جاماندگی ایران در تعطیلات

قانون‌گذاری در زمینه سامان‌بخشی به روزهای سرخ تقویم در حالی در ایران به درازا کشیده ‌شده است که الگوی رایج تعطیلات در اغلب کشورها با گذر از نسل اول و دوم تعطیلات، در حال متمرکز شدن بر پراکندگی یکنواخت تعطیلات چندروزه در مقاطع زمانی مختلف به عنوان نوین‌ترین الگوی مدیریت تعطیلات است.

به گفته رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس، نمایندگان در طرح ساماندهی تعطیلات درنظر دارند ضمن حذف برخی روزهای تعطیل از تقویم تعداد تعطیلات آغاز سال را از ۱۳ روز به ۵ روز کاهش دهند. افزون بر این، این طرح به قانون‌گذاران پیشنهاد می‌کند روز شنبه را به جای پنج‌شنبه تعطیل اعلام کنند.

به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از دنیای اقتصاد، با وجود بیشتر بودن تعطیلات مناسبتی در ایران، مقایسه‌ها نشان می‌دهد که مجموع تعداد تعطیلات در ایران در مقایسه با میانگین جهانی تفاوت قابل ملاحظه‌ای دارد، بنابراین می‌توان گفت در صورتی که هدف نمایندگان مجلس تطابق این تعداد با میانگین جهانی باشد، می‌توان به این طرح لقب کارشناسانه داد. چرا که با وجود اجرایی شدن نسل سوم تعطیلات در بسیاری از کشورها، الگوی تعطیلات در ایران کماکان با نسل نخست و منسوخ شده الگوی مدیریت تعطیلات تناسب دارد.

در صورتی که هدف نمایندگان کاهش تعدادروزهای تعطیل باشد، می‌توان چنین استنتاج کرد که استدلال نمایندگان بر یک باور عامیانه غلط تعطیلاتی استوار شده‌است. به نظر می‌‎رسد در صورت اهتمام نمایندگان به به‌روزرسانی الگوی تعطیلات در کشور، انتخاب روز پنج‌شنبه به‌عنوان دومین روز تعطیل به واسطه سنخیت بیشتر با عادات و فرهنگ مردم ایران با چالش‌های کمتری همراه خواهد بود. این در حالی  است که  استدلال طرفداران تعطیلی شنبه مبنی بر قطع روابط تجاری و بانکی به واسطه امکانات حاصل از پیشرفت تکنولوژی محل چندانی از اعراب ندارد.

طرح مجلس برای تعطیلات

روز گذشته رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی به تشریح جزئیات طرح ساماندهی تعطیلات در کشور پرداخت. به گفته سلمان خدادادی در این طرح نمایندگان قصد دارند برخی از روزهای سرخ را از تقویم حذف کنند.

بر مبنای این طرح نمایندگان پیشنهاد کرده‌اند تا روز ۲۹ اسفند(روز ملی شدن صنعت نفت)، ۱۲ فروردین(روز جمهوری اسلامی)،۱۳ فروردین(روز طبیعت)و همچنین ۱۵ خرداد(قیام ۱۵ خرداد)از تعطیلات رسمی حذف شوند. نمایندگان همچنین در این طرح پیشنهاد کرده‌اند که تعطیلات نوروز از ۱۳ روز به ۵ روز کاهش یابد. به گفته خدادادی تدوین‌کنندگان این طرح، تعطیلی روز شنبه را به جای تعطیلی روز پنج‌شنبه پیشنهاد کرده‌اند.

منطق نمایندگان در ارائه چنین پیشنهادی عدم تداخل در تعطیلات پایان هفته ایران و بسیاری از شرکای تجاری در صورت تعطیل شدن روز پنج‌شنبه است. در چنین شرایطی تعطیلی روزهای پنج‌شنبه و جمعه در ایران و تعطیلی شنبه و یکشنبه در اغلب کشورهای دنیا می‌تواند بین روابط تجاری کشور اثرگذار باشد. طرح ساماندهی تعطیلات برای نخستین بار در مجلس هفتم مطرح شد اما با وجود مطرح شدن چندین باره این طرح به علت نیاز به برآورد کارشناسی بیشتر و همچنین وجود موافقان و مخالفان بسیار تصویب این طرح تا به امروز محقق نشده‌است. به گفته رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس، نمایندگان این طرح را برای چکش‌کاری کارشناسانه به مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی واگذار کرده‌اند تا پس از کار پژوهشی و تطبیقی بازوی پژوهشی مجلس، تصویب این طرح در دستور کار مجلس قرار گیرد.

