شکسته شدن تابوی رانت در اقتصاد کشور

این پدیده آسیب‌های فراوانی در سطح اجتماعی و اقتصادی برای کشور به وجود می‌آورد و در بلندمدت به ضرر کل اقتصاد تمام می‌شود. درآمدهایی که خارج از فعالیت‌های مولد اقتصادی و با بهره‌گیری از قدرت و نفوذ سیاسی یا اقتصادی به‌دست می‌آید همیشه به عنوان آفتی برای نظام اقتصادی به شمار می‌آید.

به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از صمت، در این بین نفت، تمرکز قدرت، نقش گسترده دولت، نقش ضعیف بخش خصوصی و اقتصاد غیرشفاف و آزاد نبودن اطلاعات از جمله مواردی است که می‌تواند به رشد اقتصاد رانتی کمک کند. 

درآمدهایی که بدون دردسر هستند

محمدرضا مودودی، مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت  اظهار کرد: رانت را به اصطلاح، دسترسی به فرصت‌ها، منابع آسان و ارزان بدون زحمت و تلاش می‌دانند که می‌تواند درآمدهای خوب و بدون دردسری را برای فرد داشته باشد. در این بین درآمد نفتی هم رانتی است زیرا ما آن را خیلی ارزان به‌دست می‌آوریم و به نسبت ارزشی که ایجاد می‌کند خیلی برای آن هزینه نکرده‌ایم. دولتی که به نفت وابسته است نه به این دلیل که از اول فاسد بوده بلکه به این دلیل که خیلی منابع ارزان دراختیارش است کم‌کم به فساد کشیده می‌شود.

رانتی که به معنای فساد است یعنی ایجاد یک مرکز قدرت و دسترسی به فضای ایجادکننده قدرت تا بتوان از آن بهره‌برداری سوء شود. در این بین کسانی که از رانت استفاده می‌کنند، نگاه ملی ندارند. مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت به بحث فساد و تمرکز قدرت اشاره کرد و ادامه داد: متاسفانه برای بسیاری از مردم در دولت‌هایی که نگاه رانتی دارند و در آنها قدرت متمرکز شده به دولت رسیدن به معنای رسیدن به آن کانون رانتی است که می‌شود از آن بهره‌برداری کرد.

به طور معمول در فضاهایی که قدرت متمرکز است ضریب فساد هم خیلی می‌تواند در آن رشد کند نسبت به جایی که در آن تمرکز قدرت وجود ندارد. باور دارم هرچه تمرکز قدرت بیشتر باشد اقتصاد غیرشفاف‌تر و کانون‌های قدرت بیشتر به سمت فساد متمایل می‌شوند.

به این ترتیب یکی از دلایلی که در جوامعی در اساس مبتلا به رانت قوی‌تر است به این دلیل است که در ساختار سازمانی فضای تصمیم‌گیری به افراد خاص محدود می‌شود.او در پاسخ به این سوال که چه عوامل دیگری باعث شده اقتصاد ما رانت‌زده باشد، گفت: چون اقتصاد ما به شدت به نفت وابسته است و فرهنگ نفتی در جامعه ما یک فرهنگ دیرپا است در نتیجه، به راحتی به سمت رانت رفتیم.

نکته دیگر اینکه ما همزمان با ساختار دولت بخش خصوصی را تقویت نکردیم در نتیجه، اقتصاد به شدت در دست دولت باقی ماند. این مسئله به ویژه بعد از انقلاب تشدید شد؛ شاهد بودیم که خیلی از صنایع بزرگ ما دولتی شدند و دراختیار دولت قرار گرفتند. بنابراین یکی از بحث‌هایی شد که توانست مانع این شود که مشارکت جمعی را زیاد کند.

مودودی در آخر به اهمیت نظارت در کشور اشاره و بیان کرد: مورد دیگر نبود چشم‌های ناظر است که شفاف‌سازی را دنبال کنند. وقتی شما پول، قدرت و اختیار را در یک نقطه متمرکز و شفافیت اقتصادی را کمرنگ کنید طبیعی است که رانت در داخل کشور خود به خود شکل می‌گیرد.

باید کار فرهنگی کرد

عبدالرضا حرمتی، عضو اتاق بازرگانی اهواز  اظهار کرد: رانت درآمدی است که بدون اتکای مستقیم به کار و تلاش تولیدی و بدون ریسک و خطر فعالیت‌های اقتصادی به‌دست می‌آید. باید دقت کنیم در برخی از کشورها که به منابع نفتی و طبیعی وابسته هستند چون هیچ زحمتی برای آن نمی‌کشند سریع وابسته شده آن را وارد حوزه مصرف می‌کنند و بعد هم کشور خود را با مشکل روبه‌رو می‌کنند.

او در ادامه با اشاره به بحث تمرکز قدرت در اقتصاد رانت‌زده اظهار کرد: یکی از مواردی که به فساد منجر می‌شود تمرکز قدرت در یک نقطه است چراکه این مهم باعث می‌شود حق مشارکت دیگران به حداقل برسد و افراد از راه‌های دیگری برای ورود به آن حوزه استفاده کنند. در این فضا شفاف‌سازی محدود شده، رسانه‌ها آزادانه نمی‌توانند فعالیت کنند و حوزه‌های نظارتی در آن ضعیف عمل می‌کنند. بنابراین امکان شکل‌گیری رانت در این کشورها خیلی بیشتر می‌شود.

او ادامه داد: ما اگر اقتصادهای شکوفای دنیا را بررسی کنیم، می‌بینیم که مبنای همه آنها دانش بشری است و چیزی که کمتر دیده می‌شود رانت است. اگر ما هم سعی کنیم با استفاده از هر گونه رانت برخورد کنیم و به جای آن دانش و آگاهی کافی داشته باشیم، می‌توانیم ذخایرمان را به منابع و ثروت تبدیل کنیم. در غیر این صورت مبنای ما فقط خام‌فروشی و دستیابی به رانتی می‌شود که می‌بینیم.

حرمتی با اشاره به اهمیت نقش بخش خصوصی در اقتصاد اظهار کرد: در این بین نقش بخش خصوصی و شرکت‌های بزرگ خصوصی خیلی مهم است. متاسفانه بیشتر بخش‌های ما دولتی است و بخش خصوصی خیلی نمی‌تواند مستقلانه کاری انجام دهد درحالی که این بخش می‌تواند با سرمایه‌گذاری‌های خود دانش‌آفرینی کرده و منابع را به سمت بهبود بکشاند.

او به عنوان راهکار دوری از اقتصاد رانت‌زده گفت: مشکل را باید از پایه حل کرد بنابراین باید کار فرهنگی کرده و تمام تلاش خود را بکنیم تا تولید را تقویت کنیم. اگر فکر می‌کنیم می‌توانیم یک شبه مشکلات کشور را حل کنیم اشتباه کرده‌ایم و باید از مدارس‌مان شروع کنیم. ما باید آموزشی داشته باشیم که تولیدمحور و دانش‌محور باشد.

از همان ابتدای مدرسه کودکان را با فرهنگ تولید و ثروت‌سازی آشنا کنیم. ما باید بتوانیم افراد را وارد صنعت و خاک را به زر تبدیل کنیم و در تمام ساختارهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری تحول ایجاد کنیم. در این بین اگر بتوانیم افراد را آموزش دهیم که خوب فکر و کار کنند آن وقت رشد اقتصادی هم خواهیم داشت و می‌توانیم از این اقتصاد رانت‌زده فاصله بگیریم.