روابط ایران و روسیه حالا چند دهه است که ادامه دارد. این روابط گاهی در چارچوب همکاری‌ها بوده و گاه رقابتی شده است اما روسیه مدت‌هاست به یک شریک تجاری و اقتصادی برجسته برای ایران تبدیل شده است. ایرانی‌ها و روس‌ها اکنون مدتی است یک ویژگی مشترک پیدا کرده‌اند و آن ضربه دیدن از تحریم‌های تحمیلی است.
دو کشور حالا روابط مستحکم‌تری با هم پیدا کرده‌اند؛ روابطی که به دلایل گوناگون شکل گرفته و حالا با دلایلی دیگر از جمله همکاری در زمینه‌های انرژی، تولید برق و توسعه زیرساخت مشترک ادامه پیدا کرده است. گردش مالی تجاری میان دو کشور تنها در یک سال گذشته به‌ویژه به دلیل صادرات و واردات ماشین‌های سنگین و وسایل نقلیه زمینی رقم قابل‌توجهی افزایش پیدا کرد.
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از صمت، حجم کل این تبادلات تجاری ۷۱ درصد در سال ۲۰۱۶ میلادی (۹۵-۹۴) افزایش یافت. درحالی‌که تجارت ایران و روسیه در سال ۲۰۱۴ میلادی (۹۳-۹۲) به دلیل تحریم‌ها تنها ۱/۶۸ میلیارد دلار بود، این رقم در صورتی که اقتصاد ایران بتواند خود را بازیابی کند می‌تواند به رقم قابل‌توجه ۱۰ میلیارد دلار هم برسد.
روس‌ها به ایران کمک کردند تا برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام در سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۴) به نتیجه برسد. این کشور همچنین اولویت خود را روی سرمایه‌گذاری در ایران گذاشته و درباره دریای خزر نیز از نظر حقوقی مشکلاتش را با ایران حل کرده که همه اینها نشان‌دهنده بهبود روابط میان دو کشور است. برداشته شدن تحریم‌ها در ایران در میانه‌های سال ۲۰۱۵ میلادی (میانه ۹۴) این فرصت را به روسیه و ایران داد که روابط خود را در زمینه تولید نفت و گاز و نیز تولید برق افزایش معناداری داده و آن را مستحکم کنند.
این دو کشور همچنین توانستند در زمینه یکپارچه‌سازی شبکه حمل‌ونقل همکاری کنند. ایران و روسیه منابع عظیم هیدروکربنی دارند. روسیه از نظر منابع گاز طبیعی اول و ایران دوم است. بنابراین به همکاری‌ّهای مشترک در این زمینه تمایل نشان می‌دهند.روسیه و ایران در چند دهه گذشته ارتباطی متقابل و پایدار را تجربه کرده‌اند.
دو کشور همواره موضعی مشترک نسبت به تسلط کامل امریکا و اروپا بر تجارت جهانی داشته‌اند. این دو کشور به‌ویژه در سال‌های اخیر روابط تجاری و اقتصادی زیادی با هم داشتند. در سال ۲۰۱۳ میلادی (۹۲-۹۱) میزان صادرات ایران به روسیه ۴۳۲ میلیون و ۹۲۱هزار دلار بود که این رقم در سال بعد از آن به ۳۵۵میلیون و ۱۲۹هزار دلار کاهش یافت. در سال ۲۰۱۵ میلادی (۹۴-۹۳) این عدد به ۲۶۱میلیون و ۳۸۶ هزار دلار رسید. در سال گذشته میلادی نیز میزان صادرات ایران به روسیه ۲۹۹میلیون و ۹۰۰هزار دلار بود.
از آن سو، روس‌ها در سال ۲۰۱۳ میلادی یک میلیارد و ۱۶۸میلیون و ۶۱۶ هزار دلار به ایران صادرات کردند. سال بعد از آن، این عدد یک میلیارد و ۳۲۵میلیون و ۵۱۴ هزار دلار شد. در سال ۲۰۱۵ میلادی (۹۴-۹۳) صادرات روسیه به ایران یک میلیارد و ۱۷میلیون و ۲۱۴هزار دلار بود و درنهایت سال گذشته میلادی این عدد به یک میلیارد و ۷۲۳میلیون دلار رسید.در سال ۱۹۹۵ میلادی (۷۴-۷۳) روس‌ها یک قرارداد تجاری برای تکمیل نیروگاه هسته‌ای بوشهر با ایرانی‌ها امضا کردند.
روند پیشرفت این نیروگاه از زمان امضای قرارداد تا پیش از تحریم‌ها ادامه داشت، در زمان تحریم‌ها متوقف شد و بعد از برداشته شدن تحریم‌ها نیز از سر گرفته شد. فراتر از انرژی هسته‌ای روس‌ها یک وام ۲/۲ میلیارد دلاری را به دولت ایران دادند که به آنها در تامین مالی یک نیروگاه حرارتی جدید در شهر بندرعباس در جنوب ایران کمک کنند. آنها همچنین با این وام به ایران کمک کرده‌اند که بتواند برق‌رسانی به راه‌آهن شمال شرق این کشور را انجام دهد.
ایران و سوریه همچنین در زمینه گردشگری و علمی و فناوری و البته فرهنگی قراردادهایی با هم امضا کردند که این قراردادها در زمان سفر حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران به مسکو بسته شد. دو کشور همچنین به دنبال این هستند که سامانه‌های برق خود را از طریق جمهوری آذربایجان همگام‌سازی کنند. یک مشکل بزرگ در روابط ایران و روسیه این است که کفه ترازو به سمت روسیه سنگینی می‌کند و این روس‌ها هستند که درحال‌حاضر بیشترین نفع را از این روابط می‌برند.
درواقع باید گفت حالا که دیدگاه‌های رئیس‌جمهوری ایران به عالی‌ترین مقام روسیه نزدیک است تداوم این دولت در دور بعد می‌تواند به تحکیم روابط میان دو کشور کمک کند. بنابراین این یک فرصت خواهد بود که ایران هم بتواند با شناخت قابلیت‌های بازار روسیه سهم بیشتری از این همکاری‌ها نصیب خود کند. این تحرکات اکنون برای گسترش روابط تجاری و سطح مبادلات اقتصادی به سطح بی‌نظیری رسیده و با اجرای پروژه‌های مشترکی همچون گذرگاه سبز گمرکی نیز در آینده شاهد اوج بیشتری خواهد بود.
در سفری که رئیس‌جمهور ایران به تازگی به روسیه داشته، ۱۴ سند بین جمهوری اسلامی ایران و روسیه به امضا رسیده که بخش مهمی از این اسناد، با همکاری‌های اقتصادی مرتبط بود.از ظاهر امر اینطور پیداست که مسئولان ایرانی با عزمی جدی، به دنبال افزایش سطح مبادلات تجاری با روسیه هستند اما این همه ماجرا نیست و اگرچه در سال‌هایی که از استقلال روسیه می‌گذرد، هیچ‌وقت چنین سندهایی برای توسعه همکاری‌ها میان ایران و روسیه به امضا نرسیده بود اما مهم‌تر از همه، اجرایی شدن این تفاهمنامه‌هایی است که می‌تواند نقطه عطفی در کارنامه سیاسی و اقتصادی روابط دو کشور باشد.
به هر حال همه این تلاش‌ها در شرایطی است که ایران هنوز نتوانسته از ظرفیت مناسب بازار روسیه، به شکل شایسته‌ای بهره‌مند شود و شرایط را برای خود به نحوی پیش برد که بتواند زمینه‌ساز تحول در تجارت با این کشور باشد.