تامین مواد اولیه برای واحدهای تولید نخ در کشور یکی از مشکلات و چالش‌های قدیمی این صنعت است. امروزه براساس آمارهای موجود، حدود ۸۰ کارخانه از مواد اولیه‌ای که در تولید نخ فیلامنت مورد نیاز است، استفاده می‌کنند.
با اینکه مهندسان ایرانی از حدود ۸ سال پیش توانستند واحد«POLY H» را در مجتمع شهید تندگویان با موفقیت راه‌اندازی کنند اما هنوز مشکلاتی در تامین مواد اولیه وجود دارد. براساس برنامه‌ریزی‌ها، چیپس تکستال در POLY H فاز دوم مجتمع پتروشیمی شهید تندگویان با ظرفیت ۴۰۰ تن در روز راه‌اندازی شده و مواد اولیه نخ فیلامنت را تولید می‌کنند. براساس آنچه برای این کارخانه درنظر گرفته شده مجتمع شهید تندگویان وظیفه تامین خوراک را در واحد STAPLE و POY در بخش ریسندگی (تولید پنبه مصنوعی و نخ پلی‌استر) با ارزش افزوده بالا عهده‌دار است.
در سال‌های گذشته دولت برای جلوگیری از وجود برخی رانت‌ها در تامین مواد اولیه، خرید و فروش این محصولات را به طور مستقیم از کارخانه‌های پتروشیمی ممنوع و این کار را از طریق بورس قانونی اعلام کرد. این در حالی است که پس از ورود به بورس مشکلات دیگری برای واحدهای صنایع کوچک و متوسط و پایین‌دستی ایجاد شد. در صورتی که واحدها نتوانند مواد اولیه مورد نیازشان را از طریق بورس تامین کنند، باید به بازار آزاد رو آورند که در این شرایط هیچ‌گونه نظارتی بر خرید و فروش و قیمت‌گذاری مشخصی وجود ندارد. بر این اساس، مشکلات واحدهای صنایع پایین‌دستی پس از عرضه محصولات در بورس بیشتر شده است. در این زمینه، محمدرضا نعمت‌زاده، وزیر صنعت، معدن و تجارت هم بارها این موضوع را گوشزد کرده که محصولات پتروشیمی باید از بورس خارج شود تا صنایع پایین‌دستی رونق بگیرد.
ماشین‌آلات چینی، آفت نساجی
امیر اورجی، کارشناس صنایع نساجی درباره مواد اولیه و مشکلات موجود در تولید نخ، به صمت گفت: «شاید برخی زدوبندها پس از ورود محصولات پتروشیمی به بورس کمتر شده باشد اما تامین مواد اولیه برای واحدهای تولیدی بسیار سخت شده و برخی از واحدها آسیب‌های جبران‌ناپذیری دیده‌اند. »
این کارشناس صنعت نساجی با بیان اینکه در شرایط تحریم، تولیدکنندگان برای تامین مواد اولیه امکان استفاده از خطوط اعتباری را ندارند، گفت: این امر بدون شک فشار ناشی از تامین نقدینگی مورد نیاز را چندین برابر می‌کند.
اورجی با بیان اینکه در شرایط تحریم، تولیدکنندگان برای تامین مواد اولیه، ماشین‌آلات یا قطعات یدکی مورد نیاز خطوط تولیدی، امکان استفاده از خطوط اعتباری ریفاینانس و خرید از طریق یوزانس را نیز از دست داده بودند، خاطرنشان کرد: بر این اساس ماشین‌آلاتی که در سال‌های تحریم وارد کشور شد به هیچ‌وجه کیفیت کافی نداشته و در سال‌های آینده آسیب‌های بسیار جدی به صنعت وارد خواهد کرد.
وی افزود: «در سال‌های پایانی تحریم حدود ۵۰ درصد از واحدهای صنعت نساجی به واردات ماشین از چین اقدام کردند. بر این اساس، اگر برنامه مشخصی برای خروج این ماشین‌آلات که بهره‌وری پایینی دارند از سوی واحدهای صنعتی تدوین نشود باید شاهد از بین رفتن ۵۰ درصد از واحدهای صنعت نساجی باشیم. »
تولید پنبه استاندارد نیست
پنبه به عنوان ماده اصلی نخ‌های پنبه‌ای باید به طور استاندارد در کشور تولید شود تا واحدهای صنعتی با مشکلی روبه‌رو نشوند. در ایران حدود ۸۰ درصد از پنبه تولیدی به طور دیم است و این موضوع باعث می‌شود تولید پنبه کیفیت ثابت نداشته باشد. به گفته کارشناسان، دلیل اصلی این موضوع بهینه نشدن مراحل داشت، کاشت و برداشت پنبه است. در صورتی که این ۳ مرحله بهینه شده و آبیاری نیز به طور اتوماتیک باشد، نخستین و اصلی‌ترین مشکل تولید نخ‌پنبه‌ای برطرف خواهد شد.