یک باور غلط درباره تعطیلات

مقایسه تعداد تعطیلات در ایران و سایر کشورها نشان می‌دهد که در حال حاضر ایران از نظر میزان تعطیلات کمترین تعداد تعطیلات را در بین کشورهای مختلف دارد.

در حال حاضر تعداد روزهای سرخ تقویم ایرانی (به احتساب تداخل بین تعطیلات پایان هفته و تعطیلات مناسبتی) ۷۴ روز است. این در حالی است که تعداد روزهای تعطیل در اغلب کشورهای دنیا بیشتر از ۱۱۰ روز است. با این وجود یک باور نادرست عمومی وجود دارد که تعداد تعطیلات در ایران بیشتر از سایر کشورها است.

به نظر می‌رسد که این باور نادرست ریشه در تعداد بیشتر تعطیلات مناسبتی در ایران در مقایسه با سایر کشورها دارد. ایران با داشتن ۲۶ تعطیل مناسبتی دارای بیشترین تعطیلات مناسبتی در میان کشورهای جهان است.

با این وجود یک روزه بودن تعطیلات پایان هفته در ایران سبب شده است که ایرانی‌ها در مقایسه با میانگین کشورهای عضو اتحادیه اروپا، آمریکا، کانادا و کشورهای ژاپن و کره جنوبی (به‌عنوان نمایندگان کشورهای توسعه یافته) در حدود یک ماه کم‌تر در تعطیلات باشند. در صورت افزایش تعطیلات پایان هفته به دو روز، تعداد تعطیلات در ایران با احتساب تداخل بین تعطیلات به ۱۲۵ روز خواهد رسید.

یعنی رقمی معادل تعداد تعطیلات در کشورهایی مانند ژاپن و برزیل. نمایندگان مجلس شورای اسلامی در حالی از کاهش تعداد روزهای تعطیل در طرح ساماندهی تعطیلات سخن می‌گویند که حتی در شرایط فعلی نیز تعداد تعطیلات در ایران در مقایسه با استاندارد رایج در دنیا تفاوت فاحشی دارد.

بنابراین می‌توان گفت در صورتی که هدف نمایندگان مجلس در این طرح دو روزه کردن تعطیلات پایان هفته باشد این طرح از زاویه دید علمی پذیرفته خواهد بود، اما اگر هدف نمایندگان کاهش تعداد روزهای تعطیل باشد، به نظر می‌رسد که منطق نمایندگان از یک دیدگاه غیرواقعی نشات گرفته ‌است.

پنج‌شنبه یا شنبه؟

به گفته رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در نظر دارند به جای روزهای پنج‌شنبه روزهای شنبه را تعطیل کنند. این در حالی است که روز پنج‌شنبه به ‌عنوان یک روز نیمه‌تعطیل، در عین داشتن هزینه‌های یک روز کاری مانند ترافیک، آلودگی هوا و مصرف از مزایای یک روز تعطیل نیز برخوردار نیست.

افزون بر این در این روز بسیاری از فعالیت‌های ستادی تعطیل شده و بسیاری از کارمندان به مرخصی استحقاقی می‌روند، در چنین شرایطی شبکه ارتباطی مورد نیاز برای بسیاری از فعالیت‌های شغلی در خلأ برخی از حلقه‌ها مغفول می‌ماند.

این در حالی است که پژوهش‌های روانشناسی نیز نشان می‌دهد به واسطه شیفت کوتاه‌تر در روزهای نیمه‌تعطیل مرحله تطبیق با آغاز و پایان کار در روزهای نیمه‌تعطیل در عمل کل این شیفت کاری را تحت تاثیر قرار می‌دهد، در نتیجه بهره‌وری دسته‌ای از کارمندان که در این روز نیمه‌تعطیل بر سر کار حاضر می‌شوند نیز در عمل تا حدود زیادی کاهش می‌یابد.

