اشتغالزایی ارزان با صنایع پیشرفته

پراکندگی اشتغال صنعتی براساس توزیع جمعیتی نیز به نحوی است که حدود ۷۶درصد شاغلان صنعتی در حوزه شهری و ۲۴درصد در حوزه روستایی مشغول به فعالیت هستند. صنایع همواره یکی از بسترهای مناسب اشتغالزایی برای دولت‌ها بوده که بیشترین ارزش‌افزوده را نیز برای کشور به وجود خواهد آورد. 

ظرفیت‌های رشد اشتغال صنعتی

در بخش صنعت ظرفیت‌های خالی تولید در واحدهای صنعتی، تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام، اجرای طرح‌های جدید صنعتی و راه‌اندازی دوباره واحدهای متوقف می‌تواند اشتغال مناسبی را به وجود بیاورد و همچنین اکتشاف و استخراج معادن جدید، تکمیل ظرفیت استخراج واحدهای معدنی، توسعه معادن موجود و تکمیل طرح‌های اکتشافی و نیمه‌تمام می‌تواند به اشتغال در بخش معدن منجر شود.

علاوه بر این توسعه خدمات فنی و مهندسی به‌ویژه در بازارهای صادراتی کشورهای منطقه، توسعه جذب نیروهای ماهر در کشورهای هدف با استفاده از ظرفیت‌های صنوف و توسعه فعالیت‌های صنفی در رسته‌های مرتبط با گردشگری فرصت‌هایی را برای اشتغال در بخش بازرگانی کشور پیش روی جمعیت جویای کار قرار می‌دهد. 

اهداف سال ۹۵ برای اشتغالزایی صنعتی

براساس اهداف کمی وزارت صنعت، معدن و تجارت برای سال ۹۵ اعطای پروانه‌های جدید صنعتی برای ۶۰هزار نفر، اعطای پروانه‌های توسعه صنعتی برای ۴۰هزار نفر و در بخش معادن برای ۱۰هزار نفر اشتغالزایی در نظر گرفته شده است.

علاوه بر این امسال اشتغال در واحدهای صنفی ۲۵۰هزار نفر، در بخش فرش ۵۰هزار نفر، اشتغال غیرپایدار طرح‌های در حال احداث ۱۲۰هزار نفر و فعال کردن دوباره و تکمیل ظرفیت واحدهای غیرفعال صنایع کوچک ۱۲۷هزار نفر هدف‌گذاری شده که درمجموع ظرفیت‌های اشتغالزایی جدید این بخش‌ها ۶۵۷هزار نفر اعلام شده است.

درحال‌حاضر صنایع «تولید مواد غذایی و آشامیدنی»، «وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیمه‌تریلر»، «تولید سایر محصولات کانی غیرفلزی» و «تولید مواد و محصولات شیمیایی» بیشترین اشتغالزایی را در کشور داشته‌اند در حالی که به گفته کارشناسان برای رشد سهم صنعت از اشتغال کشور باید تمرکز ویژه‌ای بر صنایع پیشرفته و های‌تک کرد.

سرمایه برای ایجاد هر شغل صنعتی

براساس اعلام وزارت صنعت، معدن. تجارت متوسط هزینه ایجاد اشتغال جدید صنعتی برای هر نفر در سال ۹۴ حدود ۲۴۰میلیون تومان است در حالی که کارشناسان معتقدند به‌دلیل بهره‌وری بالا و استفاده از نیروی متخصص و ماهر نیمی از این رقم برای ایجاد یک شغل در صنایع پیشرفته کافی است. 
براساس گفته‌های کارشناسان توزیع نیروهای متخصص نسبت به نیروهای مهارتی ساده ۳۰ به ۷۰ است به عبارت دیگر تنها ۳۰درصد از اشتغال صنعتی را نیروهای متخصص و ماهر تشکیل می‌دهند به همین دلیل نرخ بیکاری در نیروهای تحصیلکرده به مراتب بیشتر است. از این منظر نیز استفاده از فناوری‌های روز و توسعه صنایع پیشرفته برای استفاده از نیروهای متخصص دارای اهمیت است. 

