غیر مستقیم به کمک صنعت بیایید

کارشناسان اقتصادی می‌گویند برای حمایت از تولید چه در شهرک‌های صنعتی یا حتی خارج از آنها، نخستین اقدام خروج اقتصاد از رکود با توسعه صادرات غیرنفتی است در غیراین صورت با تزریق منابع مالی از سوی دولت به این شهرک‌ها نه تنها دردی دوا نشده بلکه مشکلاتی افزون بر سایر مشکلات بر پیکره تولید در شهرک‌های صنعتی سنگینی خواهد کرد.

پیش از این کمبود نقدینگی، نبود سرمایه و بازار از جمله مهم‌ترین مشکلات شهرک‌های صنعتی محسوب می‌شد اما امروزفراهم کردن بازار وایجاد تقاضا اولویت است. در غیراینصورت چرخه معیوب به قبل بازگشت می‌کند بلکه شدید تر از گذشته.

امروزه در بیشتر کشورهای جهان، صنایع کوچک و متوسط از جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، تولید صنعتی و ارائه خدمات در حال نقش آفرینی هستند. همچنین در کشورهای در حال توسعه، صنایع کوچک و متوسط عامل راهبردی برای توسعه اقتصادی، اشتغالزایی و رقابت‌پذیری صنایع در این شهرک‌ها مد نظر قرار می‌گیرند.

حسن زیبایی کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با صمت با ارائه آماری مبتنی بر افزایش مشکل شهرک‌های صنعتی در جریان رخداد رکود کشور می‌گوید: امروزه توسعه از راه طراحی خوشه ای، نقش مهمی در سیاست‌های اقتصادی و صنعتی کشورهای توسعه یافته ایفا می‌کند این در حالی است که اگرچه رویکردهای گذشته تمرکز بیشتری بر اقتصاد کلان داشته‌اند، اینک کسب و کار خرد، احساس مسئولیت نسبت به افزایش قابلیت رقابت واحدهای کوچک و متوسط، بهبود ارتباطات شبکه ای، تاکید بر حمایت‌های غیرمستقیم در مقابل پرداخت یارانه، ترکیب رقابت و همکاری بمنظور تقویت یادگیری و نوآوری، ارتقای سطح همکاری واحدهای کوچک و بزرگ و تقویت مثلث همکاری خوشه‌ها، دولت و دانشگاه مورد تاکید و توجه بیشتری در راستای ارتقای شهرک‌های صنعتی مورد ارزیابی و تحلیل قرار می‌گیرد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران می‌گوید: حدود دو دهه است که توسعه صنعتی مبتنی بر خوشه‌ها در شهرک‌های صنعتی بعنوان یک راهبرد نو مورد توجه برنامه ریزان و سیاستگذاران در کشورهای صنعتی و در حال توسعه وجود داشته است و سازمان‌های بین‌المللی همچون «ایلو» و «یونیدو» و بانک جهانی نیز طرح‌های متعددی را از راه توسعه خوشه‌های کسب و کار در کشورهای مختلف اجرا و حمایت کرده‌اند.

زیبایی با بیان این‌که امروز در بیشتر کشورهای جهان، صنایع کوچک و متوسط از جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، تولید صنعتی و ارائه خدمات در حال نقش آفرینی هستند می‌گوید: همچنین در کشورهای در حال توسعه، صنایع کوچک و متوسط مستقر در این شهرک‌ها عامل راهبردی برای توسعه اقتصادی، اشتغالزایی و رقابت‌پذیری صنایع هستند در کشور ما نیز واحدهای تولیدی قابل توجهی در گروه صنایع کوچک و متوسط در شهرک‌های صنعتی واقع شده‌اند که باید در چارچوب استراتژی توسعه مبتنی بر ساختارهای موجود صنعتی این بنگاه‌ها بتوانند سهم قابل توجهی در تولید ناخالص ملی و ایجاد ارزش افزوده داشته باشند.

به گفته این استاد دانشگاه، شهرک‌های صنعتی دارای کمبودهای بسیاری برای نقش آفرینی در ارتقای تولید هستند که از آن جمله می‌توان به نبود مقیاس‌های لازم از جنبه‌های مختلف سرمایه، تولید و بازار، نبود زیر ساخت‌های نرم‌افزاری و تشکیلاتی، تولید با فناوری‌های کهنه و دسترسی نداشتن به فناوری‌های نوین و شناخت نداشتن از بازارهای هدف اشاره کرد.

زیبایی در ادامه به ارائه آماری درباره وضعیت شهرک‌های صنعتی اکتفا کرده و معتقد است: در سال ۱۳۹۲ به تعداد شهرک‌ها و نواحی صنعتی دارای سند ثبتی ۲۰ عدد اضافه شده و تعداد این شهرک‌ها در این سال به ۷۰۶ عدد رسیده است. این عدد در سال ۱۳۹۴ به ۷۶۵ عدد افزایش یافته است. که این امر بیانگر پیمودن راه‌های توسعه‌ای برای ارتقای تولید بود اما اینک بنا بر دلایلی همچون رکود تیشه به ریشه این فاکتور مهم توسعه اقتصادی زده و تازمانی که اقتصاد از رکود خارج نشود شهرک‌های صنعتی نقش اهرمی برای توسعه را بازی نخواهد کرد. به گفته وی، با خروج از رکود، تولید افزایش یافته و صادرات غیرنفتی نیز از وضعیت بهتری برخوردار خواهند شد در نتیجه بازار خوبی در انتظار این شهرک‌های صنعتی خواهد بود.

