پارچه‌های فاستونی از گذشته تا امروز به عنوان مرغوب‌ترین پارچه‌های کت و شلواری شناخته شده است اما این پارچه‌ها در کجا و چگونه تولید می‌شود؟
در صنعت نساجی و پوشاک طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های صنعتی در ریسندگی، بافندگی، رنگرزی، طراحی و دوخت وجود دارد در این میان کارخانه‌هایی هستند که فقط به یک رشته تخصصی در این صنعت فعالیت دارند. پارچه فاستونی نیز تنها محصول تولیدی در کارخانه «ایران مرینوس» است که از قبل انقلاب تاسیس شده و همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از گسترش صنعت، به گفته سید احمد امامی، مدیرعامل سابق کارخانه ایران مرینوس، نوع و میزان مرغوبیت پارچه‌های فاستونی با درصد اختلاط پشم و پلی‌استر شناخته می‌شود. وی که ارتقای شغلی را در کارخانه ایران مرینوس دیده و شاهد فراز و فرودهای این کارخانه نیز بوده است، اظهار کرد: پارچه‌های فاستونی با اختلاط ۴۵ تا ۵ درصد پشم در کارخانه ایران مرینوس تولید و مشخصات این پارچه‌ها در حاشیه آن درج می‌شود تا خریداران نیز به آن آگاهی داشته باشند. ادامه این گفت‌وگو را بخوانید:
ساخت و نام‌گذاری کارخانه ایران مرینوس از ابتدا چگونه بود؟
کارخانه ایران مرینوس در قبل از انقلاب به‌دست حبیب‌الله مفید ساخته شد که خیریه مفید نیز از سوی همین شخص راه‌اندازی شده است. وی که اصالت اصفهانی دارد پیش از راه‌اندازی این کارخانه نیز در صنعت سابقه مونتاژ تلویزیون در تهران را داشته است. مفید در دهه ۴۰ در سفر به استان قم و مشاهده افراد بیکار در این شهر تصمیم گرفت تا کارخانه‌ای برای اشتغال آنها ایجاد کند.
زمین کارخانه ایران مرینوس در سال ۱۳۴۶ تهیه شده است. این کارخانه با هدف تولید منسوجات پشمی و فاستونی در شهرستان قم و ابتدا با نام شرکت سهامی خاص پشم‌بافی ایران تاسیس شد و در سال ۱۳۴۹ به بهره‌برداری اولیه رسیده و در سال ۱۳۵۱ به صورت کامل مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
در سال ۱۳۵۳ نام شرکت به پشم‌بافی ایران مرینوس تغییر یافت و در سال ۱۳۵۴ به شرکت سهامی عام تبدیل شد و در سال ۱۳۵۷ در نهایت به نام کارخانجات ایران مرینوس تغییر کرد.این شرکت در بهمن ۱۳۵۶ در سازمان بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده و نام آن از این سال در تابلو بورس درج شده است.کارخانه ایران مرینوس با خطوط کامل تولیدی، شامل ریسندگی، مقدمات بافندگی، بافندگی، رفوگری، رنگرزی و تکمیل در واحد شماره یک (شهر قم) و نیز مقدمات بافندگی، بافندگی، رنگرزی و تکمیل در واحد شماره ۲ (شهرک صنعتی شکوهیه قم) یکی از کامل‌ترین خطوط تولید منسوجات کشور است.
نخستین مدیرعامل این کارخانه چه کسی بود و چه تغییراتی بعد از وی روی داد؟
محمد رضوانی به عنوان شخصی که دکترای مدیریت صنعتی داشته به عنوان نخستین مدیرعامل کارخانه ایران مرینوس انتخاب شد. وی داماد حاج آقای مفید بود. محمد رضوانی، نماینده مردم قم در مجلس شورای ملی بود که سال ۱۳۵۶ به دلیل شرایط سیاسی بعد از انقلاب از ایران خارج شد.
وی برای بازگشت به ایران به دستور امام تمام حقوقی که از مجلس گرفته بود را به دولت پس داد و یک بیمارستان بسیار بزرگ در استان قم تاسیس و به هلال احمر اهدا کرد. روی بام این بیمارستان باند فرود هلی‌کوپتر ساخته شده است که تصادفی‌های جاده‌های اصفهان، تهران و کاشان را به این بیمارستان منتقل می‌کنند.
