صنایع کوچک از ظرفیت بالایی در ایجاد اشتغال برخوردارند. از این‌رو به هر میزان هزینه و زمان راه‌اندازی فرصت‌های شغلی در این دسته از صنایع کاهش پیدا کند، دایره اشتغالزایی در این بخش گسترده‌تر می‌شود.
براساس گفته‌های کارشناسان صنعتی، برای ایجاد هر شغل در صنایع کوچک بین ۳۰۰ تا ۴۰۰میلیون تومان هزینه می‌شود. به علاوه اینکه مدت زمانی بین ۱۸ ماه تا ۲ سال نیاز است تا یک شغل ایجاد شود.
این در حالی است که این میزان هزینه و مدت‌زمان را می‌توان با راهکارهایی همچون مدیریت تخصصی در واحدهای صنعتی کوچک، توسعه خوشه‌های صنعتی، بهینه‌سازی فرآیندهای تولید صنایع قدیمی‌تر، ارائه تسهیلات کافی و ایجاد بسترها و مجوزهای تولید کاهش داد.
هرچند صنایع کوچک به نسبت صنایع بزرگ با سرعت بیشتر راه‌اندازی شده و گرفتار بروکراسی نمی‌شوند اما گفته می‌شود که این صنایع در توفان‌های اقتصادی چندان مقاوم نیستند و همواره دولت است که باید از آنها حمایت کند. با این حال آنچنان بر مولفه اشتغالزایی در این بخش از صنایع تاکید می‌شود که گاهی مشکلات آنها فراموش می‌شود چراکه این صنایع می‌توانند در مدت‌زمان کمتر و با هزینه اندکی شغل ایجاد کنند.
برای بررسی این ادعا نیز کافی است نگاهی به کسب‌وکارهای کوچک در کشور بیندازیم. کسب‌وکارهایی که در بستر شهرک‌های صنعتی یا در محدوده‌های دیگری نقش‌آفرینی ویژه‌ای می‌کنند.
اما شاید پرسیده شود که برای راه‌اندازی شغل در صنایع کوچک چه میزان هزینه و زمان لازم است؟ محمدجواد بگی، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان با ارائه توضیحات کاملی از صنایع کوچک به این سوال پاسخ داده است.
وی به صمت گفت: واحدهای صنعتی که زیر ۵۰ نفر اشتغال ایجاد کنند جزو صنایع کوچک به شمار می‌آیند. همچنین واحدهای صنعتی با نیروی کار بین ۵۰ تا ۱۰۰ نفر جزو صنایع متوسط و بیش از ۱۰۰ نفر جزو صنایع بزرگ نامیده می‌شود.
بگی با بیان اینکه در کشور ما مفاهیم واقعی برای صنایع کوچک درنظر گرفته نشده است، گفت: صنعت کوچک صنعتی است که با طی مراحل توسعه، افزایش کیفیت و رونق بازار، به صنعت متوسط و پس از آن به صنعت بزرگ تبدیل می‌شود. این در حالی است که در کشور ما به صنایع مکرر صنعت کوچک می‌گویند تا جایی که به جرات می‌توان گفت ۶۰ تا ۷۰درصد صنایع کشور صنایع مکرری هستند که در زمینه رقابت‌پذیری و بازار محصولات ضعف دارند. از این رو با کوچکترین شوکی که به بازار اقتصاد وارد می‌آید از روند تولید خارج می‌شوند.
زمان و هزینه
مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان درباره هزینه و زمان راه‌اندازی شغل در صنایع کوچک گفت: برای ایجاد هر شغل در صنایع کوچک بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان هزینه می‌شود. به علاوه اینکه مدت‌زمانی بین ۱۸ ماه تا ۲ سال نیاز است تا یک شغل ایجاد شود. این مدت‌زمان از لحظه مصاحبه فرد برای شغل، شروع و به راه‌اندازی آن ختم می‌شود. در این میان هر چه هزینه ایجاد شغل و مدت‌زمان ایجاد آن کاهش یابد دامنه و گستره اشتغالزایی بیشتر می‌شود.
مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان با اشاره به شرایط کاهش هزینه و زمان راه‌اندازی شغل در صنایع کوچک گفت: متاسفانه در کشور ما به صنایع کوچک و متوسطی که می‌توانند زنجیره ارزش افزوده مواد معدنی رقم بزنند بها داده نمی‌شود و تنها به صنایع بالا دستی توجه شده است. از این رو نیاز است که به اصل مزیت نسبی در توسعه صنایع کوچک توجه شود.