با وجود اینکه اثر فزاینده تعطیلات دوروزه بر بهره‌وری و ایجاد فرصت‌های نهفته برای تحرک موتور اقتصادی در برخی از بخش‌ها بسیاری از کارشناسان اقتصادی را به طرفداران دوروزه شدن تعطیلات اضافه‌ کرده ‌است، اما انتخاب تعطیلی هم‌جوار روز جمعه محل بحث کارشناسان کشور است. اگرچه تعطیلی روز پنج‌شنبه می‌تواند اثر سوئی بر پاره‌ای از روابط تجاری داشته باشد، اما به نظر می‌رسد انتخاب روز پنج‌شنبه به‌عنوان روز تعطیل در شرایط فعلی با چالش‌های کمتری همراه است. چرا که به واسطه نیمه‌تعطیل بودن این روز، تعطیلی روز پنج‌شنبه بیشتر با عادات اجتماعی شکل گرفته تطابق دارد. افزون بر این به نظر می‌رسد تعطیلی روز پنج‌شنبه سنخیت بیشتری نیز با باور مذهبی ایرانیان دارد.

سه نسل تعطیلات

در نخستین سال‌های پس از انقلاب صنعتی در اروپا کارگران مجبور بودند حدود دوسوم روز را به فعالیت بپردازند. اما رفته‌رفته با رونمایی پژوهشگران از آثار مثبت فراغت بر میزان خروجی ناشی از اشتغال، بحث کاهش شیفت کاری و افزایش تعداد روزهای تعطیل مطرح شد. می‌توان روند تغییر شکل تعطیلات طی چند قرن اخیر را به سه دوره تقسیم کرد.

نسل اول تعطیلات، شامل تعطیلات پایان هفته یک روزه بود. روندی که با گسترش علوم روانشناسی کار، ارگونومی و مطالعات پژوهشگران در اثر تعطیلات بر بهره‌وری و تولید ناخالص داخلی، به واسطه توجیه‌پذیر نبودن جای خود را به تعطیلات دو روزه داد.

به این ترتیب می‌توان نسل دوم تعطیلات را تعطیلات پایان هفته دو روزه دانست. نسل سوم از تعطیلات نیز که در سال‌های اخیر در برخی از کشورها مانند کانادا و انگلستان مورد استفاده قرار گرفته است علاوه بر تعطیلات پایان هفته دو روزه، برخی از تعطیلات چند روزه را که به شکل یکنواخت در طول تقویم و در طول دوره‌های منظم ایجاد شده ‌است، شامل می‌شود نگاهی به روند حاکم بر تعطیلات در ایران نشان می‌دهد با وجود اجرای نسل سوم تعطیلات در بسیاری از کشورها، روزهای سرخ بر اساس الگوی رایج در نسل اول در ایران پراکنده ‌شده‌اند.

بنابراین به نظر می‌رسد گذار از نسل اول تعطیلات بر مبنای منطق علمی و نسخه اجرا شده در سایر کشورها تصمیمی باشد که نمایندگان مجلس باید زودتر اتخاذ کنند. در انتخاب روز دوم تعطیل نیز باید تناسب الگوی جدید با عادات و مناسبات فرهنگی و مذهبی ایرانیان در نظر گرفته شود.

در صورتی که منظور نمایندگان از انتقال تعطیلی پنج‌شنبه به شنبه، انتقال کیفیت فعلی روز پنج‌شنبه به اولین روز هفته باشد، باید پرسید که این تغییر و هزینه احتمالی ایجاد شده چه تغییری ایجاد خواهد کرد. از سوی دیگر به نظر می‌رسد در صورتی که نمایندگان بخواهند تعطیلات پایان هفته را به دو روز افزایش بدهند، انتخاب پنج‌شنبه با چالش کمتری همراه است. انتخابی که می‌تواند طرح ساماندهی تعطیلات را از مرحله پاسکاری به مرحله اجرا برساند.