زمینه‌های مغفول‌مانده اشتغال 

سعید باستانی، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت درباره زمینه‌های مغفول‌مانده در صنایع برای افزایش اشتغالزایی گفت: به‌طور متوسط برای ایجاد هر شغل صنعتی حدود ۲۵۰میلیون تومان سرمایه مورد نیاز است که این رقم برای صنایع دانش‌محوری همچون «آی‌تی» بسیار کمتر است بنابراین با توجه به کمبود منابع حرکت به سمت صنایعی که به سرمایه کمتری نیاز دارند توجیه اقتصادی بیشتری دارد. 

سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اشتغال یک حوزه پویاست به همین دلیل از ورود فناوری‌های جدید، تغییر شرایط جهانی و سایر عوامل دیگر تاثیر می‌پذیرد اظهارکرد: برای ایجاد اشتغال باید در حوزه‌های مختلف بروزرسانی شود. صنعت «آی‌تی» و «های‌تک» به دلیل نیروی کار متخصص و هزینه‌های ثابت ارزان ظرفیت‌های قدرتمندی در ایجاد اشتغال دارد. 

وی افزود: فناوری‌های نوظهور جزو ظرفیت‌های مغفول‌مانده‌ای است که با توجه به این حوزه می‌توان اشتغالزایی چشمگیری در صنایع ایجاد کرد. با فناوری‌های نوظهور و نوسازی فناوری‌های قدیم می‌توان ظرفیت‌های تولید را افزایش داد و زمینه‌های فعالیت صنعتی جدیدی ایجاد کرد.

پیوند صنعت و ثروت با دانشگاه

باستانی با اشاره به اینکه کشوری در زمینه اشتغال موفق است که بیشترین بهره‌برداری را از ذخایر طبیعی داشته باشد گفت: ایران دارای ذخایر فراوانی است که در صورت توجه و تمرکز بر آنها و تبدیل به ارزش‌افزوده اشتغال مناسبی در کشور ایجاد خواهد شد. برای بهره‌برداری درست از ذخایر طبیعی نیز باید منابع را شناسایی و زنجیره ارزش آن را به‌طور کامل در کشور ایجاد کنیم. تنها محلی که می‌تواند منابع طبیعی را به ثروت و صنعت تبدیل کند دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها هستند. با ایجاد پیوند میان صنعت و دانشگاه ظرفیت‌های اشتغال صنعتی فعال و اقتصاد مقاومتی درونزا محقق خواهد شد. 

تنها راه‌حل توسعه اشتغال صنعتی

حسین ساسانی، رییس کارگروه توسعه پایدار فرهنگستان علوم و عضو انجمن مدیران صنایع نیز در گفت‌وگو با صمت درباره راهکارهای افزایش سهم اشتغالزایی صنعتی گفت: در بررسی الگوهای صنعتی کشورهای توسعه‌یافته کشورهایی که صنایع آنها از فناوری بالاتری برخوردار است سهم بیشتری از اشتغال صنعتی را به خود اختصاص داده‌اند بنابراین برخلاف آنکه عده‌ای گمان می‌کنند با توسعه فناوری اشتغال صنعتی کاهش پیدا خواهد کرد تنها راه توسعه اشتغال در صنایع سرمایه‌گذاری و توسعه صنایع پیشرفته و های‌تک است. 

وی با بیان اینکه رابطه مستقیمی میان فناوری صنعتی و اشتغال وجود دارد، اظهارکرد: توسعه فناوری‌های نوین و استفاده از ماشین‌آلات بروز نیازمند نیروهای نوآور و خلاقی است که هم توانمندی‌های مهارتی و هم توانمندی‌های فکری بالایی دارند. 

زنجیره ارزش گسترده صنایع پیشرفته

رییس کارگروه توسعه پایدار فرهنگستان علوم با اشاره به اینکه زنجیره ارزش در صنایع پیشرفته طولانی‌تر است گفت: در صنایع پیشرفته بخش‌هایی همچون تحقیق و توسعه، بازاریابی، خدمات پس از فروش و... وجود دارد که نیازمند نیروی انسانی بیشتری است. علاوه بر این صنایع پیشرفته صنایع بیشتری را با خود درگیر خواهد کرد به عنوان نمونه شرکت‌های فروش قطعات، ارائه نرم‌افزار و... در زیرمجموعه این صنایع به وجود خواهد آمد و اشتغالزایی بالایی را ایجاد خواهدکرد.

