افزایش نرخ ارز، تهدید یا فرصت برای صنایع

به‌طوری که نرخ دلار در یک ماه اخیر از حدود ۳۵۶۰ تومان افزایش پیدا کرده و تا حدود ۴هزار تومان نیز پیش رفته است. حال تاثیر نرخ ارز برصنایع کشور با توجه به میزان وابستگی به مواد اولیه خارجی مشخص می‌شود به عبارت دیگر در صورت خودکفایی در تامین مواد اولیه افزایش نرخ ارز نه‌تنها به‌عنوان تهدیدی برای صنایع محسوب نمی‌شود بلکه می‌تواند به فرصتی برای افزایش رقابت‌پذیری صنعتی نیز تبدیل شود اما درحال‌حاضر به گفته کارشناسان به‌دلیل آنکه عمده صنایع کشور برای تامین مواد اولیه یا ماشین‌آلات به واردات وابستگی دارند نوسان نرخ ارز بیشترین آسیب را به این بخش از اقتصاد وارد خواهد کرد و در نهایت این امر منجر به افزایش نرخ کالای تولیدی خواهد شد.

گرانی ارز پایدار نیست 

طبق روال عادی هر ساله براساس تفاوت تورم داخل و خارج نرخ ارز باید حدود ۷درصد افزایش پیدا کند اما دولت در ۳ سال اخیر از روند آرام افزایش نرخ ارز جلوگیری کرده به همین دلیل عواملی همچون جو روانی انتخابات امریکا، افزایش تقاضا در بازار ارز به دلیل اربعین و ژانویه، نتایج احتمالی اجلاس اوپک و چشم‌انداز قیمت نفت، تعیین نرخ ارز در بودجه، کسری درآمدی دولت در نیمه دوم سال و کاهش منابع ارزی دولت دست به‌دست یکدیگر دادند تا سد جلوگیری از افزایش نرخ ارز در این روزها شکسته شود البته ولی‌الله سیف، رییس کل بانک مرکزی افزایش نرخ ارز را پایدار نمی‌داند و در این رابطه معتقد است: «با توجه به اینکه بنیان‌های اقتصادی، جهش و نوسان اخیر بازار ارز را تایید نمی‌کند، بنابراین ماهیت این تحولات برخلاف سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ از جنسی نیست که واجد آثار ماندگار باشد.

همچنانکه در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ نیز بخشی از جهش نرخ ارز، به دلیل عوامل انتظاری بود که بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم و اصلاح انتظارات، در زمان تعدیل شد. بنابراین افزایش نرخ ارز در روزهای اخیر ناشی از یک شوک انتظاری است و پایدار نخواهد بود» اما این افزایش نرخ بر صنایع کشور تاثیر خود را خواهد گذاشت.

تامین مواد اولیه شاخص تاثیرگذاری ارز بر صنایع

مهم‌ترین عامل تاثیرگذاری نرخ ارز بر صنایع کشور نیز میزان وابستگی صنایع به واردات مواد اولیه است. به گفته کارشناسان و تحلیلگران در صورت کاهش وابستگی صنایع به مواد اولیه خارجی افزایش نرخ ارز نه تنها موجب آسیب به صنایع نخواهد شد بلکه باعث افزایش رقابت‌پذیری و عرضه مناسب‌تر محصولات در بازارهای جهانی نیز خواهد شد.

وحید شقاقی، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در تحلیل دلایل افزایش نرخ ارز به صمت گفت: نرخ واقعی ارز براساس حاصل ضرب نرخ رسمی در تفاوت تورم داخل و خارج محاسبه می‌شود بنابراین نرخ واقعی ارز رقمی بیش از نرخ کنونی است.

نرخ ارز از سال ۹۲ تاکنون ثابت بوده در حالی که شکاف میان تورم داخل و خارج حدود ۷درصد است بنابراین هر سال حداقل باید ۷درصد نرخ ارز افزایش پیدا می‌کرد اما جلوگیری از روند آرام افزایش نرخ ارز در ۳سال گذشته باعث شده تا با تغییر شرایط بین‌المللی شاهد افزایش ناگهانی نرخ ارز باشیم.

شقاقی یکی از دلایل افزایش نرخ ارز را تغییر و تحولات جهانی و انتخابات امریکا دانست و افزود: انتخاب ترامپ به‌عنوان رییس‌جمهوری امریکا و کابینه ضد ایرانی که در حال تشکیل است، سیگنالی را به جامعه ایران وارد کرده که وضعیت ایران در عرصه بین‌المللی حداقل از شرایط کنونی بهتر نخواهد شد. از سوی دیگر در اقتصاد کشور نیز رکود حاکم است و سرمایه مردم نه‌تنها در تولید جریان ندارد بلکه با کاهش سود سپرده‌های بانکی نیز سرمایه‌های مردمی سرگردان مانده بنابراین با دریافت کوچکترین سیگنال منفی شاهد این واکنش‌ها خواهیم بود.

