گوش کنید، صدایی از دفه‌زدن زنان قالی‌باف از خانه‌ها به گوش نمی‌رسد. آواز و آهنگ فرش‌بافی کم‌کم جای خود را به قصه‌های شبانه مادربزرگ می‌دهد و از قالی‌بافی تنها یک خاطره و یک دفه آویخته بر دار خاک‌خورده باقی می‌ماند.
درگذشته‌ای نه‌چندان دور افراد زیادی در این صنعت کار کرده و روزی می‌خوردند. اما اینک رمقی برای ادامه دادن بافنده‌ها باقی نمانده و آنچه تاکنون باعث شده همچنان نقش خاطره بزنند، عرق ایرانی به فرش دستباف است. هنوز هم ایرانی از دیدن فرش دستباف ذوق‌زده می‌شود و نزدیکی بیشتری نسبت به دیگر کف‌پوش‌ها با آن دارد.
انگار نزدیکی با فرش دستباف نسل به نسل در ذات ایرانیان جای‌گیر و ماندگار شده و علاقه به آن تبدیل به یک ژن درونی شده است. با این اوصاف آیا وقت تامل و درنگ بر میراث کهن‌مان نرسیده است؟ آیا وقت آن نشده تا با دمیدن روحی تازه فرصت زندگی دوباره را به این صنعت ارزآور بدهیم؟ خبرنگار صمت در واکاوی علل کم‌رونق شدن بازار فرش دستباف که به بیکار شدن بافندگان منجر شده به نکته‌های قابل تاملی رسید که از گفت‌وگو با تولیدکنندگان، فروشندگان و مسئولان این صنعت به‌دست آمد.
برای آنکه از حال این روزهای وضعیت اشتغال قالیبافان شویم در نمایشگاه فرش دستباف عشایر که در محل خانه فرش برپا بود با آنها به گفت‌وگو نشستیم.
رونق صادرات در گرو تدبیر
یکی از تولیدکنندگان خواستار اندیشیدن تدبیری برای رونق دوباره صادرات فرش شد. بهرام محمدی، تولیدکننده فرش و تابلو فرش دستباف درباره مشکلات حال حاضر صنعت فرش کشور به صمت گفت: فرش ایرانی علاقه‌مندان بسیاری در سرتاسر جهان دارد اما در حال حاضر صادرات فرش ما با مشکل جدی روبه‌رو شده است.
محمدی ادامه داد: درگذشته صادرات خوبی به آلمان، بلژیک، سوئد، امریکا و کشورهای عربی داشتیم اما در حال حاضر نداریم.
تولیدکننده فرش و تابلو فرش خواستار اندیشیدن تدبیری برای رونق دوباره صادرات فرش شد و گفت: با توجه به ارزآوری بالای صنعت فرش برای کشور و همچنین هدف دولت در کاهش اتکا به محصولات نفتی باید گامی موثر برداریم.
طراحان باید روزآمد باشند
فروشنده فرش دستباف نیز معتقد است باید طراحان روزآمد باشند. علی جورابچی، فروشنده فرش دستباف قم نیز درباره چرایی کم شدن علاقه‌مندان فعالیت در این عرصه به صمت گفت: اگر بازار قالی رونق بگیرد بخش عمده مشکل بیکاری علاقه‌مندان به این حوزه برطرف می‌شود.
جورابچی در پاسخ به این پرسش که آیا ناآگاهی قالی‌باف از ذائقه جهانی علت کم شدن صادرات است، به صمت گفت: یکی از دلایل کم شدن بازار صادرات ناآگاهی به ذائقه کشورهای خارجی است ضمن اینکه در حال حاضر بیشتر قالیبافان، قالی را بر اساس طرحی که طراحان ارائه می‌دهند می‌بافند. بنابراین مجموعه عوامل دخیل در بافت قالی باید به این موضوع مشرف باشند.
