فاز نخست طرح ملی آمایش سرزمینی صنعت، معدن و تجارت پس از سال‌ها پیگیری درنهایت تا یک ماه دیگر منتشر خواهد شد. مدیرکل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی وزارت صنعت، معدن و تجارت با اعلام این موضوع به صمت از انتشار طرح آمایش سرزمینی در ویرایش دوم سند راهبردی صنعت، معدن و تجارت خبرداد.
در طرح ملی آمایش سرزمینی فرصت‌ها، منابع و مزیت‌های رقابتی هر استان مورد بررسی قرار گرفته و براساس آن صنایع منتخب هر استان برای توسعه صنعتی تعیین شده است.
ایران به دلیل وسعت زیاد دارای تنوع آب و هوایی و جغرافیایی ویژه‌ای است که باعث شده شرایط اقلیمی هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت باشد. علاوه بر این وجود قومیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف در کشور نیز ساختارهای متفاوتی را در هر منطقه به وجود آورده است.
اگر به این موضوع همسایگی با کشور‌های مختلف را نیز اضافه کنیم متوجه خواهیم شد که با کشوری با ظرفیت‌های صنعتی و معدنی متنوع روبه‌رو هستیم که با تمرکز بر منابع و مزیت‌های هر منطقه می‌توان توسعه صنعتی متوازنی در کشور ایجاد کرد.
در دهه گذشته طرح‌های صنعتی اغلب براساس روابط سیاسی و بدون توجه به نیاز منطقه و منابع موجود در آن ایجاد شد؛ موضوعی که باعث شده برخی طرح‌های صنعتی بدون توجیه اقتصادی سرانجامی جز تعطیلی نداشته باشند یا به شکل نیمه‌تمام رها شوند. دولت یازدهم از ابتدای کار خود با رویکردی جدید درجهت توسعه صنعتی و جلوگیری از ایجاد طرح‌های بدون توجیه اقتصادی با تشکیل ستاد ملی آمایش سرزمینی ذیل سازمان برنامه‌ریزی و بودجه طرح ملی آمایش سرزمینی را در دستور کار قرار داده است.
آمایش سرزمینی، لازمه توسعه صنعتی
محسن اتابکی، مدیرکل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی وزارت صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگو صمت با اشاره به اهمیت تدوین آمایش سرزمینی صنعت و معدن گفت: توسعه صنعتی باید براساس ملاحظات آمایشی، اقلیمی و محیط‌زیستی برنامه‌ریزی شود.
به همین دلیل یکی از سوالات اساسی در برنامه‌ریزی توسعه صنعتی این است که چه صنایعی در چه استان‌هایی باید رشد و توسعه پیدا کنند. اتابکی با بیان اینکه آمایش سرزمینی یک طرح بسیار بزرگ و زمانبر است اظهارکرد: از آنجایی که طرح آمایش سرزمینی یک موضوع ملی و فرهنگی است که موضوعاتی همچون مسیرهای مواصلاتی، زیرساختی، فناوری، انرژی و... را دربرمی‌گیرد به همین دلیل در دولت ذیل سازمان برنامه و بودجه ستادی با عنوان «ستاد ملی آمایش سرزمینی» تشکیل شده است.
مدیرکل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه مقدمات و مطالعات اولیه این طرح انجام شده گفت: پس از جمع‌آوری اطلاعات اولیه فاز نخست طرح آمایش سرزمینی به‌عنوان یک سرفصل اساسی در ویرایش دوم سند راهبردی صنعت، معدن و تجارت منتشر خواهد شد و به مرور با جمع‌آوری اطلاعات بیشتر این طرح تکمیل خواهد شد.
شناسایی مزیت‌ها و منابع استان‌ها
اتابکی با بیان اینکه فرصت‌ها و مزیت‌های نسبی و رقابتی هر استان برای توسعه صنایع در طرح آمایش سرزمینی بررسی شده، گفت: شرایط منابع استانی یکی از لازمه‌های مهم برنامه‌ریزی صنعتی است به ویژه در بخش منابع آبی به دلیل کمبود منابع باید صنایع آب‌بر مشخص و از استان‌های کم‌آب جمع‌آوری شوند. به همین دلیل در هر استان صنایعی که بیشترین بهره‌وری یا بیشترین هزینه‌ها را دارند مشخص شده تا مجوز‌های صنعتی براساس آن صادر شود.
وی افزود: در این پروژه از تمام توانمندی‌های دولتی، بخش خصوصی و مشاوران خارجی استفاده خواهد شد تا یک طرح ملی قدرتمند برای برنامه‌ریزی صنعتی کشور تهیه شود. از نیمه دهه ۵۰ که طرح آمایش سرزمینی به‌وسیله شرکت «ستیران» به کمک مشاوران فرانسوی انجام شده تاکنون چنین پروژه‌ای سابقه نداشته و نهایی شدن این طرح به طور قطع گام بزرگی در جهت توسعه صنعتی خواهد بود.
