جایزه صادراتی؛مشوق یا مانع

بر اساس ردیف‌های مندرج در قانون بودجه سال ۹۶ کشور مقرر شده بود مبلغ هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال به عنوان اعطای جوایز صادراتی مربوط به صادرات غیرنفتی و غیرپتروشیمی با اولویت صادرات محصولات دانش‌بنیان و مبلغ هزار میلیارد ریال به عنوان یارانه سود تسهیلات واحدهای تولیدی با اولویت تولید صادراتی پرداخت شود.

به گزارش سایت نساجی امروز کارشناسان در گفت‌وگو با صمت به بررسی این مقوله پرداختند و معتقدند اگر جوایز صادراتی با درصد بالایی برای کالاهای صنعتی تمام شود و به کالاهایی که ارزش افزوده پایینی دارند تعلق نگیرد ما تنها از کالاهای صنعتی با ارزش افزوده بالا حمایت کرده‌ایم و رقابت‌پذیری در بخش دیگری از صنعت مغفول می‌ماند.

به گفته معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، سازمان برنامه و بودجه در خرداد امسال از ابلاغ ۸۵ درصدی این مبلغ یعنی هزار و ۲۰۰میلیارد ریال برای اعطای جوایز صادراتی مربوط به صادرات غیرنفتی و غیرپتروشیمی با اولویت صادرات دانش‌بنیان و ۸۵۰ میلیارد ریال به عنوان یارانه سود تسهیلات واحدهای تولیدی با اولویت تولید صادراتی خبر داد.

با توجه به اینکه مجموع صادرات غیرنفتی ایران در ۴ ماه نخست امسال به ۱۳ میلیارد و ۴۵۹ میلیون دلار رسیده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۵۴/ ۹ درصد کاهش داشته سوال این است که اقداماتی از این قبیل تا چه حد می‌تواند به رشد صادرات کمک کند و چقدر این مسئله قابلیت اجرا دارد؟

جایزه صادراتی کمک به رشد تولید 

مسعود بنابیان، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران  اظهار کرد: پرداخت جایزه صادراتی برای رشد و توسعه صادرات خیلی خوب است اما بحث پایداری توسعه صادرات خیلی مهم است. از آنجایی که سابقه داشته مبالغی پرداخت و بعد از مدتی قطع شده در نتیجه باعث شده که دولت به عنوان یک بدهکار بزرگ شناخته شود.

بنابراین اجرایی شدن و پیوسته بودن این امر خیلی مهم است. شاید درحال‌حاضر که ما از این موضوع صحبت می‌کنیم دیگر خیلی از صادرکننده‌ها در عرصه نباشند و کنار رفته باشند اما به هر حال برای اعتمادسازی باید به صادرکننده‌هایی که وعده داده شده جوایز صادراتی داده شود.

این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران درباره اهمیت عملیاتی شدن این ابلاغیه و همچنین اولویت‌بندی آن گفت: باید مزیت‌های صادراتی شناخته شود و آنچه نیاز است و در آن مزیت صادراتی داریم مورد توجه قرار بگیرد. اگر جوایز صادراتی با درصد بالایی برای کالاهای صنعتی تمام شود و به کالاهایی که ارزش افزوده پایینی دارند تعلق نگیرد ما فقط به سمت کالاهای صنعتی با ارزش افزوده بالا رفته‌ایم.

او درباره اهمیت جوایز صادراتی برای صادرات غیرنفتی تاکید کرد: به‌طور قطع اگر از تجربه‌های گذشته استفاده کنیم و هدفمند پیش برویم، می‌توانیم روی صادرات غیرنفتی تاثیرگذار باشیم. بنابیان با اشاره به بهره بالای بانکی در کشور ادامه داد: در کشور ما بهره‌های بانکی خیلی بالاست. وقتی با این شرایط ما در بازارهای خارجی حضور پیدا می‌کنیم می‌بینیم با کسانی رقابت می‌کنیم که بهره بانکی در کشورشان ۳ درصد است.

در این شرایط اگر نرخ تمام شده در بازار هدف پایین‌تر بیاید به‌طور قطع می‌تواند روی صادرات ما تاثیرگذار باشد. اگر برنامه‌ای داشته باشیم که بتوانیم در این بازار ورود کنیم و بعد وارد فاز توسعه صادرات شویم گام‌های موثری برداشته‌ایم.

