نهفتگی معضل چک برگشتی در نهان اقتصاد مبهم

به باور برخی از زمانی که چک به‌عنوان پول نقد مورد استفاده قرار گرفت با ایرادهای زیادی در کشور همراه شد که مهم‌ترین آن برگشت خوردن آن در نظام بانکی است، به‌طوری که گفته می‌شود از هر ۶ چک، به طور متوسط یک چک برگشت می‌خورد.

به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از صمت، در شهریور امسال در کل کشور افزون بر ۱/ ۹ میلیون برگ چک به ارزشی افزون بر ۵۸۹ هزار میلیارد ریال مبادله شد که از این تعداد، افزون بر ۴/ ۱ میلیون برگ چک به ارزشی افزون بر ۱۲۸ هزار میلیارد ریال برگشت داده شده است.

به این ترتیب، ۶/ ۱۵ درصد از تعداد و ۸/ ۲۱ درصد از ارزش مجموع چک‌های مبادله‌ای شهریور امسال را چک‌های برگشتی تشکیل می‌دهد که البته سهم ارزشی این چک‌ها نسبت به ماه پیش از آن و همچنین نسبت به شهریور سال گذشته با کاهش روبه‌رو بوده است.

به هرحال این مسئله مطرح است که این ارقام می‌تواند نظام اقتصادی، اجتماعی را تحت تاثیر قرار دهد. کارشناسان با اشاره به آمار چک‌های برگشتی ضمن اینکه آن را نگران‌کننده می‌دانند، دلیل عمده رقم بالای چک‌های برگشتی را گسترش حجم اقتصاد، نقش گسترده دولت در اقتصاد، کسادی بازار و فضای نامناسب کسب‌وکار عنوان می‌کنند.

لزوم نگرش به درون اقتصاد

محمد باقر صدری کارشناس اقتصاد با اشاره به اهمیت چک در مبادلات اظهار کرد: چک یک ابزار مهم پرداخت و دریافت برای سهولت کار تجارت است؛ وسیله‌ای که مبادلات را تسهیل کرده و روند اقتصاد را به سمت بهتر شدن هدایت می‌کند. در این بین هرگونه خدشه‌ای در روند حرکت چک بیانگر آن است که در فرآیند توسعه کشور و اقتصاد ملی اتفاق‌هایی افتاده که روی چک اثر گذاشته است. 

او با اشاره به وضعیت چک‌های برگشتی در کشور ریشه این مسئله را در معضلات اقتصادی دانست و ادامه داد: هرچه میزان چک‌های برگشتی بیشتر باشد مشکلات هم بیشتر خود را نمایان می‌کند. در نتیجه دولت و مسئولان باید به این مسئله دقت کنند که این داستان با تغییر شیوه ارائه دسته‌چک به کسانی که حساب بانکی دارند، پایان نمی‌یابد بلکه اصل داستان معضل اقتصاد ملی است. تا زمانی‌که روند رشد اقتصادی کند باشد، تاثیرش در حرکت اقتصاد بیشتر و دریافت و پرداخت کندتر می‌شود؛ در نتیجه این معضل را باید از ریشه حل و فصل کرد.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: برخی می‌گویند به دلیل اینکه چک به هر کسی که حساب بانکی باز کرده، داده می‌شود پس باید منتظر برگشت‌ها یا پرداخت نشدن‌ها هم باشیم اما اصل داستان در نهان اقتصاد ملی نهفته است. صدری با تاکید بر اینکه باید اقتصاد را شفاف و سالم کرد، گفت: ما هرچه اقتصاد ملی را به سمت سلامت و شفافیت هدایت کنیم مشکلات آن از جمله چک برگشتی هم کمتر می‌شود اما در مقابل هرچه شفافیت‌ها کمتر باشد شاهد مشکلات این‌چنینی خواهیم بود.