تاثیر مثبت و منفی نوسان نرخ ارز بر صنایع

این اقتصاددان با اشاره به تاثیر نرخ ارز بر روند صنایع کشور، گفت: در چنین شرایطی صنایعی که ارزبری بالایی دارند و وابستگی زیادی به مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای خارجی دارند بیشترین آسیب را از افزایش نرخ ارز دریافت خواهند کرد و افزایش نرخ ارز تاثیر خود را به‌طور مستقیم بر هزینه‌های تولید آنها خواهد گذاشت بنابراین باید منتظر افزایش قیمت کالای تولیدی آنها باشیم به‌طور مثال خودرو یکی از صنایعی است که در سال‌های اخیر بیشترین تاثیرپذیری را از نوسان نرخ ارز داشته است.

وی با بیان اینکه صنایع متکی به داخل بیشترین منافع را از افزایش نرخ ارز خواهند برد، اظهارکرد: صنایعی که ارز بری بالایی ندارند و از مواداولیه و کالاهای واسطه‌ای داخلی استفاده می‌کنند بیشترین بهره را از کاهش ارزش پول ملی خواهند برد و هرچه نرخ ارز بالاتر برود قدرت رقابت‌پذیری آنها افزایش پیدا می‌کند و در عرصه صادرات می‌توانند بیشترین سود را کسب کنند.

راهکارهای کاهش تاثیرپذیری صنایع از نرخ ارز

شقاقی با تاکید براینکه کاهش وابستگی صنایع به خارج مهم‌ترین عاملی است که باعث کسب منافع صنایع از افزایش نرخ ارز خواهد شد، افزود: متاسفانه درحال‌حاضر عمده صنایع کشور به مواد اولیه خارجی وابستگی دارند به همین دلیل در برآورد کلی افزایش نرخ ارز به سود صنایع کشور نخواهد بود و به دلیل افزایش قیمت تمام شده تاثیر چندانی بر رشد صادرات ملی نخواهد داشت و به ضرر مصرف‌کننده داخلی تمام خواهد شد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه برآورد مناسبی از میزان ارز بری صنایع در اقتصاد کشور وجود ندارد، گفت: مطابق آمار دو سال پیش اقتصاد ایران روزانه ۲۰۰ میلیون دلار ارز مصرف می‌کند اما اینکه سهم صنایع در مقابل سایر بخش‌های اقتصادی هم چون خدمات و بازرگانی چه میزان است آماری وجود ندارد به همین دلیل برآورد دقیقی از دنباله‌های منفی چنین رویدادهایی در بخش صنایع نمی‌توان ارائه داد.

شقاقی با اشاره به راهکارهای کاهش تاثیر نوسان نرخ ارز بر صنایع کشور افزود: ابتدا ایران در عرصه بین‌المللی باید مذاکرات خود را با کشورهای اروپایی افزایش داده تا تاثیر امریکا را در توافق انجام شده کاهش دهد. ازسوی دیگر وابستگی کشور را با جلوگیری از واردات بی‌رویه و خروج ارز از کشور باید کاهش داد و کالاهای راهبردی و استراتژیک صنعتی را در داخل تولید کرد.

زمان یکسان‌سازی نرخ ارز نرسیده است 

این اقتصاددان با بیان اینکه ظرفیت‌های موجود در کشور و موقعیت جغرافیایی ایران زمینه‌های لازم برای کاهش ارزبری اقتصاد کشور را فراهم کرده، افزود: کاهش ارزبری، یکی از اصول مهم اقتصاد مقاومتی است که اقتصاد کشور را در مقابل تغییر و تحول جهانی مقاوم می‌کند.

وی درباره یکسان‌سازی نرخ ارز به عنوان یکی از راهکارهای کاهش تاثیرپذیری از نوسان نرخ ارز گفت: یکسان‌سازی نرخ ارز راهگشا خواهد بود اما اکنون زمان آن فرانرسیده است.

سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز زمانی اتفاق می‌افتد که منابع ذخائر ارزی دولت در شرایط مناسبی باشد تا بتواند بازار را به خوبی مدیریت کند در شرایط کنونی فاصله نرخ ارز دولتی و ارز آزاد نیز زیاد شده و این امر اجرای این سیاست را دشوار خواهد کرد.