او درباره اهمیت دادن چنین جوایزی برای صنایع کوچک در کشور گفت: از آنجاکه مراحل اولیه هزینه‌های صادراتی خیلی بالاست و تولیدکننده مشکلات جدی در این حوزه دارد بنابراین بازاریابی و حضور اولیه در یک بازار به تولیدکننده‌ها خیلی کمک می‌کند. اگر بنگاه‌های کوچک برای صادرات مورد توجه قرار بگیرند این مهم می‌تواند برای آنها خیلی انگیزه ایجاد کند.

پرداخت جوایز صادراتی منطقی نیست

در حالی که مسعود بنابیان، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران پرداخت جوایز صادراتی را مثبت ارزیابی کرد اما حامد نیک‌رفتار، فعال اقتصادی این روند را غیرمنطقی می‌داند.

نیک‌رفتار در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: میزان صادرات یک کشور نمایانگر میزان رقابت‌پذیری صنایع آن کشور در بازارهای جهانی است. بنابراین اگر محصولات کشوری امکان صادرات به سایر کشورها را نداشته باشند می‌توان گفت که آن کشور در تولید آن محصول رقابت‌پذیر نبوده و از بهره‌وری کافی هم برخوردار نیست.

او ادامه داد: برای افزایش میزان رقابت‌پذیری صنایع کشور که در نهایت منتج به افزایش صادرات می‌شود باید با یک برنامه جامع توسعه صنعتی نسبت به تعیین اولویت‌های صنعتی کشور که همان صنایع رقابت‌پذیر هستند اقدام کرده و در این بین هرگونه یارانه‌ای را برای افزایش میزان بهره‌وری این صنایع اختصاص داد.

به عنوان مثال می‌توان از پرداخت یارانه برای هزینه‌های تحقیق، توسعه، نوآوری و استفاده از فناوری‌های روز دنیا یاد کرد. این فعال اقتصادی استفاده از جوایز صادراتی یا پرداخت یارانه صادراتی را نادرست دانست و گفت: اینکه جوایز صادراتی تنها مبتنی بر حجم صادرات یک محصول باشد تصمیم درستی تلقی نمی‌شود.

در واقع اگر یک محصول ایرانی کیفیت لازم را برای رقابت در بازار جهانی نداشته باشد نباید با پرداخت یارانه به تشویق صادرات آن اقدام کرد زیرا از یک طرف برند ملی را در سطح جهانی بدنام می‌کنیم همان‌طور که در گذشته در بازار آسیای میانه اتفاق افتاد و از طرف دیگر صنایع ضعیف را به حفظ محصولات بی‌کیفیت خود ترغیب می‌کنیم.

او در ادامه از معایب جوایز صادرات سخن گفته و اظهار کرد: در بسیاری از موارد به محض اطلاع طرف خارجی از پرداخت مشوق‌های صادراتی، درخواست کاهش نرخ محصول را از صادرکننده ایرانی داشته که این موضوع اثر جوایز صادراتی را کاهش می‌دهد. در این میان محصولاتی هم وجود دارند که کاهش یا افزایش نرخ آنها تاثیر چندانی در میزان صادرات آنها ندارد و تقاضای جهانی برای این نوع محصولات ایرانی ثابت و مشخص است در نتیجه در این مواقع نیز پرداخت جوایز صادراتی منطقی به نظر نمی‌رسد.

نیک‌رفتار با اشاره به سابقه اعطای جوایز صادراتی گفت: فارغ از درست بودن یا نبودن پرداخت جوایز صادراتی با بررسی سوابق این موضوع می‌توان دریافت که این جوایز اغلب طبق برنامه‌های مصوب پرداخت نشده است.

اگرچه در ابتدای سال ۹۵ سازمان برنامه و بودجه به ابلاغ مبلغ ۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال برای مشوق‌های صادراتی اقدام کرد ولی در نهایت مبلغ ۵۰۰ میلیارد ریال برای این منظور تخصیص داده شد که کمتر از ۲۰ درصد رقم مصوب است بنابراین می‌توان انتظار داشت که صادرکنندگان نوعی بدبینی به مصوبات سازمان برنامه و بودجه داشته و اطمینان کافی از تخصیص این رقم نخواهند داشت.

او با توجه به فرآیند طولانی و زمان‌بر اعطای این جوایز صادراتی تاکید کرد: فرآیند طولانی، زمان‌بر و تشریفات زیاد برای اخذ این جوایز صادراتی باعث می‌شود که بسیاری از صادرکنندگان این کمک دولت را چندان موثر ندانسته یا منافع آینده و احتمالی نشات گرفته از این تصمیمات دولت را در نرخ محصولات خود منعکس نکنند.