چرا ایران به راحتی مورد هدف قرار می‌گیرد؟ چرا هر نسبت دادنی به ایران به طور تقریبی مجانی است؟ چرا پیوسته ما را متهم می‌کنند؟ چرا بیشتر وقت سخنگوی وزارت خارجه صرف رد اتهام است تا تبیین سیاست خارجی کشور؟
محمود سریع القلم / نایب رییس مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه
چرا از جیبوتی گرفته تا همسایگان بزرگ و قدرت‌های جهانی، ما را نفی می‌کنند؟ چرا به طور تقریبی همه اعضای سازمان کنفرانس اسلامی برضد ایران رای دادند؟
از منظر علم روابط بین‌الملل، پاسخ به این پرسش‌ها بسیار ساده و روشن است. اما پیش از طرح پاسخ به این نکته توجه کنید: با سرمایه‌گذاری و همکاری بین‌المللی که عربستان در ۴۰ سال گذشته انجام داده به مهم‌ترین بازیگر انرژی در قالب اوپک و غیراوپک تبدیل شده است. ۱۰ میلیون کارگر خارجی با درآمدی حدود ۱۸ میلیارد دلار در این کشور کار می‌کنند.
حدود ۴۴۰۰۰ متخصص عرب و غیرعرب در بهداشت، صنعت، آموزش و... از دولت عربستان حقوق معادل ۵ میلیارد دلار دریافت می‌کنند. اروپا در تحریم روسیه بعد از الحاق کریمه، بسیار ملایم‌تر از امریکا رفتار کرد. چون اتحادیه اروپا، حدود نیم تریلیون دلار با روسیه تجارت می‌کند.
تجارت امریکا با روسیه حدود ۴۰ میلیارد دلار است که در مقیاس جهانی بسیار ناچیز است و بنابراین، تحریم روسیه بسیار آسان و کم‌هزینه بود. امریکا با چین بسیار محتاطانه عمل می‌کند چون نیم تریلیون دلار با آن کشور تبادل دارد. چینی‌ها به قدری آرام و پیچیده عمل می‌کنند که غربی‌ها به طور دقیق از قدرت مالی و نظامی آنها، اطلاعات دقیقی ندارند و بیشتر حدس می‌زنند.
در نهایت امریکا در قبال مکزیک کوتاه خواهد آمد چون بدون نیروی کار مکزیک، بخش کشاورزی و خدمات در امریکا دچار اختلال جدی می‌شود. اروپایی‌ها به شدت شرایط یکدیگر را رعایت می‌کنند چون ۷۰ درصد تجارت آنها در میان اعضای اتحادیه اروپاست. همه به آلمان احترام می‌گذارند چون مازاد تجاری آن در سال ۲۰۱۶م، رتبه نخست جهان را آورد: ۲۸۵ میلیارد دلار.
نیم میلیون مهندس چینی فقط در افریقا، مشغول تولید و ساخت عمرانی هستند. یک شرکت مسافری هوای هندی رتبه سوم، به تازگی ۲۰۵ هواپیمای ایرباس سفارش داد. سالانه حدود ۱۷۰ میلیون خارجی از ۵۳۵ راه ورودی، به امریکا سفر می‌کنند. ۹۰۰ افسر مسلمان در اداره پلیس شهر نیویورک کار می‌کنند. ۵ میلیون انگلیسی در اسپانیا ویلا دارند. در سال حدود ۱۳ میلیون خارجی از دوبی بازدید می‌کنند. ۶ میلیون هندی در کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس کار می‌کنند و هزاران آمار دیگر در تبادلات و ارتباطات متقابل میان کشورها.
مقایسه کنید این واقعیات جهانی را با هیجان و خندهٔ افراد اجرایی در راهروی هواپیمای ایرباس که به ایران تحویل داده شده بود. حقیقت این است که ایران یک کشور فقط واردکننده است. استقبال اروپایی‌ها از برجام به خاطر فروش کالا و خدمات است.
امریکا به ایران نیازی ندارد اما به عربستان، ترکیه و مصر نیاز دارد. بخش زیاد احترامی که یک کشور به کشوری دیگر می‌گذارد به خاطر نیاز است و نه اخلاق. روابط بین‌الملل در ۳ واژه خلاصه می‌شود (به ترتیب): نیاز، ترس و احترام. چرا هر حرف و اتهامی به ایران روا داشتن بدون هزینه است؟ افرادی هستند حتی نمی‌توانند بگویند ایران کجای کره زمین است اما هرچه می‌خواهند نسبت می‌دهند. چرا؟ چون بود و نبود ایران برای آنها اهمیت ندارد.
کدام کشور و صنعت و شرکت به ما نیازمند است؟ کدام کشور از ما می‌ترسد؟ اصل اجتناب‌ناپذیری (Indispensability) به این معناست. هندی‌ها برای آنکه توازنی در روابط با همسایه چینی خود ایجاد کنند، تبادلات وسیع و عمیق عمرانی و خدماتی با ژاپن برقرار کرده‌اند. عربستان ۲۰ میلیارد دلار در روسیه سرمایه‌گذاری کرده تا سیاست‌های مسکو را تعدیل کند.
وقتی کشوری به‌ویژه همسایگان را به خود وابسته کند به طور طبیعی مانع رفتار و گفتار خصمانه آنها می‌شود. نفت و گاز و محصولات پتروشیمی ما به وفور در بازارهای بین‌المللی قابل یافت است. محصولات کشاورزی ایران، رقیبان خارجی نیز دارد ضمن اینکه فرش هندی، ترکیه‌ای و چینی، خریداران متوسط را راضی کرده است. بنابراین، استراتژی ما برای آنکه حداقل تعدادی از کشورها را به خود نیازمند کنیم چیست؟ دستگاه دیپلماسی به معنای علمی و کاربردی مفهوم، استراتژی سیاست خارجی را نداشته زیرا سیاست خارجی = ملاقات، جلسه و سفر. سیاست خارجی = اعلام مواضع، رد اتهام و دفاع از خود. سیاست خارجی = موعظه و دعوت به مراعات کردن و انسان خوب بودن. کدام اندیشه‌های اقتصادی، فنی و سیاسی، ارتباط خارجی کشور را تئوریزه کرده است؟