افزایش رقابت‌پذیری در صنایع متکی به داخل

آرمان خالقی، عضو خانه صنعت، معدن و تجارت ایران نیز در گفت‌وگو با صمت در تشریح آثار افزایش نرخ ارز بر صنایع کشورگفت: همزمانی چندین رویداد با یکدیگر همچون بار روانی انتخابات امریکا، افزایش تقاضا ارز برای سفر به کربلا، نزدیک شدن به سفرهای خارجی در سال جدید میلادی و... باعث افزایش نرخ ارز و کمیاب شدن ارز در بازار شده است.

خالقی با بیان اینکه بیشترین تاثیر نرخ ارز بر واردات مواد اولیه خواهد بود، گفت: صنایعی که از طریق مواد اولیه و ماشین‌آلات خارجی تولید می‌شوند بیشترین آسیب را متحمل خواهند شدو قدرت رقابت‌پذیری خود را از دست خواهند داد اما از سوی دیگر در کالاهای صادرات محور که منشا داخلی دارند نوسان به وجود آمده باعث ارتقای رقابت‌پذیری آنها خواهد شد و بیشتر می‌توانند در بازارهای بین‌المللی کالای خود را عرضه کنند. 

عضو خانه صنعت، معدن و تجارت ایران با بیان اینکه اثر مستقیم نوسان نرخ ارز بر تولید حداقل در ۴۵ روز آینده خود را نشان خواهد داد گفت: در فرآیند تولید هر زمانکه اتفاقی رخ دهد حداقل ۴۵ روز تا دو ماه زمان خواهد برد تا شاهد تاثیر مستقیم آن بر کالای تولیدی باشیم اما واحدهای صنعتی برای آنکه بتوانند مواد اولیه جایگزین خود را تهیه کنند، قیمت مواد اولیه را متناسب با قیمت روز تنظیم می‌کنند بنابراین درحال‌حاضر قیمت تمام شده کالا در بازار افزایش پیدا خواهد کرد اما تاثیر واقعی آن بر بدنه تولید حدود دو ماه آینده خواهد بود.

وی با بیان اینکه بخشی از افزایش قیمت ارز حباب قیمت است، گفت: دولت اگر نتواند تقاضای بخش تولید و بازار را به خوبی مدیریت کند نه تنها حباب قیمت شکسته نخواهد شد بلکه ممکن است شاهد افزایش بیشتر قیمت ارز نیز باشیم.

لزوم محاسبه و مدیریت در تقاضای تولید 

خالقی با بیان اینکه تقاضای تولید برای ارز یک تقاضای مشخص و قابل پیش‌بینی است اظهارکرد: دولت باید با تعریف سازوکار مناسبی اقدام به جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز تولیدکنندگان در بازار ارز کند و با به‌دست آوردن این آمار تقاضا تولید برای ارز را محاسبه و براساس آن برنامه‌ریزی کند.

عضو خانه صنعت، معدن و تجارت ایران با بیان اینکه همواره در این روزها شاهد افزایش تقاضا برای ارز هستیم افزود: اتفاق‌های تازه به طور کامل قابل پیش‌بینی است دولت با یک برآورد نسبت به تقاضای بازار باید از قبل نسبت به مدیریت بازار اقدام کند تا شاهد افزایش قیمت نباشیم.

میزان تقاضای تولید به طور تقریبی ثابت است، از سوی دیگر روزهای افزایش تقاضا نیز قابل پیش‌بینی است بنابراین به راحتی می‌توان بازار را مدیریت کرد تا صنایع در این روزها آسیب نبینند. وی با بیان اینکه چند نرخی بودن ارز در بازار باعث رانت و آسیب به بخش خصوصی خواهد شد، گفت: زمانی که به بازار فشار بیاید و فاصله ارز دولتی و آزاد زیاد شود هم چون دولت گذشته شاهد به وجود آمدن نرخ سومی برای ارز خواهیم بود. دولت باید از این امر جلوگیری کند تا به مرور زمان سیاست تک نرخی شدن ارز محقق شود.  

بنابراین گزارش، تاثیر نوسان نرخ ارز بر صنایع از جمله عواملی است که میزان مقاومت اقتصادی کشور را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر نرخ ارز مقوله‌ای است که در صورت خودکفایی در تامین مواد اولیه و کاهش وابستگی به خارج می‌تواند عاملی برای افزایش رقابت‌پذیری صنایع کشور محسوب شود اما در شرایط کنونی تبدیل به عاملی منفی برای کاهش رقابت‌پذیری شده است که با مدیریت بازار ارز، جمع آوری اطلاعات و برنامه‌ریزی صنعتی می‌توان این تهدید را به فرصتی برای صنایع تبدیل کرد.