مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها یعنی رویه‌های باز و شفاف کسب‌وکار، یعنی روش‌هایی که مبتنی بر ارزش‌های اخلاقی و احترام به کارکنان، جامعه و محیط‌زیست است.
مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، واحدهای تولیدی و صنعتی به این منظور برنامه‌ریزی می‌شود که برای جامعه به‌طورکلی و برای سهامداران حامل ارزش پایدار باشد. حوزه مربوط به روش یا رویه کسب‌وکار دربرگیرنده یکی از پویاترین و چالش‌پذیرترین موضوع‌هایی است که امروز رهبران شرکت‌ها با آن روبه‌رو هستند.
امروز برای مدیران دیگر کافی نیست که وظایفی چون برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و کنترل نقدینگی، درآمد و سود را انجام دهند و خود را اثربخش بنامند بلکه پاسخگویی به نیازهای جامعه و خواست شهروندان و مشتریان داخلی و خارجی سازمان‌های‌شان از زمره وظایف بااهمیت‌تر آنان محسوب می‌شود.
درواقع می‌توان گفت همان‌گونه که مدیران نحوه انجام وظایف سنتی را می‌آموزند باید از چگونگی انجام چنین وظایفی نیز آگاه شوند زیرا شرایط امروز جهان و فضاهای جدید کسب‌وکار ایجاب می‌کند تا رهبران و مدیران سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ که در بازارهای جهانی و بزرگ نقش فعال و موثر دارند، تمام تلاش خود را متوجه ایجاد ارزش برای تمامی سودبران خود کنند و نوعی تعادل میان بخش‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی کسب‌وکارشان ایجاد کنند.
به‌طورکلی می‌توان گفت مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و واحدهای تولیدی به ارائه روش‌هایی می‌پردازد که سازمان‌ها در فضای کسب‌وکار خود به آن عمل کنند و پاسخگوی توقع جامعه، انتظارها تجاری، قانونی و اخلاق اجتماعی آنان باشد چون سازمان‌ها مسئولیت‌های بزرگی درزمینه اجتماعی، اقتصادی و محیطی در قبال کارکنان، سهامداران، مشتریان، دولت، تامین‌کنندگان و تمامی سودبران خود بر عهده‌دارند.
آنچه می‌تواند یک اعتماد و اطمینان دوجانبه را فراهم و شرکت‌ها و سازمان‌ها را به انباشت سرمایه و سوددهی و هدایت کند، وجود فضایی پر از اعتماد در تجارت و اقتصاد است. برای پاسخگویی و حساب پس دادن شرکت‌ها در قبال عملکرد خویش و مسئولیت آنها در قبال تمامی سودبران ازجمله پیمانکاران، شریکان تجاری، انجمن‌ها و نهادهای مدنی، سازمان‌های دولتی باید اقدام‌های مفید و موثری از سوی صاحبان شرکت‌ها و فعالان اقتصادی انجام شود چون شرکت‌ها برای بقا و پایداری‌شان باید سوددهی و افزایش سرمایه را در فضای رقابتی باز ؛ همراه با عملکردی سالم تحقق بخشند.
مسئولیت اجتماعی؟
ازنظر اجتماعی مسئول بودن یعنی آدم‌ها و سازمان‌ها می‌باید بااخلاق و با حساسیت نسبت به مسائل اجتماعی، فرهنگی و محیطی رفتار کنند. تلاش برای برقراری مسئولیت اجتماعی، افراد، سازمان‌ها و دولت‌ها کمک می‌کند تا تأثیر مثبتی بر پیشرفت جامعه داشته باشند. یک سازمان براساس نیازهای عمومی و اجتماعی به وجود می‌آید و مبنای ایجاد سازمان نیاز به تولید کالا و یا ارائه خدمت به جامعه است بنابراین نه سازمان می‌تواند خود را از جامعه جدا کند و نه جامعه می‌تواند بدون سازمان زندگی کند.
از نتایج این رابطه جدانشدنی این است که هر تصمیم و عمل سازمان به نحوی روی جامعه تأثیر می‌گذارد. تأثیرگذاری فوق باعث می‌شود که آحاد جامعه، خود را در عملکرد سازمان سهیم بدانند. همچنین مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها و شرکت‌ها، آنها را مجبور می‌کند که فقط از انجام رفتارها و واکنش‌هایی که جنبه اقتصادی صرف دارند، فاصله بگیرند.