ایجاد رونق با شهرک‌های صنعتی 

اگرچه زیبایی درباره وضعیت شهرک‌های صنعتی به طور حتم معتقد است که باید شرایط خروج از رکود فراهم شود تا بتوانیم هر چه بهتر شاهد ارتقای تولید باشیم اما ابوالحسن خلیلی فعال صنعتی با تایید این اظهارنظر معتقد است باتوجه به این که ایجاد شهرک‌های صنعتی با اهداف ویژه همچون ارتقای تولید و توسعه صادرات بوده اما برای ارتقا وضعیت واحدی‌های تولیدی نیازمند تدوین راهبرد صنعتی مناسب و اجرای دقیق آن هستیم.

خلیلی در ادامه با تاکید بر ضرورت تدوین راهبرد صنعتی می‌افزاید: در دو دهه گذشته بدون داشتن راهبرد مناسب در صنعت، اقدام به ایجاد شهرک‌های صنعتی در اطراف شهرها کرده‌ایم به همین دلیل شهرک‌های صنعتی شاید نتوانسته باشند به موفقیت قابل توجهی دست پیدا کنند و همین امر موجب شده تا بنگاه‌ها و واحدهای تولیدی و صنعتی تمایل چندانی به خروج از شهرها و حضور در شهرک‌های صنعتی نداشته باشند.

مدیرعامل واحد تولیدی صنایع غذایی، در ادامه می‌گوید: یکی از مهم‌ترین اهداف ایجاد شهرک‌های صنعتی بهبود شرایط برای رونق در بخش تولید و صادرات است اما امروز این شهرک‌ها از اهداف اصلی خود فاصله گرفتند. وی با بیان این که این مشکلات منجر به تبدیل شدن شهرک‌های صنعتی به قبرستانی از سوله و ماشین‌آلات شده خاطرنشان می‌کند: به جرات می‌توان گفت هیچ ظرفیت موجود حاصل از سرمایه‌گذاری در این شهرک‌ها شاهد نبودیم و از جمله این نقص‌ها می‌توان به نظام مدیریتی شهرک‌ها در دو دهه گذشته اشاره کرد.

به گفته دبیر سابق انجمن صنایع غذایی، نظام مدیریتی این شهرک ها، طی سال‌ها دارای تغییرات متناقصی بوده و خودگردانی این شهرک‌ها گواه این موضوع است در نتیجه هرکدام از این تغییرات نشان می‌دهد پیاده‌سازی مدل شهرک‌های صنعتی در راستای ارتقای صنعت صحیح نبوده است.

خلیلی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به این‌که نوع فعالیت شهرک‌های صنعتی منوط به توسعه یا رکود اقتصادی در کشور است یادآور می‌شود: در شرایطی که شاهد شکوفایی اقتصادی بوده‌ایم ورود سرمایه‌گذاران و کارآفرینان به واحدهای تولیدی افزایش یافته و در رکود نیز گزینه فرار به عقب را برگزیده‌اند. این در حالی است که از سال‌های گذشته رکود از دولت پیش آغاز و در دوات یازدهم تداوم یافته است و امروز شاهد فعالیت کم و ناچیز این شهرک‌های موثر در اقتصاد هستیم.

این کارشناس حوزه صنعت در پاسخ به این سوال که چه راهکاری برای بهبود فعالیت این نوع شهرک‌ها دارید می‌گوید: به محض انتقال واحدهای تولیدی به شهرک‌های صنعتی، دولت با وضع معافیت‌های مالیاتی از این واحدها حمایت کرد اما تا زمانی که شاهد شکوفایی اقتصادی در کشور نباشیم و رکود همچنان تداوم یابد نمی‌توان توقعی از این‌شهرک‌ها داشته و قابلیت آنها را بررسی کرد. به گفته وی، بهتر است برنامه زمان‌بندی شده برای پویایی اقتصاد کشور در نظر گرفته شود تا بتوان در مورد ظرفیت‌های این شهرک‌ها اظهار نظر کرد در غیراین صورت کمک مالی و تزریق نقدینگی اثرات زودگذری خواهند داشت.

 کلام آخر: 

توسعه شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور از آن جهت قابل اعتناست که بخش عمده آن را بنگاه‌های کوچک و متوسط تشکیل می‌دهند؛ بنگاه‌هایی که سهم قابل توجهی در اشتغال و ارزش افزوده و حضور در زنجیره تامین بنگاه‌های بزرگ برخوردار هستند.

 براساس آمار مستند در حال حاضر ۸۷ هزار و ۶۵۹ واحد صنعتی در شهرک‌های صنعتی در سراسر کشور مشغول به فعالیت هستند که از این تعداد ۷۹ هزار و ۸۳۷ واحد مربوط به بنگاه‌های کوچک و متوسط هستند. از عمده مشکلات این شهرک‌ها، رکودی است که سال‌ها با آن روبه‌رو هستند و فاکتوربعدی نیز نداشتن فناوری به روز است و البته که دستیابی به فناوری، راه و رسم خود را دارد.

اگرچه وزارت صنعت، معدن و تجارت در این زمینه با ارائه تسهیلاتی همچون صدور جواز تاسیس تلاش‌های بسیاری کرده تا مشکلات سرمایه‌گذاران را در بخش‌های مختلف چه صنایع کوچک و چه دیگر صنایع رفع کند اما باید منتظر بود و دید وضعیت رکود تا به کی ادامه دارد.