میزان تحقق بودجه‌های پیش‌بینی شده به ویژه در نیمه نخست سال میزان دقت و واقع‌بینی در بودجه‌ریزی را نشان می‌دهد.
نحوه بودجه‌ریزی دولت براساس برآورد مبتنی‌بر چانه‌زنی و نه براساس عملکرد همواره مورد انتقاد کارشناسان و برنامه‌ریزان کشور بوده اما هر سال با وجود وعده‌های بودجه‌ریزی مبتنی‌بر عملکرد هرسال شاهد اختلاف‌های چشمگیر میان عملکرد بودجه با آن که مصوب شده وجود دارد این اختلاف‌ها به ویژه در ۶ ماه نخست سال خود را بهتر نشان می‌دهد.
تحقق ۶۴ درصدی درآمد جاری
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از گسترش صنعت، آخرین گزارش بانک مرکزی درباره صورت وضعیت بودجه در نیمه نخست امسال گویای این است که فقط ۷۱/۹ درصد از منابع و مصارف بودجه تا شهریور امسال محقق شده است اختلاف میزان تحقق بودجه در بخش درآمدهای جاری و بخش پرداخت‌های عمرانی بیش از سایر بخش‌هاست.
در ۶ ماه نخست امسال دولت باید براساس بودجه ۸۸/۷۲هزار میلیارد تومان درآمد جاری کسب می‌کرد که فقط ۶۴ درصد این رقم یعنی ۵۶/۷۸ هزار میلیارد تومان محقق شده و این رقم به نسبت عملکرد ۶ ماه دولت در سال گذشته ۳/۸درصد کاهش داشته است.
در نتیجه دولت بخش قابل‌توجهی از درآمدهای خود را از بخش واگذاری دارایی سرمایه‌ای که شامل منابع حاصل از نفت خام و صادرات فرآورده‌های نفتی می‌شود تامین کرده زیرا عملکرد دولت در این بخش نسبت به سال گذشته با۸۱/۹ درصد افزایش روبه‌رو بوده و ۷۴/۱ درصد از پیش‌بینی‌های بودجه محقق شده است.
اختلاف چشمگیر در عملکرد و بودجه اعتبارت عمرانی
اختلاف مصوب با عملکرد در بخش پرداخت‌های عمرانی بسیار بیشتر از این ارقام است. دولت در ۶ ماه نخست سال باید ۳۶/۳۷ هزار میلیارد تومان در بخش تملک دارایی‌های سرمایه پرداخت می‌کرد اما فقط ۷/۸ هزار میلیارد تومان یعنی ۲۱/۵ درصد محقق شده در حالی که این رقم ۳۶ درصد نسبت به عملکرد ۶ ماه سال گذشته کاهش داشته است. بیشترین درصد تحقق بودجه مربوط به واگذاری دارایی‌های مالی است که ۹۲/۵ درصد آن محقق شده است.
دولت در نیمه نخست امسال باید از محل واگذاری دارایی‌های مالی۲۷/۳۷ هزار میلیارد تومان کسب درآمد می‌کرد اما از این میزان ۲۵/۳۳محقق شده است البته این عملکرد نسبت به عملکرد سال گذشته در همین بازه زمانی ۷/۷ درصد کاهش داشته است، پس از آن دولت در بخش هزینه‌های جاری با ۸۳/۱ درصد بیشترین درصد تحقق را داشته است. مصوب بودجه ۱۲۹/۳۴ هزار میلیارد تومان بوده که ۱۰۷/۵ میلیارد تومان آن محقق شده است.
پرداخت اعتبارات عمرانی با اسناد خزانه
آمار ۷۱/۹ درصدی تحقق بودجه نیمه نخست امسال گویای این است که دولت در برنامه‌ریزی نگاه به واقعیت ندارد یا از برنامه‌ریزی‌های انجام انحراف داشته که حدود ۳۰ درصد از برنامه‌های پیش‌بینی شده محقق نشده است فشارهای ناشی از محقق نشدن بودجه نیز به طور معمول بر اعتبارات عمرانی وارد می‌شود به نحوی که ۸۰ درصد از این اعتبارات طی این مدت محقق نشده است البته دولت در نخستین ماه از نیمه دوم سال بخش قابل توجهی اعتبارت عمرانی را پرداخت کرد اما این اعتبارت به صورت ریالی پرداخت نشده و از طریق اسناد خزانه پرداخت شده است.
سال آینده نیز همین روال ادامه دارد
محمدرضا تابش، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی درباره عملکرد دولت در پرداخت اعتبارات گفت: در شرایطی که کشور با آن روبه‌رو است نباید انتظار بهبود در پرداخت اعتبارات را داشته باشیم. بودجه امسال با نفت ۵۵ دلاری بسته شده و اکنون نفت ۴۷ دلار است. اگر به همین منوال وضعیت ادامه پیدا کند سال آینده نیز به همین شیوه کشور اداره خوهد شد.