فروشنده فرش دستباف قم با اشاره به بازار کم رونق این روزهای فرش دستباف به صمت گفت: درگذشته به ژاپن، چین و امارات صادرات داشتیم اما در حال حاضر بازار ما محدودشده است.
قالی‌باف تنها بافنده است
تولیدکننده فرش دستباف نیز معتقد است کاهش صادرات بازار فرش را محدود به کشور کرده است. مسلم کوزه‌گر پیش‌تر به صمت درباره علت پایین آمدن قیمت فرش و تابلو فرش گفته بود: به دلیل مشکلاتی که در حوزه صادرات فرش به وجود آمده ناگزیر اجناس تولیدی را در کشور به فروش می‌رسانیم. درواقع فروش فرش به بازار داخلی محدود شده است.
تولیدکننده فرش و تابلو فرش به بی‌رقیب بودن فرش ایرانی با فرش‌های خارجی اشاره کرد و گفت: درست است که در حال حاضر فرش‌های خارجی در جهان با قیمت پایین‌تر از ما عرضه می‌شود اما اگر موانع پیش روی بازار صادرات ما برداشته شود در جهان به‌واسطه کیفیت در بافت، مواد تهیه‌شده و طرح و حتی عمر در جهان، بی‌رقیب است.
کوزه‌گر ادامه داد: درگذشته به امریکا، آلمان، انگلیس و فرانسه صادرات داشتیم. البته ما با واسطه فرش‌ها را می‌فروختیم و آنها صادر می‌کردند. وی در پاسخ به این پرسش که آیا علت کم شدن رونق صادرات ناآگاهی قالیبافان از ذائقه کشورهای خارجی است به صمت گفت: بافنده طرحی را که به او سفارش داده می‌شود را می‌بافد و در این زمینه نقش طراح مهم‌تر است اما یکی از علل کم شدن صادرات این موضوع عنوان می‌شود.
دستمزد پایین علت بی‌انگیزه شدن برای تهیه نقشه‌های جدید است
کارآفرین عرصه قالی‌بافی نیز معتقد است یکی از دلایل کم‌رونق شدن بازار صادرات ایران ناآگاهی بافندگان از ذائقه مشتریان است اما علل دیگری نیز در این میان وجود دارد.
میترا افضل کارآفرین عرصه قالی‌بافی در پاسخ به این پرسش که آیا کم شدن بازار صادرات ناشی از ناآگاهی قالیبافان از ذائقه مشتریان خارجی است، به صمت گفت: سنتی بودن بازار فرش و فعالیت بافندگان در این فضا باعث شده با ذائقه‌های جدید آشنا نباشند و درنتیجه ازنظر نقشه بازار صادرات رو به افول برود.
کارآفرین عرصه قالی‌بافی در ادامه افزود: گران بودن مواد اولیه، قیمت محصول تمام‌شده را بالا می‌برد و قالی‌باف مجبور به بافندگی با حداقل دستمزد می‌شود که باعث شده انگیزه‌ای برای تهیه نقشه‌های جدید نداشته باشد.
وی درباره راهکار خروج از رکود صادرات به صمت گفت: با تعیین کارگروهی به منظور شناسایی کشورهای علاقه‌مند به فرش ایرانی و سپس بررسی ذائقه آنها ازنظر رنگ، نقشه و اقلیم بستر اولیه را برای صادرات فراهم کنند.
میترا افضل افزود: با در اختیار گذاشتن این اطلاعات به طراح و سپس طراحی نقشه‌های جدید، قالیبافان شروع به بافتن فرش با ذائقه موردنظر کنند. کارآفرین عرصه قالی‌بافی با اشاره به اینکه بالا بودن قیمت تمام‌شده بی‌تاثیر بر کاهش صادرات نبوده، گفت: وجود واسطه‌ها به این موضوع دامن زده و باعث شده در حال حاضر بازار آلمان به‌عنوان مهد صادرات فرش در دست بنگلادش و پاکستان قرار بگیرد و بازار ما ضعیف شود.