رضوانی در راه بازگشت به کشور و در مراسم ختم آقای یاسینی به خودرو امریکایی برخورد کرد و در این حادثه تصادف فوت کرد. بعد از رفتن محمد رضوانی، آقای جباری به عنوان مدیرعامل کارخانه ایران مرینوس انتخاب شد. ضمن آنکه ۱۶ درصد از سهام این این کارخانه متعلق به بنیاد جانبازان بود که سهم آقای مفید را مصادره کرده بود.
وضعیت تولید و اشتغال در این کارخانه از ابتدا چگونه بود؟
این کارخانه در ابتدا ۸۰۰ کارگر داشت.همچنین ۷ متخصص خارجی نیز در این کارخانه فعالیت داشتند. سالانه حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار متر پارچه فاستونی در این کارخانه تولید می‌شد.
چطور به این کارخانه وارد شدید؟
سال ۵۲ وارد کارخانه ایران مرینوس شدم و عضو دفتر مدیریت برنامه‌ریزی تولید بودم. هنوز ۵ متخصص ژاپنی، انگلیسی، ایتالیایی و امریکایی در این کارخانه فعالیت داشتند. بعدها به رئیس دفتر مدیریت برنامه‌ریزی تولید، مدیر تولید، معاون کارخانه، بعد از فوت جباری در حادثه تصادف خودرو، سال ۱۳۷۴ من به عنوان مدیرعامل کارخانه انتخاب و سپس در سال ۸۶ بازنشسته شدم. در این مدت ۳۴ سال با فرزندانم در این کارخانه ساکن بودم.
بعد از آنکه بازنشسته شدم، مدیرانی از خانواده مفید، بنیاد جانبازان و... انتصاب شدند.
این کارخانه در سالاریه استان قم قرار داشت و انتهای کارخانه باغی بزرگ به همراه ساختمان‌های ویلایی وجود داشت. دفتر مرکزی این کارخانه در تهران مستقر بود.
در این مدت چه تغییراتی در این کارخانه ایجاد شد؟
در این مدت کارخانه ۳ بار بازسازی شد؛ نخستین نوبت در سال ۱۳۷۰ بود که ۵۰ دستگاه ماشین بافندگی ماکویی که سال ۱۹۶۵ میلادی در زمان تاسیس کارخانه خریداری شده بود به ۲۴ دستگاه ماشین بافندگی بدون ماکو تبدیل شد. ماشین‌های قبلی شبانه‌روزی۵۰۰ متر تولید پارچه داشت که مدیریت ۲ ماشین برعهده یک کارگر بود و ماشین‌های جدید روزانه ۱۲ هزار متر تولید داشت که مدیریت ۶ ماشین برعهده یک کارگر بود.
آیا با ورود ماشین‌آلات جدید، تعداد نیروی انسانی شاغل هم تغییر کرد؟
خیر. با وجود کاهش تعداد کارگر مورد نیاز با ورود این ماشین‌های جدید برای تعدیل نیرو اقدام نشد بلکه دستگاه‌های بافندگی را اضافه کرده و تولید پارچه را به روزی ۱۴ هزار متر افزایش دادیم.
مرحله دوم نوسازی کارخانه ۲۱ ماشین دیگر به خط تولید اضافه شد و تعداد ماشین‌های بافندگی به ۵۵ دستگاه رسید. در مرحله بعد بازسازی یا اورهال ماشین‌آلات انجام شد به نحوی که قطعات ماشین‌آلات آلمانی تعمیر شد. در مرحله بعد تولیدات گسترش یافت به نحوی که الیاف رنگ‌کنی و طاقه رنگ‌کنی در این کارخانه اضافه و توسعه پیدا کرد.
تکمیلی‌های ویژه اجرا شده در خط تولید این شرکت مانند بهره‌گیری از فناوری نانو، تکمیل‌های واترپروف و آمپرمابل، تکمیل‌های ضدآتش و مانند آن، گستره تولیدات این شرکت را افزایش داده و قابلیت‌های بیشتری را تعریف می‌کند چنانچه تولید منسوج با نخ‌های ترکیبی با نخ‌های لایکرا در واحد ریسندگی این شرکت نیز چنین امکاناتی را فراهم کرده است.