وی با اشاره به پرداخت اعتبارات عمرانی از طریق اسناد خزانه گفت: درحال‌حاضر رئیس سازمان برنامه و بودجه میزان اعتبارات عمرانی پرداخت شده را حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان اعلام کرده اما گزارشی که از خزانه دریافت کردیم در ۶ ماه نخست سال ۷ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان اعتبار به صورت ریالی پرداخت شده و بقیه به صورت اسناد خزانه ارائه شده است. اسناد خزانه نیز یک زمان نفس برای دولت بوده و نوعی بدهی است که باید در آینده پرداخت شود. امسال حدود ۶ هزار میلیارد تومان بهره اسناد خزانه سررسید شده باید پرداخت شود.
حلقه گمشده بودجه استفاده بهینه از منابع کشور
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه حلقه گمشده بودجه استفاده بهینه از منابع کشور است، گفت: این امر تنها با تحول در ساختار اجرایی و کارکرد فعالیت‌های کشور محقق می‌شود بنابراین باید تحولاتی در ساختار نظام اجرایی و مدیریتی کشور به وجود آید. به عبارت دیگر، مدیران کشور باید کارآموزتر و متعهدتر شوند و با اصلاح ساختارهای فرسوده به نقطه‌ای برسیم که با منابع کم، بیشترین بازده را داشته باشیم و کشور را به نحو مطلوبی اداره کنیم.
تابش یکی از اختلاف‌های عملکرد با بودجه را ناشی از نحوه تنظیم بودجه دانست و افزود: بودجه عملیاتی سال‌هاست که صحبت از آن می‌شود اما هیچ‌گاه در عمل اجرایی نشده و به نتیجه نرسیده است. برای اجرای بودجه عملیاتی ساختارها باید اصلاح شود. همچنین به آموزش‌های گسترده در نهادهای اجرایی و مهم‌تر از همه به مدیران متخصص و قدرتمند نیاز داریم.
اختلاف با واقعیت ناشی از نحوه تنظیم بودجه
وحید شقاقی، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران درباره اختلاف عملکرد دولت با بودجه گفت: اختلاف‌های موجود در عملکرد دولت‌ها با بودجه ناشی از نحوه بودجه‌ریزی است. در شرایط کنونی چون نظام بودجه‌ریزی براساس چانه‌زنی تخصیص می‌یابد ماموریت‌های هیچ وزارتخانه‌ای مشخص نیست و پیوسته در حال تغییر است.
بر همین اساس، در هنگام اجرا میزان درآمد و هزینه‌های پیش‌بینی شده محقق نمی‌شود. وی با بیان اینکه دو دهه است که دولت‌ها وعده بودجه‌نویسی مبتنی‌بر عملکرد را می‌دهند، گفت: ساختار بودجه‌ریزی کنونی نظام افزایشی مبتنی‌بر چانه‌زنی است، تغییر ساختار نیازمند تغییر نگرش نسبت به بودجه‌ریزی است.
برای اجرای بودجه‌ریزی مبتنی‌بر عملکرد باید ماموریت‌ها و اهداف سازمان‌ها مشخص شود پس از آن فرآیندها هزینه‌های تمام‌شده هر فرآیند برای تحقق آن ماموریت‌ها باید تعریف و محاسبه شود. با اجرای این طرح حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد در منابع صرفه‌جویی خواهد شد.
۸۰ درصد بودجه صرف هزینه‌های جاری
عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه حدود ۸۰ تا۹۰ درصد بودجه نهادها صرف هزینه‌های جاری می‌شود، گفت: سهم عمده هزینه‌های جاری صرف نیروی انسانی می‌شود بنابراین سازمان‌ها برای تعریف ماموریت‌های جدید و محاسبه نرخ تمام‌شده آن به ناچار نیازمند تعدیل نیروی انسانی هستند. مقاومت‌هایی که تاکنون مانع اجرای این طرح نیز شده به همین دلیل است.
بنا بر این گزارش، پیش‌بینی خوشبیانه دولت و مجلس نسبت به برنامه‌های اقتصادی همچون نرخ نفت، نرخ دلار، رشد اقتصادی و... و نیز نحوه تنظیم بودجه براساس چانه‌زنی دستگاه باعث شده تا دولت‌ها نتوانند مطابق برنامه‌ریزی عمل کنند.
زمانی که دولت‌ها در برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت با انحراف روبه‌رو شوند طبیعی است در برنامه‌ریزی‌های میان‌مدت همچون برنامه‌های ۵ ساله توسعه و برنامه‌ای بلند مانند افق چشم‌انداز از اهداف دور باشند. در نتیجه دولت نخستین گام برای تحقق اهداف بلندمدت را باید در اصلاح برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت خود قرار دهد اگر بودجه‌ریزی برمبنای عملکرد سازمان انجام شود، علاوه‌بر صرفه‌جویی در منابع بودجه کشور نیز به واقعیت بیشتر نزدیک خواهد شد.