مشوق‌های صادراتی از جمله مولفه‌هایی است که به صادرکنندگان کمک می‌کند تا به بهترین نحو ممکن محصولات خود را به بازارهای هدف صادرکنند این حمایت فقط به ایران محدود نمی‌شود بلکه در تمامی کشورها از این شیوه برای حمایت از صادرکنندگان استفاده می‌کنند.
مشوق‌های صادراتی در قالب پرداخت یارانه از سوی دولت، تسهیلات بانکی، تخفیف مالیاتی و پرداخت جایزه‌های صادراتی به صادرکنندگان تعلق میگیرد.
پیش از این مسئولان دولت نهم و دهم گفته بودند ۱۱۰۰ میلیارد تومان جایزه صادراتی در ۸ سال فعالیت دولت پیشین به صادرکنندگان ارائه شده که از این میزان پرداخت ۴۱۷ میلیارد تومان در فاصله سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ بوده است.
همچنین در طول سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ نیز میزان پرداخت در حدود ۶۷۰ میلیارد تومان رقم این جایزه صادراتی تخمین زده شده است.در طول سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ در مجموع ۱۴۰ میلیارد تومان جایزه صادراتی پرداخت شده اگرچه به گفته کارشناسان، مشوق‌های صادراتی در سال‌های گذشته باعث رشد ۸برابری صادرات غیرنفتی از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ شده و این رقم از ۴.۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۰ به ۷.۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۳ رسیده اما پرداخت با تاخیر یا قطع این جایزه به علت نوسان جهانی نرخ نفت و همچنین مشکلات اعتباری برای بودجه بوده است.
درحال‌حاضر سال‌هاست که از جایزه صادراتی خبری نیست و همین امر نه تنها اعتراض صادرکنندگان را برانگیخته بلکه در ارتقای شاخص‌های اقتصادی نیز بی‌تاثیر نبوده است.همین سال گذشته بود که دولت برای جایزه صادراتی، با هدف حمایت از صادرات غیرنفتی ردیف بودجه مستقل تعیین کرد این خبری بود که ولی‌الله افخمی‌راد رئیس پیشین سازمان توسعه تجارت آن اعلام کرده بود.
به گفته وی، تقویت تقاضای داخلی ممکن است باعث افزایش میزان رکود شود اما اگر در بخش خارجی تقاضا افزایش یابد و تولیدکنندگان بدانند که برای کالاهای آنها خریدار خارجی وجود دارد صادرات گسترس خواهد یافت و ضمن این که ارز بیشتری هم نصیب کشور می‌شود و از تورم نیز جلوگیری می‌شود.
مشوق‌های صادراتی، صادرکنندگان را تشویق نمی‌کند
اگرچه معاون سابق وزیر صنعت، معدن و تجارت پیش از این تعیین ردیف بودجه مستقل برای پرداخت مشوق‌های صادراتی در سال ۹۴ خبر داده بود اما با گذشت دو سال هنوز این امر محقق نشده است تا جایی که وزیر صنعت، معدن و تجارت در روزهای گذشته با ابراز شرمندگی از صادرکنندگان به دلیل تخصیص نیافتن مشوق‌های صادراتی دلیل این مسئله را تامین نشدن اعتبار از سوی دولت اعلام کرد.
ولی‌الله افخمی‌راد معاون پیشین وزیر صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگو با صمت ابراز می‌کند: از اول هم با جایزه صادراتی مخالف بودم و به نظر نمی‌رسد تاثیر چندانی در توسعه صادرات داشته باشد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا مشوق‌های صادراتی به‌ویژه جایزه صادراتی منجر به تشویق صادرکنندگان می‌شود؟ می‌گوید: به این شکل نیست که صادرکنندگان با جایزه صادراتی خرسند شده و تشویق شوند.
حمایت از صادرکنندگان امری ضروری است اما باید مشخص شود که مشوق‌های صادراتی به‌ویژه جایزه صادراتی در چه قالبی به صادرکنندگان پرداخت شود از جمله موضوعاتی است که کارشناسان ارشد اقتصادی به آن پرداخته‌اند.
تفاوت بین صادرکنندگان
کاظم دوست حسینی، مشاور مدیرعامل بانک توسعه صادرات در گفت‌وگو با صمت می‌گوید: آنچه که در سال‌های قبل به صادرکنندگان تعلق گرفته جایزه صادراتی به شکل نقدی بوده که شامل تخفیف بین ۳ تا ۷ درصد براساس نوع فعالیتی بود که صادرکنندگان انجام می‌دادند.
