یکی از ابزارهای تسهیل صادرات، واردات و مبادله بین کشورها صدور ضمانتنامه‌های بانکی است که این امر رابطه بین خریدار و فروشنده را تسهیل می‌کند. در این شرایط دو بانک معتبر برای خریدار و فروشنده ضامن می‌شوند تا به نوعی مبادله به راحتی انجام شود.
اما متاسفانه یکی از مشکلاتی که فعالان اقتصادی را با فراز و نشیب تجارت مواجه کرده است صدور ضمانتنامه‌های بین بانکی است، اگرچه مشکلات بانکی در پسا برجام کاهش یافته اما همچنان تا حدودی اثرات آن قابل لمس است به طوری که وقتی فعال اقتصادی ایرانی بخواهد در مناقصه‌ای شرکت کند در دریافت ضمانتنامه با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود. به نحوی که گاهی ضمانتنامه به بزرگترین مشکل صادرکننده و فعال اقتصادی تبدیل شده و این امر مانعی برای ادامه فعالیت آن واحد می‌شود. به نظر می‌رسد دولت با برقراری دیپلماسی اقتصادی در ۴سال گذشته تمامی تلاش خود را برای ارتقا و توسعه ارتباطات تجاری بین کشورها کرده اما هنوز ضمانتنامه‌ها از مهم‌ترین موانعی هستند که در تجارت ایران مطرح بوده و برای تسهیل آن باید فکری کرد.
اعتبار از دست رفته را بر می‌گردانیم
علیرضا عسگری‌مارانی، کارشناس بازار سرمایه در این باره به صمت می‌گوید: در زمینه کالا صادرکنندگان ما مشکل ضمانتنامه نداشته‌اند اما فعال اقتصادی ما برای صادرات خدمات و پیمانکاری با مشکلاتی در دریافت ضمانتنامه روبه‌رو است. به طور نمونه اگر شرکتی بخواهد وارد عراق شود تا یک نیروگاه بسازد یا اینکه یک شرکت مهندسی قصد داشته باشد طراحی یا کار خدماتی، مشاوره‌ای یا پیمانکاری انجام دهد برای اینکه در مناقصه‌های آنها شرکت کند به ضمانتنامه نیاز دارد. همچنین در زمان عقد قرارداد آن شرکت نیازمند ضمانت حسن اجرای تعهدات و تضامین لازم برای پیش پرداختی است که به آن می‌دهند.
وی تاکید می‌کند: در این بین صدور ضمانتنامه، مستلزم این است که بانکی که این ضمانتنامه را صادر می‌کند و کشوری که این تقاضا را دارد، مورد تایید بانک آن طرف باشد اما به طور معمول فعالان اقتصادی ما با مشکل روبه‌رو می‌شوند. به این ترتیب بانک مرکزی باید اقداماتی انجام دهد تا به نتیجه مطلوب برسیم.
این کارشناس بازار سرمایه، به عنوان راهکار، ایجاد پنجره تجاری بین دو کشور را مطرح می‌کند.وی ادامه می‌دهد: همچنین بانک‌ها باید با یکدیگر ارتباط برقرار کنند یعنی از نظر بین‌المللی اعتبارسنجی شوند، یکدیگر را قبول کنند، ضمانتنامه بانک طرف قرارداد را مورد قبول قرار دهند و آن بانک هم بتواند ضمانتنامه را به کارفرمای خود ارائه دهد.
عسگری اذعان می‌کند: البته این فرآیند سختی است و برای اینکه شرایط تسهیل شود بانک مرکزی، صندوق توسعه ملی یا صندوق ضمانت صادرات باید مقداری سختی را بپذیرند تا جاهایی که مورد قبول آن طرف است بیشتر مورد توجه قرار گیرد و کم کم بانک‌های ما با بانک‌های آن طرف بتوانند ارتباط تجاری خود را برقرار کنند. ا
ین کارشناس بازار سرمایه درباره نقش برجام در پررنگ شدن روابط کشورها و تسهیل شرایط صادرات ابراز می‌کند: برجام مصادیق و هدف‌هایی داشت که جزو کارهای موفقیت‌آمیز دولت تلقی می‌شود. برجام یکی از موفقیت‌هایی بود که نمی‌شود در آن شک کرد اما باور دارم در کنار مذاکرات سیاسی، مذاکرات اقتصادی را هم باید جدی گرفت.
وی تاکید می‌کند: تمام ارتباط تجاری بین دو بانک از یک کشور به کشور دیگر انجام می‌شود، این دو بانک سلیقه‌هایی دارند که باید یکدیگر را اعتبارسنجی کنند تا ببینند چقدر می‌توانند به یکدیگر اعتبار دهند اما از آنجایی که این رابطه‌ها مدت‌هاست گسسته شده تا بخواهد دوباره برقرار شود، طول می‌کشد. به این ترتیب از ابتدا نمی‌شود همه مصادیق گذشته را کنار گذاشت. باید کم کم و به مرور زمان این اعتبار از دست رفته برگردد تا به این قضیه کمک شود.
نباید پروژه‌ها را زخمی کرد
پیمان فروزش، استاد دانشگاه آزاد کرج نیز در گفت‌وگو با صمت اظهار می‌کند: فعالان اقتصادی برای اینکه در عرصه بین‌المللی و بازارها فعال باشند به صدور ضمانتنامه نیاز دارند و اگر این ضمانتنامه را نداشته باشند برای شرکت در مناقصه‌ها با مشکل روبه‌رو می‌شوند.
