سرمایه‌گذاری خارجی یک بخش کلیدی برای اقتصاد هر کشور است.
ایران هم بعد از برجام تلاش کرد تا سرمایه‌های خارجی را جذب کند و موفقیت‌هایی هم در این زمینه کسب کرد. این گزارش درصدد پاسخ دادن به این سؤال است که سرمایه‌گذاران خارجی بازارهای هدف خود را چگونه شناسایی می‌کنند.
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از آینده نگر، به دنبال توسعه اقتصاد دنیا و افزایش ارتباط اقتصادی کشورهای مختلف طی دو دهه اخیر، جریان سرمایه‌گذاری خارجی در دنیا با سرعت بالایی رشد کرد.
مطالعات نشان می‌دهد در قرن بیست و یکم میلادی سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای در حال توسعه دنیا با سرعت بیشتری نسبت به کشورهای صنعتی افزایش یافت و دلیل این مسئله هم تلاش آنها برای توسعه زیرساختها و جذاب کردن بازار داخلی برای سرمایه‌گذاران خارجی بود.
جالب اینجاست که با وجود وقفه در روند رشد سرمایه‌گذاری خارجی در دنیا در سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ به دلیل بحران‌های مالی در امریکا و اروپا، رشد سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه با وقفه‌ای روبه‌رو نشد که دلیل آن آسیب‌پذیری کم اقتصاد‌های در حال توسعه در اثر این بحران جهانی بود.
اما سؤال این است که چرا روند سرمایه‌گذاری در کشورها این‌قدر اهمیت دارد؟ چرا کشورهای دیگر برای جذب سرمایه‌های خارجی تلاش می‌کنند و ارزیابی میزان جذابیت یک کشور برای سرمایه‌گذاران خارجی تا چه اندازه اهمیت دارد؟
جریان سرمایه‌های خارجی اصلی‌ترین و مهم‌ترین منبع مالی خارجی در کشورهای در حال توسعه است و برای اجرای طرح‌های زیرساختی و پروژه‌های بخش خصوصی در کشور استفاده می‌شود. سرمایه‌گذاران خارجی هر روز بیش از قبل برای شناسایی بازارهای دارای پتانسیل بالا تلاش می‌کنند؛ ولی این سؤال وجود دارد که سرمایه‌گذاران خارجی با چه مبنایی یک کشور را انتخاب می‌کنند و در صورت وجود کدام دسته از زیرساختها درون‌ریز سرمایه‌های خارجی به یک کشور بیشتر می‌شود؟
طبق گزارش جدیدی که با عنوان جذابیت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تهیه شده است، عوامل مختلفی می‌تواند در انتخاب یک بازار برای سرمایه‌گذاری دخیل باشد.
عواملی که ضرورتا اقتصادی نیست بلکه وضعیت سیاسی و اجتماعی و منابع طبیعی کشور را هم در بر می‌گیرد و حتی زیرساخت‌های حمل و نقلی را هم شامل می‌شود. از جمله این عوامل می‌توان به سطح تکنولوژی در فرآیند تولید کشور میزبان سرمایه، سطح تحصیلات نیروی کار در کشور میزبان سرمایه و سطح توسعه‌یافتگی بخش مالی و سازمانی در این کشورها اشاره کرد. اما این عوامل را نمی‌توان تنها عوامل مهم در این زمینه دانست.
مرکز مطالعات اقتصادی دانشگاه میشیگان در مطالعه‌ای اقدام به معرفی شاخص جذابیت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی کرده است تا وضعیت بازارهای مختلف را از نظر میزان جذب سرمایه‌های خارجی با یکدیگر مقایسه کند.
برای تهیه این شاخص عوامل و فاکتورهای مهم برای سرمایه‌گذاران در کشور میزبان سرمایه‌ها در ۱۰۹ کشور دنیا در نظر گرفته شد. این ۱۰۹ کشور در مجموع ۹۷ درصد از سرمایه‌های خارجی را جذب کرده‌اند و به همین دلیل مطالعه عملکرد آنها و مقایسه میزان جذابیت آنها می‌تواند تصویری صحیح از جریان سرمایه‌های خارجی در دنیا ارائه دهد.
