جای خالی ارزش افزوده در محصولات برتر صادراتی

براساس آمارهای اعلام شده در ۱۵ قلم محصول برتر صادراتی که بیشترین وزن و ارزش صادرات را به خود اختصاص داده هیچ نشانی از محصولات صنعتی با ارزش افزوده بالا نیست و حدود ۵۶ درصد صادرات غیرنفتی از لحاظ وزنی و حدود ۴۵ درصد از نظر ارزش دلاری به محصولات خام پتروشیمی و کشاورزی اختصاص پیدا کرده است.

 هیچ نشانی از صنعت نیست

به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از گسترش صنعت، براساس آمار سازمان گمرک، صادرات غیرنفتی ایران در ۸ ماه امسال به ۲۸ میلیارد و ۴۸۸ میلیون دلار رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به میزان ۱/۲۱درصد کاهش داشته است که دلیل آن کاهش صادرات به کشورهای ترکیه، امارات و ژاپن بوده است.

اما فارغ از موضوع کاهش صادرات غیرنفتی جایگاه صنعت کشور در صادرات غیرنفتی و میزان ارزش افزوده اندک در صادرات است. در ۱۵ قلم کالای صادرات غیرنفتی کشور هیچ‌گونه کالای صنعتی به چشم نمی‌خورد و تمامی اقلام محصولات خام پتروشیمی، معدنی و کشاورزی هستند.

درحال‌حاضر بیشترین صادرات غیرنفتی شامل میعانات گازی است که بیش از ۱۶ درصد صادرات غیرنفتی را از لحاظ ارزش صادراتی و بیش از ۱۴ درصد صادرات غیرنفتی را از نظر وزنی به خود اختصاص داده است. پس از آن به ترتیب پروپان مایع‌شده، روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به جز بنزین، متانول، پلی‌اتیلن، سنگ‌آهن هماتیت دانه‌بندی، بوتان مایع‌شده، محصولات نیمه‌تمام آهن و فولاد، اتیلن گلیکول، پسته، قیر، نفت، گاز طبیعی مایع‌شده، سایر گازهای نفتی، اوره و آهن و فولاد غیرممزوج از نظر ارزش صادراتی بیشترین سهم صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص داده‌اند که مجموع آنها به ۱۲ میلیارد و ۸۶۵ میلیون دلار می‌رسد.

رد پای نفت در صادرات غیرنفتی

همواره مسئولان بر افزایش صادرات غیرنفتی و ارتقای تولیدات صنعتی کشور برمبنای صادرات تاکید داشته‌اند و ارقام کنونی صادرات غیرنفتی را مناسب ارزیابی نکرده‌اند اما فاصله صنایع کشور با صادرات‌محوری بسیار بیشتر از آمارهایی است که مسئولان کشور در قالب صادرات غیرنفتی اعلام می‌کنند. این فاصله عمیق ناشی از تعریف صادرات غیرنفتی در کشور است که هرچه به جز نفت خام را صادرات غیرنفتی به شمار آورده و حتی محصولات خام پتروشیمی در حلقه‌های اولیه تولید را نیز جز و محصولات غیرنفتی محسوب می‌کند.

حمید حسینی، عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران با انتقاد از نحوه تعریف صادرات غیرنفتی در کشور گفت: صادرات محصولات پتروشیمی در قالب صادرات غیرنفتی محاسبه می‌شود اما وزیر صنعت، معدن و تجارت و معاون اول ریاست جمهوری معتقدند که محصولات پتروشیمی باید در قالب صادرات نفتی محاسبه شوند. البته اختلاف‌نظرهایی که درباره دسته‌بندی محصولات پتروشیمی در گروه نفتی وجود دارد، به علت این است که محصولات پتروشیمی حمایت‌های صادراتی و معافیت مالیاتی نداشته باشند.

محاسبه میعانات گازی در گروه غیرنفتی 

حسینی محاسبه میعانات گازی را در گروه غیرنفتی‌ها غیرمنطقی دانست و افزود: به طور کلی، تقسیم‌بندی صادرات به دو دسته نفتی و غیرنفتی تنها در ایران رواج دارد و در دنیا چنین دسته‌بندی مرسوم نیست. بر همین اساس این اصطلاحات و تقسیم‌بندی‌ها را درست نمی‌دانم. 

 وی با تاکید بر اینکه معافیت‌های مالیاتی باید برای زنجیره صادراتی درنظر گرفته شود، اظهار کرد: به جای اینکه به صادرکننده معافیت مالیاتی دهیم باید برای زنجیره صادراتی در کشور معافیت مالیاتی قائل شویم تا شاهد مرزبندی صادرات نفتی و غیرنفتی نیز در کشور نباشیم. دولت گمان می‌کند همین که صادرات را از مالیات معاف کرده، کار بزرگی انجام داده در صورتی که حاضر نیستیم برای صادرات هزینه بدهیم. درحال‌حاضر مشوق‌ها و اعتبارهای صادراتی حذف شده است.