وی ادامه داد: این جایزه صادراتی با عنوان یک محرک صادراتی در اقتصاد کشور دیده شده و البته بهتر بود برای تخصیص این جایزه‌ها صادراتی طبقه بندی بهتری انجام می‌شد.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه با اشاره به این که جایزه صادراتی یکی از انواع مشوق‌های صادراتی است می‌گوید: وقتی در شرایطی می‌گوییم مشوق‌های صادراتی فقط شامل جایزه صادراتی نیست و می‌تواند انواع تسهیلات بانکی ارزان نرخ و مالیاتی و تخصیص‌هایی که از صندوق توسعه ملی داده شده را برای آن در نظر گرفت. از سوی دیگر در سال‌های گذشته جهش نرخ ارز منجر به ایجاد موانعی برای ارائه جایزه صادراتی شده است.
عضو هیات مدیره بانک ایران و ونزوئلا در ادامه با بیان این که به علت تاخیر در پرداخت جایزه صادراتی همیشه یکی از انتقاد صادرکنندگان افزایش نرخ ارز و حذف این جایزه بود می‌گوید: این اتفاق افتاد و نرخ ارز افزایش یافت در نتیجه بسیاری از صادرکنندگان سود بردند اما در سال‌های بعد، جایزه صادراتی به علت مشکلاتی همچون کمبود اعتبار از سوی دولت پرداخت نشد.دوست‌حسینی می‌افزاید: به نظرم باید یک بازنگری مناسبی درقوانین مشوق‌های صادراتی و حتی طبقه بندی مناسبی براساس نوع کالاهایی که صادر می‌کنند انجام شود.
مشاور مدیرعامل بانک توسعه صادرات در ادامه به خام فروشی که هیچ نوع ارزش افزوده‌ای بر روی آن انجام نمی‌شود اشاره کرد و گفت: صادرکننده‌ای که خام فروشی می‌کند با صادرکننده‌ای که صادرات غیرنفتی مناسبی همچون انواع محصولات کشاورزی یا غیره را صادر می‌کند در یک رتبه قرار می‌گیرند و از امتیاز بانکی و مالی مشابه برخوردار می‌شود.
به گفته وی، همان مزیت‌های صادراتی که یک صنعتگر ایرانی در دنیای رقابتی تولید به فروش می‌رساند به یک خام فروش نیز می‌رسد در حالی که دولت باید بین این دو صادرکننده تفکیک قائل شود چرا که تولیدکنندگانی که محصولات‌شان دارای استاندارهای جهانی بود و ارزش افزوده و اشتغال ایجاد کرده قابل قیاس با صادرکنندگان صنایع خام نیستند و باید در طبقه ممتاز قرار گیرند.
دوست‌حسینی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه باید برای اختصاص مشوق‌های صادراتی به‌ویژه جایزه صادراتی بین صادرکنندگان تفاوت قائل شد می‌گوید: مواد خام صادراتی تاثیر ناچیزی در رشد اقتصادی دارد در نتیجه باید با توجه به نوع کالای صادراتی یک ارزیابی دوباره انجام شود.
این مقام‌مسئول در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه جایزه صادراتی باید در چه قالبی باشد می‌گوید: اینکه جایزه صادراتی نقدی یا غیرنقدی باشد چندان فرقی نمی‌کند اما در شرایطی صادرکنندگان به بانک‌ها بدهکارند و در صورتی که جایزه صادراتی نقدی باشد می‌تواند برای بدهی بانکی و یا بازپرداخت وام مورد توجه قرارگیرد. اما به نظر من بهتر است این جایزه نقدی به صورت بسته‌ای دیده شود که هم مشوق‌های نقدی و هم غیرنقدی داشته باشد و به طور حتم صادرکنندگان از این بسته استقبال خواهند کرد.
عضو هیات مدیره بانک ایران و ونزوئلا در ادامه با بیان این که مشوق‌های صادراتی به تنهایی محرک توسعه صادرات نیست می‌گوید: اگر چه سهم مشوق‌های صادراتی درصد بسیار ناچیزی از توسعه صادرات را دربرمی‌گیرد و یا موانع صادراتی را به شکل محدود برطرف می‌کند اما گاهی دلیل توسعه صادرات می‌تواند به روابط سیاسی و فعالیت رایزنان بازرگانی از سوی وزارت امور خارجه باشد.
کلام آخر
صادرکنندگان این روزها خود را به قطار اقتصادی سپرده‌اند و هر جا که می‌رود و هر جا که ایست می‌کند با این قطار همراه شده‌اند. صادرکنندگان اگرچه از سال‌های پیش بدون صادراتی به صادرات خود ادامه می‌دهند اما گفته می‌شود که توسعه صادرات چندان با صادراتی در ارتباط نیست اما صادرکنندگان برای ماندگاری در بازار نیازمند حمایت‌های جدی هستند که می‌تواند در قالب کمک‌های مادی و یا غیرمادی باشد.کارشناسان اقتصادی معتقدند باید یارانه به صادرکنندگان آن هم از نوع نقدی پرداخت شود و دولت باید از صادرکنندگان در این قالب تقدیر کند.