وی درباره اهمیت ضمانتنامه‌ها اظهار می‌کند: ضمانتنامه‌ها بیشتر برای تایید بنیه مالی و حساب و کتاب آن شرکت که بتواند در پروژه وارد شود و آن پروژه را به سرانجام برساند مهم هستند. یعنی اینطور نباشد که یک واحد، منابع مالی کافی در اختیار نداشته باشد و تنها پروژه‌ها را زخمی کند و از طرفی هم به خود ضرر بزند.
این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: ضمانتنامه‌ها پشتوانه‌ای برای محکم کاری در اجرای درست و بهره‌برداری درست از پروژه‌ها هستند. در این بین دولت و بانک مرکزی باید از آنها حمایت و پروژه‌ها را تایید کنند تا کسانی که می‌خواهند از فایننس و تامین منابع خارجی استفاده کنند با مشکل مواجه نشوند.
فروزش در پاسخ به این پرسش که چقدر بهبود روابط بانکی بر این مهم تاثیرگذار است، اظهار می‌کند: این مسئله به بحث تحریم‌ها بر می‌گردد، هنوز تحریم در حوزه بانکی برداشته نشده است و نظام بانکی هنوز نتوانسته روال عادی خود را طی کند. در نتیجه هنوز شرکت‌های ما در داخل و خارج برای تعیین ضمانتنامه بانکی با مشکل روبه‌رو هستند.
حساب مالی باید روشن باشد
اما داود سوری، استاد دانشگاه شریف در گفت‌وگو با صمت مشکل را در ضعف نقش فعالان اقتصادی می‌داند و اظهار می‌کند: صادرکننده، واردکننده و صنعتگر ما باید آنقدر از ضمانت کافی برخوردار باشند تا بانک بتواند به آنها اعتماد کند و ضمانتنامه بدهد. در واقع بانک مسئولیتی را می‌پذیرد که از ریسک آن مطمئن باشد. وقتی صادرکننده و تولیدکننده از ضمانت کافی برخوردار نیستند بانک هم نمی‌تواند ریسک لازم را بپذیرد.
این عضو موسسه عالی بانکداری می‌گوید: نخستین چیزی که بخش بازرگانی باید داشته باشد حساب مالی روشن است که به طور معمول در کشور ما وجود ندارد. واحدهای اقتصادی ما از یک طرف به دنبال وام‌های ارزان نرخ و دولتی هستند و از طرف دیگر نظام مالیاتی درستی ندارند و حساب و کتاب‌ها هم به طور معمول مشخص نیست.
سوری با بیان اینکه فعالان اقتصادی برای ورود به سطح بین‌المللی در گرفتن ضمانتنامه از بانک‌ها مشکل ندارند، اظهار می‌کند: از آنجایی که بانک بنگاه اقتصادی است و از دادن ضمانتنامه کارمزد می‌گیرد و درآمد کسب می‌کند، بانک مخالف نیست که این درآمد را کسب کند اما در مقابل دادن ضمانت، بانک باید ریسک کار خود را هم بسنجد. وقتی بانک می‌بیند که طرف مقابل وام گرفته و نزول کرده، طبیعی است که با آنها همراهی نکند.
خدمات فنی مهندسی؛ فرصت طلایی برای اقتصاد
همچنین حمیدرضا صالحی عضو سندیکای برق در گفت‌وگو با صمت ابراز می‌کند: بعضی ضمانتنامه‌های صادراتی با حمایت دولت و بانک می‌توانند به تولیدکننده و بخش خصوصی کمک کنند تا در بازار صادراتی حضور بیش از پیش داشته باشند. وی اظهار می‌کند: در همه جای دنیا این حمایت‌ها وجود دارد و از تولیدکننده‌های بخش خصوصی حمایت می‌شود بنابراین چیز عجیبی نیست.
صالحی با تاکید بر اینکه وجود ضمانتنامه باعث می‌شود ما به کشورهای دیگر پروژه ببریم یا پروژه وارد کشور شود اذعان می‌کند: ضمانتنامه‌ها بیشتر برای تاییدیه بنیه مالی تولیدکننده صادر می‌شوند تا او بتواند در پروژه وارد شود و فعالیت خود را به سرانجام برساند.
وی با تاکید بر اینکه بانک مرکزی باید از تولیدکننده حمایت کند، تصریح می‌کند: متاسفانه به دلیل اینکه برخی از فعالان اقتصادی تخلفاتی کردند، بانک مرکزی همه را با یک چشم دید و به ضرر تولیدکننده پیش رفت و در ارائه ضمانتنامه، مشکلاتی را ایجاد کرد. از آنجایی‌که امروز در کشور شاهد حمایت ضمانتنامه‌ای نیستیم انتظار داریم بانک‌ها و نهادهای ناظر که مورد حمایت دولت هستند ورود کنند تا این موضوع حل شود.
صالحی اذعان می‌کند: خدمات فنی مهندسی، یک فرصت بسیار طلایی برای کشور است. اگر بتوانیم در کشورهای منطقه برنده مناقصات شویم، می‌توانیم در پروژه‌های بزرگ دنیا ورود کنیم. خوشبختانه در این جریان هم ما وضعیت خوبی داریم به‌طور نمونه قیمت‌های ما تا ۲۵درصد پایین‌تر از اروپایی‌هاست، حتی در مقایسه با ژاپن هم وضع ما بهتر است بنابراین می‌توانیم در مناقصات بین‌المللی برنده باشیم. عضو سندیکای برق ابراز امیدواری می‌کند که دولت در حل این مسئله فعال شود تا بتوانیم زمینه را برای عقد پروژه‌های بیشتر فراهم کنیم.