوژی روز و ماشین آلات جدید هم به نوبه خود جزو مشکلات این صنف به حساب می آید. عدم رقابت پذیری و ترس و بزرگ نمایی رقبای دیگر را هم باید به این موارد اضافه کرد.

از سوی دیگر در سمت بازار و قسمت فروشگاهی و فروش پوشاک در مغازه ها هم به نوبه خود مشکلاتی هست که تأثیری مستقیم بر تولیدات این بخش می گذارد و طبیعتا فضای سرمایه گذاری در این صنعت را نیز با مخاطرات بیشتری روبه رو می کند. در این گزارش به بررسی شرایط تولید و فعالیت صنعت نساجی و پوشاک پرداخته ایم.

باسابقه اما کم اثر

در شرایط کلی تولید محصولات نساجی در ایران سابقه ای طولانی دارد و نزدیک به 70 سال است که این بخش از صنعت در اقتصاد ایران حضور دارد. روزگاری صنعت نساجی و پوشاک دومین صنعت پس از نفت و گاز به شمار می رفت و تعداد زیادی از نیروی کار و فعال کشور در این بخش به کار گرفته شده بودند.

دهه های 40 و 50 اوج شکوفایی این صنعت بود و محصولات داخلی علاوه بر تأمین نیاز داخلی در صادرات هم نقش پررنگی داشت. اما اکنون به انباری بزرگ برای بافت ها و تولیدات کشورهای ترکیه، چین و هند تبدیل شده است. ضمن اینکه کشورهای دیگری هم مترصد حضور در بازار پرسود ایران هستند تا مختصر سهم باقی مانده از تولید داخلی را از دست تولید کننده ایرانی بربایند.

محسن افرایی یکی از فعالان حوزه نساجی و تولید پوشاک است که بیش از 26 سال سابقه کار دارد و در مورد وضعیت نساجی در کشور می گوید: اوضاع و احوال فعالیت در این حوزه اصلا مناسب نیست. مخصوصا در این 10 سال اخیر که شرایط برای کار و تولید سخت تر از قبل شده است. خیلی از همکارهای ما در این بخش تغییر شغل داده اند یا خانه نشین شده اند. در بروز این وضعیت نامساعد عوامل متعددی نقش دارند که در درازمدت اثر منفی روی این صنعت گذاشته اند.

کمبود نقدینگی، استفاده از فناوری قدیمی، واردات بی رویه، قاچاق انبوه انواع پارچه و لباس این بخش را زمین زده است. این تولید کننده قدیمی درباره شرایط پیش رو می افزاید: کشور ما هنوز آمادگی ایجاد تحول بزرگ در بخش صنعت پوشاک را ندارد. توسعه این صنعت نیازمند ملزوماتی است که ما هنوز از آن بی بهره هستیم یا اصلاً به دنبالش نرفته ایم.

 هر تحولی نیاز به پایه سازی محکم است یعنی ابتدا باید زمینه های تحول و توسعه را فراهم کنیم. گرچه فعالان صنعت پوشاک در کشور ارتباط مستقیم هر روزه ای با عوامل بازار و مشکلات این بخش دارند ولی متأسفانه به صورت عمیق به این مقوله نگاه نشده و همین عامل یک نقطه ضعف برای توسعه این صنعت در کشور است هرچند استعدادهای نهفته بسیاری در این کار داریم وبا اندکی تأمل و حمایت به یک صادر کننده بزرگ تبدیل خواهیم شد.البته همه اینها منوط به برطرف شدن مسائل و مشکلات است که باید مورد توجه مسئولان قرار بگیرد.

وی در ادامه می افزاید: ترکیه در سال بیش از 25 میلیارد دلار صادرات پوشاک آماده دارد این یعنی افزایش تولید، درآمد و اشتغال که می تواند گامی برای توسعه اقتصاد باشد. توسعه اشتغال و تولید یکی از اهداف کلان اقتصاد است. برای این کار باید توجه بیشتری به تولید و سرمایه گذاری شود اما نه با این راهکار هایی که در حال حاضر اجرا می شود، باید به سمت تکنولوژی بهتر و تولید ارزان حرکت کرد.

الان دستگاه های به روز دنیا با قیمت های 400 ، 500 میلیون تومان وارد کشور می شود که حداقل دو یا سه دستگاه برای هر واحد نیاز است. خرید این تجهیزات هزینه زیادی دارد و از عهده بیشتر تولیدکننده ها برنمی آید. دولت باید به حمایت تولید بیاید و با اتخاذ سیاست های درست و اصولی باعث رشد و گسترش این صنعت شود.

برگزاری نمایشگاه ها

رسول زیباکار یکی دیگر از فعالان صنف پوشاک که بیش از 20 سال است که در این حرفه فعالیت دارد، در مورد برگزاری نمایشگاه های بین المللی در کشور می گوید: الان آمده اند و نمایشگاه بین المللی برگزار کرده اند و هدف شان هم ایجاد رقابت و ارتقای سطح کیفی است، اما تنها چیزی که اتفاق نمی افتد همین موضوع است. به ما اجازه حضور در نمایشگاه پوشاک ترکیه داده نمی شود، بلکه فقط ما می توانیم به عنوان مواد اولیه در نمایشگاه حاضر شویم چرا که اولویت با برندهای خود کشور ترکیه است.