در این مدت تامین مواد اولیه چه تاثیری بر تولید پارچه گذاشت؟
این پارچه‌های فاستونی با گرانی نرخ پشم در میزان اختلاط با پلی‌استر دچار تغییر شد. زمانی پشم استرالیایی کیلویی ۲ هزار تومان بود اما اکنون کیلویی ۷۲ هزار تومان است. بنابراین از ویسکوز و پلی‌استر وارداتی در ترکیب کمتر پشم برای تولید فاستونی برنامه‌ریزی شد.
این درصد ترکیب پلی‌استر و پشم در حاشیه پارچه‌های تولیدی درج می‌شد بنابراین برای کاهش هزینه مواد اولیه از ۸۰ درصد پلی‌استر با ترکیب‌های دیگر استفاده شد تا فاستونی با همان مرغوبیت قبلی تولید شود.
آیا کیفیت پارچه‌ها نیز دستخوش تغییر شد؟
کیفیت تولیدات ایران مرینوس با گرانی مواد اولیه تغییر نکرد بلکه ترکیب مواد اولیه از ۴۵ درصد پشم تا ۲۰ درصد تغییر یافت. ترکیب پلی‌استر با پشم در تولید پارچه باعث استحکام بیشتر و آسانی در اتوکشی پارچه خواهد شد ضمن آنکه تولید را به صرفه‌تر می‌کند. اکنون پارچه چادرهای مشکی دارای بیشترین درصد اختلاط پلی‌استر است.
با وجود توسعه شهرنشینی و الزام به خروج صنایع از محدوده‌های شهری برای توسعه و انتقال کارخانه ایران مرینوس چه اقدامی انجام شد؟
از آنجا که این کارخانه با وسعت ۱۰۰ هزار متر مربع در سالاریه قم ساخته شده بود اکنون زمین‌ها دارای مرغوبیت است و از سوی دیگر وجود چنین صنعت بزرگی در قلب شهر دیگر به صلاح نیست بنابراین براساس قانون الزامات نوسازی صنایع نساجی، تصمیم گرفته شد که محل کارخانه به شهرک صنعتی شکوهیه قم انتقال داده شود که ضمن بازسازی و نوسازی و بهینه‌سازی خط تولید اولیه شرکت، خط تولید ثانویه شرکت نیز بدان افزوده و تولیدات جدید اضافه شود و از سوی دیگر با آزادسازی اراضی مرغوب اولیه و ایجاد ارزش افزوده بسیار زیاد، موجبات بهره‌مندی هر چه بیشتر سهامداران فراهم و از سوی دیگر در راستای توسعه شهری قدم‌های استواری برداشته شود.
جداسازی اراضی این کارخانه در شهر قم با همکاری شهرداری انجام شد و در مرحله نخست پروژه‌ای برای ساخت مجموعه تجاری و اداری به مساحت ۲۵ هزار مترمربع در زمینی به مساحت ۳ هزار و ۱۰۰ مترمربع و با مشارکت یکی از شرکت‌های عمرانی قم در بازه زمانی ۴۰ ماه تعریف شد. بنابراین اقدامات لازم برای انتقال کارخانه به محل جدید (شهرک صنعتی شکوهیه) همراه با بازسازی، نوسازی، تکمیل و بهینه‌سازی خطوط تولیدی آغاز شد.
سخن آخر...
یک سال قبل از کشته شدن ناصرالدین شاه، ۱۳۱۲ هجری قمری، مرتضی‌قلی‌خان هدایت، کارخانه نساجی ماشینی وارد ایران کرده و به صنیع‌الدوله ملقب می‌شود. آن زمان اسمی از ژاپن در صنعت نساجی مطرح نبود. یک سال بعد این کارخانه تعطیل می‌شود و علت آن ورود بی‌رویه پارچه‌های انگلیسی بوده است. اکنون واردات بی‌رویه از فرش ماشینی تا ورود پارچه‌های لباس زنانه مانع توسعه و رونق صنعت نساجی شده است.