 تحولات فناوری و سلیقه‌های جهانی 

عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با اشاره به اینکه سلیقه‌ها و فناوری در دنیا تغییر کرده است، گفت: به دلیل محدودیت‌ها و مشکلاتی که در سال‌های گذشته داشته‌ایم، بسیاری از صنایع نتوانستند خود را به دانش و فناوری روز مجهز کنند.

عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با بیان اینکه نگاه تولیدکنندگان به صادرات، اشتباه است، گفت: تولیدکنندگان تصور می‌کنند که سود بسیار کلانی در صادرات باید وجود داشته باشد تا صادرات انجام شود در حالی که بسیاری از کشورهای دنیا به صادرات به دید سود نگاه نمی‌کنند. آنها معتقدند بازار داخل برای کاهش هزینه‌های تولید است به عبارت دیگر برای تکمیل ظرفیت تولید بخشی از محصولات را حتی بدون سود صادر می‌کنند.

حسینی با بیان اینکه اگر واحدهای تولیدی به سمت صادرات حرکت کنند، بسیاری از مشکلات اقتصادی برطرف می‌شود، گفت: نبود تجهیزات و ماشین‌آلات دارای فناوری روز دنیا عامل بالارفتن هزینه‌های تولید می‌شود.

 فرسودگی تجهیزات صنایع کشور 

اگر به فهرست محصولات صادرات غیرنفتی نگاهی دوباره داشته باشیم اقلامی که مورد تقاضای بازارهای جهانی قرار گرفته نیازی به فناوری‌های نوین جهانی ندارد و چون جزو اقلام نهایی و مصرفی به شمار نمی‌روند سلیقه مصرف‌کننده در آن جایی ندارد. به عبارت دیگر مهم‌ترین ضعف صنایع کشور در نبود تجهیزات و ماشین‌آلات و حرکت تولید برمبنای سلیقه‌های جهانی است.

حمید گرمابی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی درباره استاندارد نبودن تجهیزات و ماشین‌آلات برخی واحدهای تولیدی گفت: در صنایع مختلف هر سال فناوری‌های جدیدی وارد بازار می‌شود که هدف از این امر بالابردن عملکرد واحدهای تولیدی و محصولات آنها است اما متاسفانه در سال‌های گذشته به علت مسائل مختلف و تحریم‌های اقتصادی، فناوری جدید وارد کشور نشده است. به همین دلیل تجهیزات و ماشین‌آلات فرسوده و محصول نهایی تولیدی کیفیت بالایی ندارد.

سهم ایران از بازار کشورهای منطقه

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه استفاده از تجهیزات فرسوده موجب افزایش مصرف انرژی و نرخ تمام‌شده محصولات می‌شود، اظهار کرد: فرسوده بودن تجهیزات مانع صادرات محصولات تولیدی و رقابت با محصول مشابه خارجی است. ایران در فاصله کمی از بازار ۳۵۰ میلیونی منطقه قرار دارد اما تنها یک درصد از این بازار را در دست دارد. در صورت فراهم بودن شرایط باید ۲۵ درصد از این بازار را به خود اختصاص دهیم.

گرمابی با اشاره به اینکه با وجود رشد صنعتی قابل توجه درحال‌حاضر تولیدکنندگان داخلی هنوز از حالت رکود خارج نشده‌اند، اضافه کرد: شرکت‌هایی که در سال‌های رکود اقتصادی یک سوم از تولید خود را به صادرات اختصاص داده‌اند با مشکلات اقتصادی روبه‌رو نشده‌اند. اگر واحدهای تولیدی صادرات‌محور شوند بخش عمده‌ای از مشکلات اقتصادی برطرف می‌شوند. 

بنا بر این گزارش، درحال‌حاضر ۸۵ هزار واحد صنعتی در کشور فعالیت می‌کنند که به گفته وزیر صنعت، معدن و تجارت اغلب این واحدها با هدف رفع نیازهای داخل ساخته شده و به بهره‌برداری رسیده‌اند. از این رو، تغییر ساختار و کارایی صنایع کشور برمبنای صادرات‌محوری متناسب با نیازهای جهانی از مهم‌ترین ضرورت‌های توسعه صنعتی کشور است. 

در این میان ارائه تعریفی درست از صادرات غیرنفتی می‌تواند وضعیت کشور را شفاف‌تر نشان دهد تا صادرات غیرنفتی به معنای واقعی برمبنای صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا در کشور انجام شود.