به علاوه اینکه توسعه خوشه‌های صنعتی، بهینه‌سازی فرآیندهای تولید صنایع قدیمی‌تر و تبدیل مدیرمالکی به فرآیندمحوری در واحدهای صنعتی می‌تواند بسترهای مناسبی برای آسان‌سازی ایجاد اشتغال در صنایع کوچک باشد. علاوه‌بر آن بروزرسانی با دانش فنی، کاهش ضایعات و انرژی می‌تواند در کنار افزایش تولید کمک موثری برای ایجاد فرصت‌های شغلی در یک واحد صنعتی باشد.
موانع و مشکلات اصلی
بگی با بیان اینکه باید مدیریت در واحدهای صنعتی کوچک و متوسط تخصصی شود، گفت: متاسفانه شاهد هستیم که بیشتر واحدهای صنعتی در صنایع کوچک با سیستم مدیرمالکی راهبری می‌شوند به این معنی که مالک کارخانه مسئولیت مدیریت واحد صنعتی را برعهده دارد و از مشاوران خبره استفاده نمی‌کند. از این‌رو چنین واحدهای صنعتی از لحظه سرمایه‌گذاری با مشکل مواجه می‌شوند و حتی چندین واحد صنعتی مشابه رقیب خود را در گرداب تعطیلی غرق می‌کنند.
حسین ساسانی، عضو انجمن مدیران صنایع معتقد است که برای راه‌اندازی شغل با هزینه و زمان اندک در صنایع کوچک باید پیش‌نیازهایی فراهم باشد. وی در این زمینه به صمت گفت: صنایع کوچک به دلیل نداشتن بروکراسی طویل و عریض اداری، زمانبندی و هزینه ایجاد شغل کمتری نسبت به صنایع بزرگ دارند. البته این به شرطی است که جایگاه صنایع کوچک به‌درستی تعریف شود و زیرساخت‌ها و بسترهای لازم نیز داشته باشند.
به عبارتی، در این صنایع باید زمان دراختیار گرفتن مجوزها و امکانات تولید کوتاه‌تر باشد. به عنوان نمونه، برای راه‌اندازی کسب‌وکار کوچک و دریافت مجوزهای آب و گاز و برق در کشور ما باید ۹۰روز منتظر ماند در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته روند اعطای مجوز به واحدهای صنعتی در چند ساعت انجام شود.
کسب‌وکار باید خوب باشد
وی با اشاره به اینکه شرایط کسب‌وکار در سازوکار مثبت صنایع کوچک تاثیر بسیاری دارد، افزود: براساس گزارش بانک جهانی از فضای کسب‌وکار در ایران، رتبه کشور ما در راه‌اندازی کسب‌وکار ۱۰۲، دریافت مجوز ساخت‌وساز ۲۷، دریافت مجوز برق ۹۴، ثبت مالکیت ۸۶، دریافت تسهیلات ۱۰۱، حمایت از سرمایه‌گذاران کوچک ۱۶۵، پرداخت مالیات ۱۰۰ و حل و فصل ورشکستگی ۱۵۶ است. با بررسی چنین آماری می‌توانیم بگوییم به هر میزان بسترهای کسب‌وکار و فعالیت صنایع کوچک فراهم باشد، راه‌اندازی شغل و زمانبندی آن نیز اندک می‌شود.
ساسانی با تاکید بر اهمیت مختصات مدیریتی در صنایع کوچک گفت: درحال‌حاضر واحدهای صنعتی کوچک و متوسط از نبود توانمندی‌های مدیریتی رنج می‌برند چراکه برخی با سرمایه اندک و بدون داشتن توانمندی لازم و دانش بازار وارد عرصه تولید می‌شوند غافل از آنکه نداشتن پیش‌نیازهای مدیریتی باعث افزایش طول زمان راه‌اندازی شغل و هزینه‌های مختلف می‌شود.
به عبارتی، تاکید صرف برخی از مدیران واحدهای صنعتی بر تجربه و بدون توانایی‌های لازم باعث اختلال در جذب نیروی کار، طراحی فرآیندها و بازاریابی می‌شود و این واحدهای صنعتی از ایجاد شغل‌ها در کوتاه‌ترین زمان و با کمترین هزینه محروم می‌مانند.
