سرمایه‌گذاری خارجی یکی از راه‌های مهم برای تداوم رشد اقتصادی است و مهم‌ترین اقدام این است که بتوان سرمایه‌گذاری خارجی جذب شده را تبدیل به یک واحد اقتصادی کرد.
سرمایه‌گذاری خارجی عبارت است از انتقال مالی- پول و اعتبار یا کالا در چارچوب تجهیزات، نیروی کار و رموز کار از یک کشور صادرکننده سرمایه به کشور دریافت‌کننده به منظور استفاده در تاسیس واحد اقتصادی در ازای مشارکت مستقیم یا غیرمستقیم در عواید آن. اگر سرمایه به شکلی صحیح و موثر استفاده شود افزایش ظرفیت تولید و گسترش پس‌انداز داخلی را در پی خواهد داشت.
همچنین سرمایه‌گذاری موجب ایجاد اشتغال، افزایش تولید و افزایش درآمد ملی می‌شود. بانک جهانی با ارائه گزارش «رصد اقتصاد ایران» که در آن به بررسی وضعیت و چشم‌انداز اقتصاد ایران پرداخته، به مسئله جذب سرمایه‌گذاری خارجی توجه کرده است.
در این گزارش آمده که در سال ۹۵-۹۴ سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی افزون‌بر۷/۱ میلیارد دلار بوده که این رقم در میان مدت یعنی تا سال ۹۸ سیر صعودی خواهد داشت. از آنجایی که اقتصاد ایران از سال ۹۵ تا ۹۷ با میانگین نرخ سالانه ۵/ ۴درصد رشد خواهد کرد در نتیجه سرمایه‌گذاری نقش عمده‌ای در ایجاد این رشد ایفا خواهد داشت و ایران باید به این مهم توجه کند. از آنجایی که در سال گذشته شاهد رشد ۷ درصدی در اقتصاد بوده‌ایم برای پایداری این امر و افزایش آن نیازمند رشد سرمایه‌گذاری خارجی هستیم.
به گفته مدیرکل دفتر سرمایه‌گذاری خارجی وزارت امور اقتصادی و دارایی، در پسابرجام جذب ۱۱ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار سرمایه خارجی تصویب شده است. احمد جمالی می‌گوید این حجم از سرمایه‌گذاری خارجی به طور عمده از کشورهای اروپایی مانند فرانسه، آلمان، ایتالیا، انگلستان و همچنین از کشورهای آسیایی مانند چین و کشورهای عربی از جمله امارات متحده عربی به اقتصاد ایران جذب می‌شوند که از این میان بیشترین حجم سرمایه‌گذاری مصوب از کشور آلمان بوده است.
همچنین به گفته کارشناسان برای اینکه بتوانیم به رشد ۸ درصدی مد نظر در سال جدید برسیم به ۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم. از طرفی در گزارش بانک جهانی آمده که نگرانی‌هایی از سوی سرمایه‌گذاران وجود دارد و تا زمانی که این نگرانی‌ها رفع نشود، جذب سرمایه‌گذاری هم نمی‌تواند انجام شود. از جمله این نگرانی‌ها بروکراسی پیچیده در ایران و رویه‌های مختلف اداری است. به راستی چقدر برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی توانمند هستیم و برای تحقق اهدافی که در مسیر جذب سرمایه‌گذاری داریم چه اقداماتی باید انجام داد؟
سرمایه‌گذاری خارجی، کمکی به کیفیت تولید
محمدباقر صدری، اقتصاددان با گله از اینکه آمار دقیقی از میزان سرمایه‌گذاری خارجی در ایران وجود ندارد به صمت می‌گوید: باید به دقت بررسی شود که چه میزان سرمایه‌گذاری خارجی در ایران انجام شده است. متاسفانه در برنامه چهارم و پنجم توسعه به طور دقیق مشخص نیست که در چه حوزه‌هایی و به چه میزان سرمایه‌گذاری انجام داده‌ایم و گزارش مستندی از توفیق برنامه که کارشناسان باید آن را تایید کنند، نداریم.
وی تاکید می‌کند: این در حالی است که باید مشخص می‌شد چه میزان از این برنامه‌ها به طور کلی موفق شده تا به این ترتیب متوجه شویم چه میزان جذب سرمایه‌گذاری اتفاق افتاده است و سهم سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی چقدر بوده است؛ آن وقت می‌شود درباره تاثیر سرمایه‌گذاری خارجی بر اشتغال، تولید و توزیع عادلانه درآمد حرف زد.
