خوشه‌های صنعتی مسیر توسعه صنایع کوچک

به همین دلیل در کشورهای پیشرفته جهان به دلیل مزایا و قابلیت‌های بسیار زیاد صنایع کوچک و متوسط و نقش برجسته آنها در اقتصاد و با توجه به مسائل و مشکلاتی که این گروه از بنگاه‌ها با آن روبه‌رو هستند، حمایت‌های گوناگونی از این صنایع به عمل می‌آید تا باعث افزایش کارآیی آنان شود.

حمایت‌های انجام شده از واحدهای تولیدی و صنعتی کوچک و متوسط موجب شده تا در بیشتر کشورهای جهان شاهد افزایش تعداد این گروه از صنایع باشیم. گفتنی است ایران نیز از قافله تاسیس واحدهای تولیدی و صنعتی کوچک و صنعتی عقب نمانده تا جایی که این واحدها هم‌اکنون سهم بسزایی در تولید و اشتغالزایی دارند اما با این حال هنوز واحدهای کوچک و صنعتی به دلیل کمبود دانش اقتصادی، مالی و مدیریتی به‌ویژه در زمان تأسیس با مشکلاتی روبه‌رو هستند به‌گونه‌ای که گاهی یک فرد مجبور به انجام کارهای تخصصی متعددی می‌شود که خارج از صلاحیت حرفه‌ای وی است.

همچنین به علت نبود مراجع حمایت‌کننده و اثرگذار، صنایع کوچک نمی‌توانند بر روی تغییر محیطی تأثیر بگذارند و همین مسئله آسیب‌پذیری این دسته از صنایع را افزایش می‌دهد. به گفته کارشناسان و فعالان اقتصادی، تأمین منابع مالی برای این صنایع در مقایسه با صنایع بزرگ مشکل‌تر است، به‌ویژه آن‌که بانک‌ها شرایط سخت‌تری را ازنظر وثیقه و نرخ بهره بالاتری به آنان تحمیل می‌کنند.

همچنین تأمین و حفظ نیروی انسانی از مشکلات همیشگی این بنگاه‌هاست زیرا بیشتر متخصصان تمایل به فعالیت در صنایع بزرگ دارند و حتی ممکن است پس از کسب آموزش‌های لازم در صنایع کوچک، آنجا را ترک کنند. گفتنی است: در بیشتر موارد صنایع متوسط و کوچک فاقد هرگونه تشکل حمایت‌کننده در امور بازاریابی و صادرات هستند و این امر هزینه‌های صادراتی و خطرهای مربوط با آن را افزایش می‌دهد. بر اساس آمارهای ارائه‌شده ۹۶ درصد از آمار اشتغالزایی کشور نیز در همین بنگاه‌های کوچک انجام می‌شود بنابراین لازم است با حمایت از این واحدهای تولیدی درواقع از اشتغال کشور حمایت کرد.

نقش کمرنگ بخش خصوصی

عباسعلی متوسلیان عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران با اشاره به مشکلات صنایع کوچک در گفت‌وگو با صمت می‌گوید: متأسفانه راهبرد عملیاتی در صنایع کوچک با مشارکت بخش خصوصی نداریم.

وی در پاسخ به این سوال که راهبرد عملیاتی را در چه می‌داند گفت: برنامه‌هایی که بر اساس مزیت‌های کشور بوده و قابلیت‌های موجود، آمایش سرزمینی و مزیت‌های رقابتی نسبت به کشورهای مورد هدف، مدنظر است.

متوسلیان با اشاره به این‌که یکی از عمده مشکلات صنایع کوچک نداشتن مشارکت میان دولت با بخش خصوصی است می‌گوید: خرد جمعی امری است که می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری صحیح شود، این‌که دولت در هر شرایطی درباره صنایع کوچک تصمیم‌گیری کند عرصه را بر بخش خصوصی تنگ می‌کند.

رئیس انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران، در ادامه، مشکلات صنایع کوچک را درونی و بیرونی دانسته و می‌افزاید: مشکلات مربوط به درون و بیرون کشور باعث اجحاف به صنایع کوچک‌شده است. در بخش داخلی، توسعه صنعت به‌گونه‌ای نیست که برای سرمایه‌گذار جذابیت داشته باشد.

به گفته وی، دولت باید حداقل مشوق‌ها را برای رقابتی کردن محصولات به ویژه محصولات صادراتی را در نظر بگیرد. عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران در بخش دیگری از سخنانش به عوامل بیرونی این‌گونه اشاره کرد: هر کشوری که قرار است بازار هدف تجارت ایران باشد باید بستر سیاسی آن فراهم‌شده باشد و کارشناس‌های ارشد مسائل اقتصادی، بازار موردنظر را بررسی کرده باشند و حضور بخش خصوصی را تشویق کنند.

متوسلیان می‌گوید: صنایع کوچک و متوسط، باوجود داشتن ۲۴ درصد سرمایه، ۴۱ درصد اشتغال را در برمی‌گیرد. این بدان معناست که صنایع یادشده کارگر بر و صنایع بزرگ سرمایه‌بَر هستند. ازاین‌رو، با توجه به کمبود سرمایه و رشد منفی سرمایه‌گذاری در چند سال گذشته، باید به سرمایه‌گذاری در صنایع کوچک و متوسط توجه شود. بااین‌وجود، برابر گزارش بانک مرکزی در سال ۹۱ سهم کارگاه‌های بزرگ‌تر از ۱۰۰ نفر در ایجاد ارزش‌افزوده ۶۴ درصد و کمتر از ۱۰۰ نفر کارکن معادل ۳۶ درصد بوده است.