وی همچنین درباره تاثیر افزایش صادرات بر اشتغالزایی گفت: شناسایی بازارهای هدف درنتیجه رونق صادرات به طور مطمئن در اشتغالزایی تاثیرگذار خواهد بود و ضمن ادامه دادن بافندگان قبلی، نسل جدید هم به این حرفه گرایش پیدا خواهند کرد.
مدیریت واحد نیاز فرش دستباف
مسئولان نیز معتقدند با ایجاد انگیزه برای بافنده وی را ترغیب به بافت فرش صادرات‌محور کنیم. اسماعیل چمنی، رییس اتحادیه فرش دستبافت تبریز با اشاره به اینکه محوریت فرش دستباف در جهان بر پایه فرش ایرانی است به صمت گفت: ازاین‌رو باید فرش دستباف را یکی از اولویت‌های کشور قرار داد و مدیریت واحد فرشی داشت.
وی با تاکید بر حذف موازی‌کاری به صمت گفت: در حال حاضر بخش‌های مربوط به فرش دستباف در وزارتخانه‌های تعاون، صنعت، معدن و تجارت، میراث فرهنگی هستند که با تجمیع آنها شاهد تصمیم‌گیری‌های اساسی و پیش‌برنده در این عرصه خواهیم بود ولی در حال حاضر شاهد تشدد مراکز تصمیم‌گیرنده هستیم.
رییس اتحادیه فرش دستبافت تبریز در پاسخ به این پرسش که یکی از علل کم شدن صادرات، ناآگاهی بافنده از ذائقه مشتریان خارجی است، در این راستا بافنده به چه نکاتی در بافت فرش باید توجه کند، به صمت گفت: این گفته صحیح است و باید با تخصیص بودجه و وام به بافندگان از آنها بخواهیم فرش را از نظر طرح، رنگ، اندازه و جنسیت براساس ذائقه مشتریان ببافد.
وی افزود: در حال حاضر ذائقه‌ها تغییر کرده و باید به این نکته نیز توجه خاص داشته باشیم.
رییس اتحادیه فرش دستبافت تبریز با تاکید بر این نکته که با اجبار نمی‌توان بافنده را مجبور به بافت کرد، به صمت گفت: راغب نبودن باعث کاهش تولیدات شده است در همین رابطه باید با طرح‌های تشویقی بافنده را به بافت فرش مناسب باسلیقه بازار هدف ترغیب کنیم.
وی با تاکید بر اینکه رفع مشکلات بافندگان باعث تولید محصولات صادرات‌محور می‌شود، گفت: بیمه، دریافت تسهیلات با بهره کم و در اختیار گذاشتن مواد اولیه و همچنین ارائه طرح و رنگ مناسب محصولات باعث صادرات محور شدن می‌شود.
چمنی با تاکید بر تاثیر مثبت صادرات بر اشتغالزایی به صمت گفت: در فرش تنها بافنده مشغول نیست و در همین رابطه افراد زیادی در مشاغل وابسته کار می‌کنند که با افزایش صادرات بازار رونق گرفته و درنتیجه ضمن حفظ فرصت‌های شغلی موقعیت‌های جدید نیز ایجاد می‌شود.
حمید کارگر رییس مرکز ملی فرش ایران در گفت‌وگو با ایرنا می‌گوید: باید صادرات را با برنامه و هدفمند انجام دهیم، اگر صادرات بدون برنامه باشد، به‌زودی به حالت اشباع خواهد رسید.
کارگر با اشاره به اینکه فرش ایرانی از نظر فرهنگ و هنر، پاینده و بالنده در صدر دنیا قرار دارد، تصریح کرد: فرش ایرانی به سفیر پرافتخار و نامدار فرهنگ و هنر کهن این سرزمین، در جای‌جای دنیا است. به طور مطمئن افزایش صادرات تاثیری شگرف بر رونق بازار فرش دستباف خواهد گذاشت و ضمن دلگرمی برای بافندگان کنونی بستری برای ورود قشر تحصیلکرده در این زمینه خواهد شد.