گفتنی است؛در جامعه امروز که سازمان‌ها تأثیر عمده‌ای بر سیستم اجتماعی دارند و حل چالش‌های جهانی بدون مشارکت و همکاری سازمان‌ها کار آسانی نیست موضوع عمل به مسئولیت‌های اجتماعی از سوی سازمان‌ها امری حیاتی به نظر می‌آید. از زوایای گوناگونی به پدیده مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها پرداخته‌شده و تعاریف زیادی برای آن ارائه‌شده است اما به‌طورکلی می‌توان مسئولیت اجتماعی مدیران و سازمان‌ها را الزام پاسخگویی و برآورده کردن توقع گروه‌های سودبر خارجی را با حفظ منافع گروهای سودبر داخلی دانست.
توسعه پایدار با مسئولیت اجتماعی
سارا حقیقی‌وند عضو پیشین گروه اصل ۴۴ و محیط کسب‌وکار اتاق ایران بابیان این مطلب که شورای جهانی کسب‌وکار مسئولیت اجتماعی را سهم شرکت‌هایی می‌داند که تصمیم دارند به توسعه پایدار برسند به صمت می‌گوید: گروه جوامع اروپایی، مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را به‌عنوان مفهومی معرفی می‌کند که به دلیل آن، شرکت‌ها ملاحظات اجتماعی و زیست‌محیطی را به‌صورت داوطلبانه در عملیات کسب‌وکار و در تعامل با سودبران‌شان لحاظ می‌کنند.
وی با اشاره به این‌که یکی از ویژگی‌های شرکت‌های موفق امروز برخورداری از قدرت رقابت‌پذیری است به نقش مسئولیت اجتماعی در این رقابت‌پذیری اشاره‌کرده و می‌افزاید: مسئولیت اجتماعی تأثیر بسیاری در امر رقابت‌پذیری دارد به شکلی که در عصر رقابتی امروز، شرکت‌ها باید سیاست‌های مسئولیت اجتماعی را دنبال کنند تا به‌عنوان یک عامل کلیدی در شهرت سازمان‌ها و شرکت‌ها اثرگذاری داشته باشد.
این فعال اقتصادی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به این‌که مسئولیت اجتماعی بنگاه می‌تواند بر رقابت‌پذیری آنها اثرگذار باشد می‌گوید: مسئولیت اجتماعی نه‌تنها اثر مستقیم بر رقابت‌پذیری دارد بلکه می‌تواند از کانال نوآوری و سرمایه فکری نیز بر رقابت‌پذیری اثرگذار باشد.
حقیقی‌وند معتقد است که بسیاری از کارشناسان اقتصادی بر این باورند که مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها می‌تواند مزیت رقابتی یک شرکت را بهبود بخشد و در طولانی‌مدت یک ارتباط مثبت بین مسئولیت اجتماعی و موفقیت اقتصادی شرکت‌ها و واحدهای تولیدی و صنعتی و درنتیجه توسعه اقتصادی کشور را سبب شود.
وی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان مسئولیت اجتماعی واحدهای تولیدی و صنعتی را به‌عنوان یک راهبرد و ارزش تجاری برای شرکت‌ها مطرح کرد که می‌تواند برای آنها ایجاد رقابت کند یادآور می‌شود: در چند سال اخیر، توجه عمومی و اقدامات دولت در راستای ترویج مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها متمرکزشده بااین‌حال واحدهای تولیدی برای انجام تعهدات و مسئولیت‌های خود نیاز به مشوق‌ها و محرک‌هایی دارد.
قدرت اقتصادی بدون مسئولیت اجتماعی بی‌معناست
کارشناسان معتقدند؛ کسب‌وکار پایدار فقط با نهادینه کردن مسئولیت اجتماعی در فعالیت‌های خود امکان‌پذیر است و این امر منجر به ایجاد مشارکت اجتماعی شده و مشارکت اجتماعی به‌نوبه خود می‌تواند از تولید و صنعت حمایت کند. در این راستا رضا پدیدار رییس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران به صمت می‌گوید: شرکت‌ها، موسسه‌ها و نهادهایی که به سمت‌وسوی مسئولیت‌پذیری یا مسئولیت اجتماعی در راستای فعالیت و مشارکت اجتماعی حرکت می‌کنند در نظام برنامه‌ریزی، اجرایی و عملیاتی و یا هدف‌گذاری‌های توسعه‌ای می‌توانند به روش‌های ماندگار دست یابند.