وجود شرایط رکودی در اقتصاد و کاهش مصرف کالاهای تولیدی، تامین مالی نشدن بیشترین واحدهای تولیدی کوچک و متوسط، وجود ظرفیت‌های خالی در بخش‌های مختلف اقتصادی و تاثیر شدید این امر بر واحدهای کوچک و متوسط، تامین مالی نشدن طرح‌های سرمایه‌گذاری در دست اجرای کوچک و متوسط و طولانی شدن و از توجیه افتادن آنها، مشکلات مدیریتی و نبود شکل‌گیری خوشه‌های صنعتی را به‌عنوان بخشی از مشکلات این بخش مورداشاره قرارداد.

متوسلیان بابیان اینکه توسعه بازار نیز از طریق تشویق نهادها، بنیادها، ستادها، شرکت‌های بزرگ به تأمین مواد اولیه، قطعات، تجهیزات موردنیاز خود از بنگاه‌های کوچک و متوسط داخلی منجر می‌شود می‌افزاید: کمک به تأمین مالی و توسعه بازار محصولات بنگاه‌های کوچک و متوسط و به‌عنوان زنجیره‌های تأمین بنگاه‌های بزرگ و آماده‌سازی شهرک‌های صنعتی در مرزها با رویکرد سرمایه‌گذاری و استفاده از محصولات تولیدشده برای صادرات به کشورهای همسایه می‌تواند به بهبود شرایط بنگاه‌های کوچک و متوسط کمک کند.

احیای صنایع کوچک با سرمایه‌گذاری خارجی

علی قبادی کارشناس حقوقی سازمان صنایع کوچک نیز مشکلات بسیاری از این صنایع را برشمرده و به صمت می‌گوید: از عمده مشکلاتی که صنایع و واحدهای کوچک با آن روبه‌رو هستند می‌توان به سود بالا تسهیلات بانکی اشاره کرد. این در حالی است که مالیات و مشکلات حاصل از بیمه تأمین اجتماعی از دیگر موانع توسعه صنایع کوچک است.

وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به این‌که درحال‌حاضر صنایع کوچک درفروش محصولات تولیدشده با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستند می‌گوید: بازاری برای فروش محصولات تولیدشده وجود ندارد و متأسفانه کسانی که اقدام به تولید محصول یا ورود به بازارهای هدف می‌کنند هیچ‌گونه برنامه‌ریزی همراه بامطالعه ندارند درنتیجه با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند.

قبادی در ادامه نبود سرمایه در گردش را از عمده مشکلات این صنایع دانست و می‌گوید: همه آنچه عنوان‌شده به‌اضافه مشکلات تسهیلات بانکی صنایع کوچک را تحت شعاع قرارداد این در حالی است که در صورت پرداخت تسهیلات صندوق ضمانت صادرات تا حدودی مشکلات صنایع کوچک رفع شده و راهگشای راه آنها خواهد شد.

وی حضور صنایع کوچک در شهرک‌های صنعتی را دارای مزیت‌های بی‌شمار دانست و گفت: با ایجاد خوشه‌های صنعتی در شهرک‌های صنعتی، بسیاری از مشکلات صنایع کوچک نیز رفع می‌شود به‌طور مثال خوشه فرش، خوشه لبنیات، خوشه چرم در صورت فعالیت می‌تواند بسیاری از مشکلات خود را از سر راه بردارند. 

قبادی یکی از برنامه‌های اصلی که در صنایع کوچک ایجادشده با توجه به کمبود منابع بحث سرمایه‌گذاری خارجی دانست و می‌افزاید: برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی مشوق‌هایی در نظر گرفته‌شده، ازجمله اینکه سرمایه‌گذاران خارجی که در شهرک‌ها و نواحی صنعتی مستقر می‌شوند هم، مثل داخلی‌ها، نیازی به کسب مجوزهای جداگانه از ادارات و سازمان‌های مختلف ندارند و همچنین به‌شکل پرداخت نقد و اقساط هزینه‌های حق انتفاع‌شان دریافت می‌شود و صدور مجوز ساخت‌وساز بنا نیز به‌شکل رایگان انجام می‌شود.

کارشناس حقوقی سازمان صنایع کوچک در ادامه با اشاره به این‌که برای کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری، برای سرمایه‌گذاران خارجی، امکانات راه، آب، برق، مخابرات، گاز و تصفیه‌خانه را هم مثل سایر سرمایه‌گذاران داخلی در نظر گرفته‌ایم یادآور می‌شود: سرمایه‌گذار در داخل شهرک از قانون شهرداری‌ها مستثنا است.

معافیت مالی و مشوق‌های مالیاتی در نظر گرفته‌شده، امکان اجاره و خرید کارگاه نیز وجود دارد. به گفته وی، نظارت و مدیریت مسئولان شرکت‌های صنعتی و صنایع کوچک، مشکلات این بخش را نسبت به گذشته کاهش داده است.

کلام آخر

صنایع کوچک ازجمله صنایعی است که در بسیاری موارد همچون صنایع بزرگ با مشکلاتی چون تسهیلات بانکی، مشکلات مالیاتی و بیمه روبه‌رو است تا به امروز دولت تمامی تلاش خود را به کار بسته تا با حضور این صنایع در شهرک‌های صنعتی مشکلات آنان را رفع کند.

اگرچه این اتفاق در شهرک‌های صنعتی جامه عمل به خود پوشانده و صنایع کوچک با خوشه‌ای عمل کردن تا حدودی توانسته‌اند در فعالیت خود موفق‌تر از قبل عمل کنند اما درنهایت نباید از این موضوع غافل بود که حمایت دولت می‌تواند راه‌های ارتقای این صنایع را فراهم کند.