صدری با تاکید بر اینکه سرمایه‌گذاری، رشد اقتصادی به دنبال دارد و آن را در رشد اقتصادی مثبت می‌داند، ادامه می‌دهد: اصل داستان سرمایه‌گذاری است و رشد بدون سرمایه‌گذاری اتفاق نمی‌افتد. این در حالی است که ما در پروژه‌های مختلف گاهی تا ۲۰ سال تاخیر داریم. به عنوان مثال راه تبریز به بازرگان که طرح آن قبل از انقلاب مطرح شده بود در سال ۷۵ دوباره مطرح شد و به تازگی وزیر راه و شهرسازی بخشی از آن را افتتاح کرده است. یعنی یک راه حساس و ترانزیتی با تاخیر چندین ساله، تازه در حال افتتاح است.
این اقتصاددان با اشاره به اینکه برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیازمند تدابیری هستیم که مهم‌ترین آنها برنامه‌های موفق است، اظهار می‌کند: بعد از برجام خیلی‌ها به ایران آمدند و مشتاق سرمایه‌گذاری در کشور بودند. بنا به آمار معاونت سرمایه‌گذاری خارجی وزارت امور اقتصادی و دارایی حدود ۹ تا ۱۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در کشور انجام شده اما این میزان کافی نیست. ضمن اینکه در این حوزه شفاف‌سازی به میزان کافی انجام نشده است.
صدری اذعان می‌کند: بر اساس مستندات علمی و نظریه پروفسور تیمبرگرن برای ۱درصد رشد اقتصادی بین ۸ تا ۱۰ میلیارد دلار به سرمایه‌گذاری خارجی نیاز داریم. به این ترتیب اگر در نظر داریم به رشد اقتصادی ۸ درصدی برسیم حداقل به ۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم. به عبارتی در طول مدت ۵ سال برنامه توسعه، حداقل به ۴۰ میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری خارجی نیاز داریم تا به رشد مد نظر برسیم.
این اقتصاددان در ارائه راهکار افزایش سقف سرمایه‌گذاری خارجی اظهار می‌کند: از یک سو وضع جهان و منطقه پیچیده است، منطقه ما آرام نیست و وضعیت سوریه هم این اوضاع را بیشتر بر هم زده است. در این بین باید امیدوار بود که صلح منطقه به نتیجه برسد. از سوی دیگر فعال شدن دولت و کارگزاران در داخل لازم است. کسانی که به کشور آمده‌اند باید با آنها تماس‌هایی برقرار شود و معاونت سرمایه‌گذاری خارجی باید فعال شود. به هر حال مدیر آن است که در سختی بتواند کار خود را انجام دهد و تدابیر لازم را بیندیشد.
وی درباره بروکراسی پیچیده در ایران نیز می‌گوید: ما یک اصطلاح به عنوان پنجره واحد تجاری داریم که برای سهولت کار تجاری، سرمایه‌گذاری، صادرات، واردات و خدمات است اما متاسفانه در این حوزه بسیار عقب هستیم. در سنگاپور که رتبه برتر را در کاهش بروکراسی پیچیده دارد، فرد برای مجوز گرفتن حداکثر ۵ ساعت معطل می‌شود اما در ایران چند برابر سنگاپور باید دوندگی اداری داشت تا شاید راه به جایی برد. به این ترتیب یکی از موانع سرمایه‌گذاری خارجی کندی کار، اداره بازی و همین فساد اداری است و نتیجه این می‌شود که متاسفانه شاهد افرادی همچون بانک زنجانی و رضا ضراب هستیم.
صدری تاکید می‌کند: تا زمانی که اصلاحات اقتصادی درون کشور رخ ندهد و با فساد و این بروکراسی پیچیده مبارزه نشود، سرمایه‌گذار خارجی هم جذب نخواهد شد. آوردن تخصص، اعتبار و انتخاب مکان با بروکراسی اداری سر و کار دارد و اگر این امر روشن نشود، هیچ سرمایه‌گذاری حاضر نیست این همه دردسر را تحمل کند.
دسترسی آسان به بازارهای جهانی
پدرام سلطانی، عضو اتاق بازرگانی تهران درباره نقش سرمایه‌گذاری خارجی در رشد و توسعه به صمت می‌گوید: از دورانی که جهانی شدن اقتصاد آغاز شده است یعنی حدود ۷۰ سال گذشته سرمایه‌گذاری خارجی نقش جدی در رشد و توسعه کشورها داشته است. در این مدت به غیر از زمان‌هایی که بحران‌های اقتصادی فراگیر به وجود آمده، در مقاطع دیگر شاهد رشد سرمایه‌گذاری بوده‌ایم. وی ادامه می‌دهد: فراتر از بعد مالی، به طور معمول دانش، مدیریت، فناوری، روش‌ها و فرآیندهایی که در سایر کشور رشد کرده و توانسته با موفقیت به کشور دیگری منتقل شود باعث می‌شود که کشور پذیرنده سرمایه به آسانی به دستاوردهای مدیریتی و فناوری طرف مقابل، دسترسی پیدا کند.