سهم اندک نیروی متخصص

ساسانی با تاکید بر اینکه استفاده از نیروی ماهر و متخصص نسبت به نیروی مهارتی ساده در صنایع حدود ۳۰ به ۷۰ است اظهارکرد: از آنجایی که اغلب صنایع کشور سنتی هستند و در آنها ماشین‌آلات قدیمی به کار گرفته شده عمده اشتغال مربوط به نیروهای مهارتی و بدون تخصص است. همین امر باعث شده تا بیشترین نرخ بیکاری نیز در میان نیروهای تحصیلکرده به وجود بیاید درنتیجه فقط ۳۰درصد نیروی انسانی صنایع نیروهای متخصص و ماهر هستند و سرمایه‌گذاری و تمرکز بر توسعه صنایع پیشرفته از این جهت نیز می‌تواند نقش نیروی متخصص در صنایع را پررنگ کند و سهم نیروی تحصیلکرده بیکار را کاهش دهد. 

ساسانی درباره میزان سرمایه مورد نیاز برای ایجاد اشتغال در صنایع پیشرفته گفت: به دلیل یادگیری و انطباق‌پذیری بالای نیروی متخصص و ماهر با محیط کار هزینه ایجاد اشتغال در صنایع پیشرفته به مراتب کمتر از سایر صنایع خواهد بود. از سوی دیگر به دلیل آنکه محصولات صنایع پیشرفته بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد بازگشت سرمایه در آنها سریع‌تر است و درنتیجه هزینه کمتری خواهد داشت. 

وی افزود: با توجه به اینکه حدود ۲۴۰میلیون تومان برای ایجاد هر شغل در نظر گرفته شده می‌توان پیش‌بینی کرد برای ایجاد هر شغل در صنایع پیشرفته ۵۰درصد این سرمایه مورد نیاز است. 

بیکاری پنهان در صنایع

عضو انجمن مدیران صنایع با بیان اینکه سهم بیکاری پنهان در صنایع کشور بسیار بالاست، افزود: از آنجایی که فاصله آموزش‌های ارائه‌شده در محیط آکادمی و محیط صنعتی بسیار زیاد است بهره‌وری و انگیزه نیروهای ماهر و متخصص کاهش پیدا کرده و بیکاری پنهان رخ داده است بنابراین مهم‌تر از ارتقای سهم اشتغال صنعتی باید سهم بیکاری پنهان در صنایع را کاهش داد که راه‌حل این موضوع نیز از مسیر توسعه صنایع پیشرفته خواهد گذشت. 

عضو انجمن مدیران صنایع با اشاره به آخرین گزارش مکنزی درباره بهره‌وری نیروی‌کار اظهار کرد: براساس آخرین گزارش مکنزی، بهره‌وری نیروی کار صنایع خودرو در مقایسه با ترکیه یک‌سوم است این بدین معناست که ۱۰۰ نیروی کار ایرانی در صنعت خودرو به اندازه ۳۳ نفر از کارکنان صنعت خودرو ترکیه کار می‌کنند. این آمار نشان از بیکاری پنهان گسترده در صنایع کشور است. 

 بنابر این گزارش، با توجه به مزیت‌هایی همچون اشتغالزایی برای نیرو ماهر و متخصص، افزایش بهره‌وری کار و کاهش بیکاری پنهان در صنایع، نیاز به سرمایه کمتر برای ایجاد هر شغل صنایع پیشرفته وهای تک می‌تواند زمینه مناسبی برای ارتقای سهم صنعت از اشتغال کل کشور باشد.

از سوی دیگر توجه به صنایع پیشرفته می‌تواند منجر به حضور پررنگ‌تر زنان در عرصه صنعت شود و سهم زنان شاغل در صنایع را نیز افزایش دهد. به‌طور قطع توسعه صنایع پیشرفته و استفاده از فناوری‌های روز نه‌تنها منجر به بیکاری نخواهد شد بلکه با ایجاد بسترهای جدیدی همچون واحدهای تحقیق و توسعه، خدمات پس از فروش و... علاوه بر ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر برای اقتصاد اشتغال مناسبی برای نیروهای تحصیلکرده جامعه نیز ایجاد خواهد شد.