به نظر من حمایت از تولید ملی موضوعی است که باید در کشور ایران هم لحاظ شود. در همه کشورها برای کالای آماده یک تعرفه قرار می دهند اما در ایران برای ورود ملزومات هم از ما تعرفه دریافت می کنند که باعث افزایش هزینه تولید کالا می شود. کشور ایران درآمد خود را با فروش نفت با قیمت پایین کسب می کند و پوشاک با ارزش افزوده زیاد وارد کشور می شود.

به نظرم تمام کشورهای توسعه یافته از صنعت نساجی و پوشاک خود شروع کرده اند. آنها از کالای تمام شده ارزش افزوده دریافت می کنند، اما در اینجا به دلیل ضعف زیرساختی در مسیر تولید کالا تعرفه کالا را از تولید کننده دریافت می کنند و در نتیجه قیمت تمام شده کالا افزایش پیدا می کند.

زیباکار در مورد قاچاق پارچه و لباس به کشور اضافه می کند: براساس آماری كه ستاد مبارزه با قاچاق كالا و ارز اعلام كرده سالانه 2.7میلیارد دلار پوشاك به صورت قاچاق به كشور وارد می شود. این رقم با دلار 3500تومانی تقریباً معادل 10هزار میلیارد تومان می شود كه اگر در چرخه تولید داخلی كشور قرار گیرد، قطعاً تحول خوبی در اشتغال و رونق تولید كشور ایجاد می كند.

وی درباره اینکه ممنوعیت واردات پوشاک به کشور در درازمدت باعث تشدید قاچاق این کالا خواهد شد، افزود: متأسفانه در فهرست ممنوعیت های جدید وارداتی، تجهیزات پوشاک نیز وجود دارد که در صورت توقف واردات آنها صنعت پوشاک کشور دچار مشکلات زیادی می شود.

سرمایه اولیه:

برای ایجاد و راه اندازی یک واحد نساجی سرمایه  فراوانی نیاز است و با پول کم هیچ کاری نمی شود کرد. عیب واحدهای قدیمی این بود که محدود به فضا و محدودیت در تنوع تولید بودند. برای اینکه یک واحد صنعتی نساجی پویا و به روز داشته باشید باید میلیاردی هزینه کنید. هزینه اولیه برای تأسیس کارخانه نساجی بین 3 تا 6 میلیارد تومان است که بیشتر هزینه خرج تجهیزات و ماشین آلات می شود. تمام تجهیزات وارداتی است و قبل از همه باید به فکر تهیه ارز مبادله ای و وام مخصوص راه اندازی صنایع بود.

اکنون بازار در حالت رکود قرار گرفته و این حجم سرمایه گذاری به دلیل نبود سهم بازار توجیه اقتصادی ندارد. میزان سرمایه گذاری برای واحدهایی که به شکل تک محصولی فعالیت می کنند، کمتر از این مقدار و ممکن است تا 30 الی 40 درصد کاهش پیدا کند. حجم سرمایه گذاری برای شروع کار رابطه مستقیمی با نوع و میزان تولید دارد.

مجوزهای لازم:

دریافت مجوز برای این کار مراحل مختلفی دارد که باید به ترتیب انجام شود. کسانی که قصد سرمایه گذاری و ایجاد یک واحد تولیدی را داشته باشند باید درخواست احداث و راه اندازی خود را به وزارت صنعت ، معدن و تجارت ارائه کنند و با استفاده از طرح های توجیهی به دریافت مجوز مبادرت بورزند.

پس از آن نوبت دریافت تأییدیه های لازم از وزارت بهداشت، سازمان محیط زیست و مؤسسه استاندارد می رسد که هر کدام برای صدور گواهینامه ها شرایط خاصی را دارند و باید مطابق ضوابط اعلام شده عمل کرد. پس از اخذ تمام مجوزها و تأییدیه های قانونی و بهداشتی می توان به احداث و راه اندازی خط تولید اقدام کرد. باید همیشه به یاد داشته باشید چون محصولات نساجی و پوشاک مستقیماً با انسان سروکار دارند، داشتن پروانه بهره برداری و تأیید از وزارت بهداشت از اولویت های کار است.

ریسک ها و تهدیدها :

مشکلات و دردسرهای صنعت نساجی و پوشاک چند وجهی است و طیف مختلفی از موانع را شامل می شود؛ مشکل اول مربوط به فرسودگی تجهیزات و ماشین آلات صنعتی می شود که به نوعی از رده خارج شده اند و عمر زیادی از آنها می گذرد. این ادوات به دلیل اینکه با تکنولوژی قدیمی کار می کنند برای شرایط فعلی کاربردی ندارند.

به این ترتیب حجم تولید پایین می آید و پارچه بافته شده هم از کیفیت مطلوبی برخوردار نخواهد بود. مورد دیگر واردات بی رویه و بدون ضابطه پارچه است که واحدهای تولیدی و دوزندگی پوشاک را تحت تأثیر قرار می دهد و راه را برای اجناس خارجی  (با هر کیفیتی) باز می کند. کمبود نقدینگی، تولید پایین و عدم بهره مندی از فناوری روز از مهم ترین چالش های پیش روی این صنعت به شمار می آید.