وی درباره آثار مثبت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بر اقتصاد کشور اظهار می‌کند: جذب سرمایه‌گذاری خارجی موجب می‌شود سرمایه‌گذاران در مسابقه‌ای با یکدیگر رقابت کنند. همچنین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی دسترسی به بازارهای جهانی را برای کشور پذیرنده سرمایه مهیاتر می‌کند چون مقصود سرمایه‌گذاران خارجی این است که بتوانند از مزیت‌های نسبی آن کشور برای تولید ارزان‌تر کالا استفاده کنند و بتوانند آن کالا را به بازار صادر کنند.
سلطانی ادامه می‌دهد: سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، فضای رقابتی را در داخل کشور به وجود می‌آورد به طوری که واحدهایی که ازسوی سرمایه‌گذار خارجی به وجود آمده‌اند و واحدهای تولیدی و صنایع داخلی سعی می‌کنند در کیفیت، استانداردها و ارائه خدمات با مشتریان خود رقابت کنند تا بتوانند تولید و سودآوری خود را حفظ کنند. در کنار اینها ایجاد شغل، افزایش درآمد سرانه، افزایش میزان صادرات و ارزش افزوده در تولید از امتیازات این مهم است.
سلطانی درباره تاثیر تحریم‌ها بر کاهش جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌گوید: تحریم به طور تقریبی سرمایه‌گذاری خارجی را در کشور متوقف کرد. بعد از آنکه سرمایه‌گذار از سازمان سرمایه‌گذاری خارجی مجوز گرفت باید به ورود سرمایه و ماشین‌آلات مبادرت کند اما به واسطه نگرانی‌هایی که سرمایه‌گذاران خارجی از کار در ایران داشتند و به دلیل تعطیل شدن اعتبارات بانکی ایران با سایر کشورها این بخش کاهش یافته بود و آمارها به حدود ۳۰۰ میلیون دلار رسیده بود که نشان می‌دهد به طور تقریبی در سرمایه‌گذاری خارجی به صفر رسیده بودیم.
وی اشاره می‌کند: متاسفانه در دولت قبل آمارهایی از سوی سازمان سرمایه‌گذاری منتشر شد و متاسفانه آمار اعطای مجوزهای سرمایه‌گذاری خارجی به جای آمار تحقق سرمایه‌گذاری خارجی نشان داده شده که کار غیرحرفه‌ای بود و تنها اعتماد مردم را کاهش داد.وی ادامه می‌دهد: بعد از توافق خیلی از نگرانی‌ها رفع شد، اگر دنیا با بداقبالی با ترامپ روبه‌رو نمی‌شد شاید شرایط بهتر از این بود. البته در داخل هم ما شخصیت‌هایی داریم که کم از ترامپ ندارند و تعامل ایران با جامعه جهانی را مرتب به رسانه‌ها می‌کشانند؛ افرادی که فضای امنیت سرمایه‌گذاری را در کشور مخدوش می‌کنند.
سلطانی درباره راه‌حل افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در کشور می‌گوید: باید حمایت‌هایی همچون بهبود محیط کسب و کار، بهبود امنیت سرمایه‌گذاری، تبلیغات و بازاریابی وجود داشته باشد. سرمایه‌گذاری خارجی چند پیش نیاز دارد؛ اول اینکه محیط کسب و کار باید چابک و سهل باشد. این در حالی است که محیط کسب و کار در کشور ما مناسب نیست. دولت باید در این زمینه تلاش جدی کند تا برای بهبود چهره ایران و بهبود واقعی محیط کسب و کار اقدام شود.
وی اظهار می‌کند: با مقررات زدایی، بهبود و گاهی حذف مجوزها، ارزان‌تر کردن هزینه فعالیت‌ها و کسب و کارها در کشور، با کمتر کردن مراحل و به ویژه تلاش جدی برای سامان دادن و کاهش فساد در کشور می‌توان گام‌های موثری برداشت. فساد از دستاوردهای شومی بود که در دولت گذشته شعله‌ور شد. باوجود تلاش‌هایی که دولت روحانی کرده هنوز وضعیت نامطلوب است و متاسفانه می‌توان گفت فساد در کشور نهادینه شده و قبح آن ریخته است. سعی کنیم با پرهیز از رفتارهای تند نشان دهیم که وقار سیاسی و متانت لازم در کشور وجود دارد و پیام آرامش را به سرمایه‌گذاران منتقل کنیم.