به این ترتیب هرقدر برای کاهش ابهامات کند حرکت کنیم بر نبود شفافیت و وجود فساد بیشتر تاکید می‌کنیم. در نتیجه باید سعی کنیم از چک به عنوان یک ابزار مهم استفاده کنیم زیرا حرکت کند و تند آن عامل اتفاق‌های مهمی است که در اقتصاد ملی تاثیر می‌گذارد.

این کارشناس اقتصاد در پایان تاکید کرد: برخورد با چک‌های برگشتی حق دولت و کسانی است که حقوق‌شان ضایع شده اما اصل داستان اصلاح زیر ساخت‌ها است. به این ترتیب پرداختن به چک بدون توجه به درون اقتصاد ملی نوعی انحراف از اصل مطلب است. 

چک برگشتی شاخصی برای اندازه‌گیری سرمایه اجتماعی 

سهیل پورصادقی، پژوهشگر اقتصادی با اشاره به اهمیت رشد سرمایه اجتماعی به صمت گفت: در اقتصاد وقتی از عوامل تولید یاد می‌کنیم به سرمایه اجتماعی می‌رسیم. یکی از شاخص‌هایی که می‌توان با آن میزان سرمایه اجتماعی را اندازه گرفت همین میزان چک‌های برگشتی است.

یعنی هرقدر میزان چک برگشتی بیشتر باشد به سرمایه اجتماعی هم بیشتر ضربه وارد می‌شود زیرا مهم‌ترین شاخص سرمایه اجتماعی اعتماد بین شهروندان جامعه است. در جامعه‌ای که سرمایه اجتماعی وجود نداشته باشد هرقدر هم نیروی انسانی و سرمایه فیزیکی وجود داشته باشد آن جامعه نمی‌تواند پیش برود.

او تاکید کرد: یکی از ملاک‌هایی که می‌تواند خدشه‌دار شدن سرمایه اجتماعی را خیلی خوب به ما نشان دهد افزایش میزان چک‌های برگشتی در اقتصاد است که نشان می‌دهد سرمایه انسانی و اعتماد بین مردم در حال نابودی است.

این کارشناس اقتصادی با اشاره به مشکلات اقتصادی و آمار فساد در کشور اظهار کرد: این بی‌اعتباری خود معلول بوده و به عوامل دیگری در اقتصاد کشور وابسته است که ریشه اصلی آن همان شفاف نبودن و دولتی شدن اقتصاد است. شما در کشوری زندگی می‌کنید که هر روز خبر از فساد می‌شنوید؛ به عبارتی می‌توان گفت فساد مانند موریانه تنه درخت کشور را می‌خورد و هر روز خبر فساد از یک نهاد به گوش می‌رسد. مردم هم وقتی اینها را می‌شنوند به‌طبع در روحیه‌شان تاثیر می‌گذارد و آن انتظاری که در گذشته از آنها داشته‌ایم را نمی‌توانیم داشته باشیم.

این عامل یکی از عواملی است که می‌تواند بر افزایش تعداد چک‌های برگشتی تاثیرگذار باشد. اینکه بگوییم چطور باید این مشکل را برطرف کرد به تصمیم‌گیری کلان نیاز دارد. به این ترتیب معتقدیم پایه‌های فساد باید رفع و شفاف‌سازی اقتصادی انجام شود تا بتوانیم مشکل چک‌های برگشتی را برطرف کنیم.

پورصادقی در ادامه با اشاره به مشکلات فضای کسب‌وکار کشور اظهار کرد: بیشتر افراد به دلیل نداشتن نقدینگی مبادلات خود را با کشیدن چک انجام می‌دهند، اما این اوراق تنها باوجود پول در حساب‌ها است که معنا دارند. به این ترتیب می‌بینیم در این شرایط تولیدکنندگان با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو می‌شوند و این‌گونه می‌شود که چک‌های برگشتی کمر تولیدکنندگان و کسبه بازار را می‌شکند.