برون‌سپاری، راهکاری موثر
عضو انجمن مدیران صنایع با اشاره به نقش تسهیلات حمایتی از صنایع کوچک و تاثیر آن در میزان اشتغال در کمترین زمان گفت: از آنجا که بانک‌ها نیز در کشور ما توانایی ارائه تسهیلات کافی به واحدهای صنعتی را ندارند و سرمایه‌گذاری نیز به سختی جذب می‌شود، در نتیجه برای راه‌اندازی شغل با فرآیند طولانی و هزینه مضاعف روبه‌رو می‌شوند.
در حالی که در کشورهای دیگر واحدهای صنعتی کوچک و متوسط از جانب بانک‌ها تامین مالی می‌شوند و سرمایه‌گذاری‌هایی زیادی می‌شود. به عنوان نمونه در آلمان شرکت بزرگی همچون فولکس‌واگن شرکت‌های کوچک را راه‌اندازی می‌کند تا این شرکت‌ها در آینده تامین قطعات آن را برعهده بگیرند و در خدمت این بنگاه تولیدی بزرگ باشند در حالی که در ایران تجربه چنین کاری وجود ندارد.
واحدهای صنعتی بزرگ کشور ما این‌طور می‌پندارند که واحدهای صنعتی کوچک رقیب آنها به شمار می‌روند. در نتیجه نه‌تنها از این واحدهای صنعتی کوچک حمایت نمی‌کنند که تلاش می‌کنند از طریق قوانین این شرکت‌های کوچک هر چه سریع‌تر ورشکسته شوند.
ساسانی معتقد است که با برون‌سپاری فعالیت‌ها از واحدهای صنعتی بزرگ به واحدهای صنعتی کوچک و متوسط زمینه اشتغالزایی در آنها با زمان و هزینه کمتری فراهم می‌شود.
چند محور مهم در صنایع کوچک
با توجه به سخنان این دو کارشناس می‌توانیم چندین نکته را مورد بررسی قرار دهیم؛ نخست اینکه صنایع کوچک بازدهی بسیار بالایی دارند و می‌توانند شغل‌های زیادی ایجاد کنند. اما اینکه دولت چگونه می‌تواند این شغل‌ها را ایجاد کند بستگی دارد که سرمایه خارجی در چه بخش‌هایی به کار گرفته شود و مزیت‌ها در این بخش چطور شناسایی شوند.
دوم اینکه ایجاد اشتغال در صنعت به‌ویژه صنایع کوچک نیازمند اصلاح ساختار اقتصادی است. از بین بردن فساد اداری، بروکراسی دست و پاگیر، کوچک کردن دولت و اصلاح الگوی مصرف ازجمله محتوایی است که دولت باید در برنامه داشته باشد به ویژه اینکه بانک‌ها باید در خدمت تولید باشند.
رسیدن به این اهداف در برنامه میان‌مدت و کوتاه‌مدت میسر نیست و از عهده یک دولت در طول ۴ سال برنمی‌آید؛ چرا که در کنار آن باید قوانین بازرگانی و قانون کار و تامین اجتماعی اصلاح شوند. به باوری، باید اقتصاد بازمهندسی شود که تغییرات ساختاری را بتوانیم در بخش اشتغال صنعت نیز مشاهده کنیم.
نکته سوم اینکه باید مجموعه‌ای از صنایع کوچک را فراهم کنیم که مکمل همدیگر باشند. به عبارتی، وجود هر کدام بخشی از پازل اقتصاد و اشتغال را کامل کند و هر کدام نقشی داشته باشند. در آن صورت هم شغل ایجاد می‌شود و هم ارزش افزوده ایجاد خواهد شد.
نکته آخر اینکه طراحی سیاست صنعتی نقش موثری در پیشبرد اهداف صنعتی خواهد داشت اما ضمانت اجرای موفق آن ایجاد هماهنگی و سازگاری با سیاست‌های حوزه اقتصاد کلان است. اشتغال در حوزه صنعت به‌ویژه صنایع کوچک و متوسط تنها در روی کاغذ میسر نیست این بخش از صنعت نیازمند اصلاح قوانین و جذب سرمایه‌گذاری است.
در امتداد آن به‌طور قطع رونق اقتصادی و اشتغال نیز به وجود می‌آید؛ چراکه صنایع کوچک بستر مناسبی برای ایجاد اشتغال دارند. اما مهم‌ترین کمک به این صنایع برنامه‌های حمایتی از جانب دولت برای تجهیز و نوسازی فرآیند تولید و ایجاد بسترهای جذب سرمایه است. اگر این شیوه ادامه یابد و فضای اقتصاد به رونق اقتصادی با رشد بالا پیش رود، می‌توان امیدوار بود که اشتغال در این بخش از صنعت بیش از پیش باشد.