این کارشناس صنعت نساجی با بیان اینکه در تولید نخ‌های پنبه‌ای هم متاسفانه مشکلات پیچیده‌ای وجود دارد، گفت: «مهم‌ترین چالش تولید نخ‌های پنبه‌ای، نبود سیستم کشاورزی مناسب در کشور است. این مانع باعث شده راه ورود ایران به بازارهای جهانی تا حد بسیار زیادی بسته شود. »
اورجی با بیان اینکه برای ورود به بازارهای جهانی باید تولید را با کیفیت مشخصی در پیش گرفت، افزود: «آنچه در بازارهای جهانی اهمیت بسیاری دارد، حداقل تغییرات کیفی و کمی در تولید است. حال آنکه در ایران مواد اولیه تغییرات بسیاری دارد و باعث می‌شود تولیدکننده نتواند در بازارهای جهانی حضور داشته باشد. این مشکل هم در محصولاتی که مواد اولیه آنها در پتروشیمی تولید می‌شود، وجود دارد، هم در محصولاتی که تامین مواد اولیه آن برعهده صنایع کشاورزی است. »
نساجی مدرن، مدیریت مدرن
در سال‌های پیشرفت دانش فنی، روزآمدی ماشین‌آلات تولید در صنعت نساجی رشد چشمگیری داشت. برخی از واحدهای صنعتی که نتوانستند خود را با این رشد همسو کنند یا از چرخه تولید خارج شدند یا در آستانه خروج قرار گرفته‌اند.
اورجی با اشاره به اینکه مدیریت یکی از ارکان صنعت نساجی است، گفت: «در دهه گذشته صنعت نساجی در دنیا پیشرفت‌های چشمگیر و بی‌سابقه‌ای داشت. بر این اساس، برخی از واحدهای صنعتی که توان نوسازی ماشین‌آلات و اندیشه تولید را داشتند همچنان در این صنعت فعالیت می‌کنند اما دیگر واحدهایی که نتوانستند این دو سیاست را درپیش بگیرند یا از چرخه تولید حذف شدند یا در حال حذف شدن هستند. در ایران برخی از واحدهای صنعت نساجی به دلیل اینکه نتوانستند سیستم مدیریتی را تغییر دهند، اقدام به اعمال برخی تغییرات در مدیران ارشد کردند و اکنون این واحدها توانسته‌اند به تولید ادامه دهند و مشکلی هم در این زمینه برای آنها وجود ندارد.
صنایع بالادستی و الزام نوسازی
واحدهایی که اکنون در صنعت نساجی فعالیت می‌کنند از دو طریق ماشین‌آلات مورد نیاز را تامین کرده‌اند. برخی از واحدها به ماشین‌آلات چینی روآورده و برخی دیگر از ماشین‌آلات آلمانی و دیگر کشورها استفاده می‌کنند. واضح است که کیفیت ماشین‌آلات آلمانی بسیار بیشتر از ماشین‌های چینی است. بر این اساس، برخی از واحدهای تولیدی از فناوری بالاتری نسبت به صنایع بالادستی برخوردار شده‌اند و این به معنی الزام بروزرسانی تولید محصولات پتروشیمی و پنبه کشاورزی است.
محمدرضا قربانی، فعال و کارشناس صنعت نساجی در این‌باره به صمت گفت: «اکنون واحدهایی که در صنعت نساجی ایجاد شده از فناوری بالاتری نسبت به صنایع بالادستی بهره‌مند شده‌اند و این نیاز به بروزرسانی صنایع بالادستی را جدی‌تر کرده است. »
وی افزود: «باید در نظر داشت که ایران توان نوسازی صنایع بالادستی را دارد و انجام این کار به حمایت و عزمی جدی نیاز دارد. در صورتی که این اتفاق در کشور بیفتد، بخش قابل ملاحظه‌ای از مشکلات موجود در این صنعت برطرف خواهد شد. »
قربانی با اشاره به اینکه حفظ صنایع موجود از اولویت‌های جدی وزارت صنعت، معدن و تجارت است، گفت: «این اولویت درحالی است که بخشی از آن از حیطه فعالیت این وزارتخانه خارج است و برای انجام این کار دیگر نهادها باید همکاری‌های لازم را داشته باشند. در این صورت می‌توان امیدوار بود مشکلات پیش روی صنعت نساجی برداشته شود. »
این کارشناس صنعت نساجی با بیان اینکه توسعه متوازن مشکلات صنعت نساجی را برطرف خواهد کرد، گفت: «اکنون متاسفانه در بخش‌هایی از صنعت نساجی توسعه متوازن وجود ندارد. دولت باید با حمایت از صنایع بالادستی و حمایت از کشت پنبه و واحدهای پتروشیمی زمینه را برای توسعه واحدهای نساجی فراهم می‌کرد. اما اکنون این‌طور نیست و بخشی از واحدهای تولیدی به لحاظ فناوری تولید از صنایع بالادستی پیشی گرفته‌اند. »