وی بابیان این‌که مسئولیت اجتماعی یکی از بهترین فرآیندهایی است که آثار مثبت مشارکت اجتماعی در جامعه را فراهم می‌کند ادامه می‌دهد: وقتی مردم جامعه‌ای باهم متحد می‌شوند این اتحاد در یک نقطه و یا یک مرحله حاصل نمی‌شود بلکه در یک فرآیند حاصل‌شده که از بین نمی‌رود.
این فعال اقتصادی می‌افزاید: در شرایطی که تصمیم به انجام کار یا فعالیت اقتصادی دارید اگرچه این فعالیت دارای نتیجه‌ای مثبت است اما درنهایت به یک مقطع زمانی محدود می‌شود درحالی‌که واحدهای تولیدی و صنعتی با انجام کار ارزشمند نه‌تنها می‌تواند منجر به ایجاد کسب‌وکار بلکه حس مشترکی را ایجاد خواهد کرد.
به گفته وی، پیدا کردن نقاط ضعف و قوت می‌تواند منجر به ایجاد مهارت در واحدهای تولیدی و صنعتی شده و همین موضوع سرمنشأ مسئولیت اجتماعی است که این واحدها و افراد مختلف براثر این مهارت به توان و قدرت اقتصادی دست می‌یابند که مستدام و پایدار است.
پدیدار در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به این‌که مسئولیت اجتماعی وزنه گران‌بهایی است که حامی افراد و بخش‌های مختلف اقتصادی است می‌گوید: آغاز فعالیت بسیاری از شرکت‌های چندملیتی در کشورهای پیشرفته و در راستای تحقق مسئولیت اجتماعی بر پایه فقرزدایی است که در این امر نه‌تنها مشارکت اجتماعی را به‌عنوان حامی خود داشته‌اند بلکه منجر به افزایش سهم کسب‌وکار در توسعه اقتصادی کشورشان شده‌اند اما در ایران اگرچه واحدهای تولیدی سهم ناچیزی در فقرزدایی داشته‌اند اما درنهایت تلاش کرده‌اند به شکل دیگری منجر به افزایش این سهم پایدار در اقتصاد کشور شوند به‌طور مثال با ساخت پل و ساخت و راه‌اندازی مدرسه‌ها در راستای مسئولیت اجتماعی تلاش کرده‌اند.
کلام آخر:
مسئولیت اجتماعی سازمان فراتر رفتن از چارچوب حداقل الزامات قانونی است که سازمان در آن فعالیت دارد. بر اساس این تعریف، شرکت‌ها از نقش تاریخی‌شان که کسب سود، پرداخت مالیات، استخدام کارکنان و پیروی از قوانین است فراتر می‌روند و در تحقق هدف‌های اجتماعی گسترده‌تر نقش بسزایی خواهند داشت.
درواقع مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها رویکرد متعالی به کسب‌وکار است که تأثیر اجتماعی یک سازمان بر جامعه داخلی و خارجی را مدنظر قرار می‌دهد و هدف اصلی آن گردهم آوردن تمامی بخش‌ها اعم از دولتی، خصوصی و داوطلبان برای همکاری با یکدیگر است تا از یک‌سو موجب همسویی منافع اقتصادی با محیط‌زیست و از سوی دیگر سبب توفیق، رشد و پایداری کسب‌وکار شود.
البته باید توجه کرد که وابستگی کسب‌وکار به مسئولیت اجتماعی متناسب با نوع کار و اندازه واحد اقتصادی است، ولی به لحاظ منافع و ارزشی که مسئولیت‌پذیری اجتماعی برای کسب‌وکار سازمان ایجاد می‌کند، بهره‌گیری از آن را در اندازه‌های مختلف واحد اقتصادی ضروری می‌کند. بنابراین مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها مربوط به کسب‌وکارهای بزرگ و سودآورتر شدن آنها نیست بلکه رفتار سازمانی تمامی شرکت‌ها و سازمان‌ها را برمی‌گیرد.