مدیرکل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه آمایش صنعت، معدن و تجارت یک برنامه ۵ یا ۱۰ساله نیست اظهارکرد: در تمام دنیا پروژه‌های آمایشی حداقل باید برنامه توسعه ۳۰ساله کشور را مشخص کند تا توسعه منطقه‌ای به‌طور متوازن و با کمترین هزینه و بیشترین بهره‌وری محقق شود.
نقش آمایش سرزمینی در سرمایه‌گذاری
محمدرضا مرتضوی، دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگو با صمت با اشاره به اهمیت آمایش سرزمینی در برنامه‌ریزی صنعتی گفت: در ایران تفاوت دما بین شمالی‌ترین تا جنوبی‌ترین منطقه حداقل ۳۰درجه سانتی‌گراد است بنابراین اجرای طرح آمایش سرزمینی برای طرح‌های سرمایه‌گذاری کشور یک اصل و ضرورت است. تاثیر شرایط اقلیمی و طبیعی کشورها بر اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری امری اجتناب‌ناپذیر است به همین دلیل باید به این نکته در اجرای طرح‌ها توجه ویژه شده و جانمایی طرح‌های صنعتی براساس ظرفیت اقتصادی، امکانات و طبیعت هر شهر و استان انجام شود.
مرتضوی با بیان اینکه تاکنون در بحث آمایش سرزمینی یک فعالیت موثر و کاربردی انجام نشده گفت: به همین دلیل شاهد اجرای پروژه‌های فولادی در مناطق خشک، احداث کارخانه نان صنعتی در مناطق کم‌جمعیت یا تاسیس واحدهای تولیدی فرش‌های ماشینی بیش از نیاز بازار هستیم که باعث شده بخش عمده‌ای از منابع مالی کشور اتلاف شود.
اتلاف ۱۵ ساله منابع مالی بدون آمایش
دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه پروژه‌ها و طرح‌های صنعتی اغلب بدون توجه به آمایش صنعتی براساس نفوذ‌های سیاسی اجرا می‌شود گفت: بسیاری از این طرح‌ها با نفوذ روابط سیاسی و خارج از برنامه‌های توسعه‌ای و طرح‌های آمایش سرزمینی انجام شده به همین دلیل هم‌اکنون با انبوهی از طرح‌های صنعتی مواجهیم که اجرای آنها هیچ‌گونه توجیه اقتصادی برای کشور ندارد.
وی با تاکید بر اینکه در شرایط کنونی با حجم انبوهی از طرح‌های نیمه‌تمام روبه‌رو هستیم، اظهارکرد: اجرای نیمه‌کاره این طرح‌ها بدون توجه به شرایط جغرافیایی و زیست‌محیطی نتیجه‌ای جز اتلاف منابع در پی نخواهد داشت.
زمانی که برای یک طرح سرمایه‌گذاری می‌شود حداقل به ۵سال زمان نیاز داریم تا آن طرح تکمیل شده و ۱۰سال نیز باید آن طرح را با منابع ملی اداره کرد تا به بازده اقتصادی و سود برسد بنابراین اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری بدون توجه به آمایش سرزمینی موجب می‌شود که ۱۵سال برای سرپا نگه داشتن یک رویداد غیراقتصادی از منابع ملی هزینه کنیم.
مرتضوی با تاکید بر نقش موثر تشکل‌ها و بخش خصوصی در طرح آمایش سرزمینی گفت: در تدوین طرح آمایش سرزمینی باید از ظرفیت تشکل‌ها و انجمن‌ها نیز بهره کافی برد البته در بخش اجرایی نیز مجلس شورای اسلامی و استانداران باید همکاری‌های لازم را داشته باشند، در غیر این صورت تدوین طرح آمایش سرزمینی نمی‌تواند به توجیه‌پذیر بودن طرح‌های اقتصادی کشور کمک کند.
بنابر این گزارش، با توجه به اهمیت طرح آمایش سرزمینی صنعت و معدن در توجیه‌پذیر بودن طرح‌های سرمایه‌گذاری، این طرح می‌تواند نقش موثری در کاهش طرح‌های نیمه‌تمام و تعطیل‌شده داشته باشد، از سوی دیگر به‌دلیل مشکلات کمبود منابع، زیرساخت و... اجرای این طرح می‌تواند از اتلاف منابع جلوگیری کند و بهره‌وری صنعتی را افزایش دهد.