این گزارش ضمن ارائه اطلاعاتی جامع در مورد معرفی جذاب‌ترین کشورها برای سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند به دست‌اندرکاران اقتصادی کمک کند تا زمینه مساعدتری برای ورود سرمایه‌های خارجی فراهم کنند و جایگاه خود را در رده‌بندی‌های سال‌های بعد بهبود بخشند.
شاخص چگونه تهیه شده است؟
برای تهیه شاخص سه دسته از عوامل در نظر گرفته شد: اول پیش‌زمینه‌های اقتصادی، دوم عوامل زیرساختی و سوم عوامل خارجی.پیش‌زمینه‌هایی که برای جذب سرمایه‌های خارجی اهمیت بسیار زیادی دارند عبارت‌اند از ثبات اقتصاد کلان و ثبات سیاست‌های اقتصادی، ساختار مالی و توسعه‌یافتگی اقتصادی، مدیریت عمومی اقتصاد و در نهایت فضای تجارت و کسب و کار در کشورها که می‌تواند زمینه را برای ایجاد انگیزه و کار بیشتر فراهم کند.
در بخش ثبات اقتصاد کلان و ثبات سیاست‌های اقتصادی هم مسئله نوسانات نرخ رشد اقتصادی در کشور، نرخ تورم، نوسانات نرخ برابری ارز موثر، شمار بحران‌های ارزی در کشور و شمار تغییرات بالاتر از ۲۵ درصدی نرخ ارز در تاریخ اقتصادی کشور میزبان سرمایه اهمیت زیادی دارد.
این نوسانات زیاد نشان می‌دهد که کشور میزبان ثبات اقتصادی کافی ندارد و از این نظر برای سرمایه‌گذاری مطلوبیت چندانی ندارد. به علاوه نسبت تراز حساب جاری به تولید ناخالص داخلی، نسبت تراز مالی به تولید ناخالص داخلی و نسبت بدهی‌های ناخالص دولت به تولید ناخالص داخلی هم از فاکتورهایی است که نمایش‌دهنده ثبات اقتصاد کلان کشور است.
ثبات وضعیت مالی و ثبات عملکرد دولت عمومی هم با کیفیت قوانین، میزان کنترل روی سطح فساد مالی در کشور، سطح حکومت قانون، ثبات سیاسی و دوری از خشونت و تزلزل ساختار سیاسی در کشور و در نهایت فاکتورهای مد نظر بانک جهانی برای آغاز یک فعالیت اقتصادی در کشور مانند مدت‌زمانی که برای دریافت اعتبار باید صرف شود، مدت‌زمان لازم برای ثبت املاک و قوانین حمایت‌کننده از سرمایه‌گذاران خارجی اهمیت دارد.
در بخش عوامل زیرساختی هم پنج دسته از عوامل اثرگذار هستند: اول دسترسی به بازار و پتانسیل‌های بازاری، دوم دارا بودن منابع طبیعی و انسانی غنی، سوم هزینه تولید در کشور میزبان سرمایه با توجه به پتانسیل‌های موجود در آن کشور، چهارم عملکرد لجستیکی در کشور میزبان سرمایه و در نهایت وضعیت ارتباطی و مخابراتی این کشور که در عصر جدید اهمیت زیادی برای سرمایه‌گذار خارجی دارد و امکان ارتباط و انتقال اطلاعات را فراهم می‌کند.
عوامل مورد مطالعه در این بخش نوسانات تقاضای داخلی، شاخص عملکرد تجارت، نسبت تجارت به تولید ناخالص داخلی، نرخ تعرفه‌ها، شاخص دسترسی به مرزهای تجاری، نرخ اجاره منابع طبیعی نسبت به تولید ناخالص داخلی، متوسط رشد بهره‌وری نیروی کار، متوسط تعداد سال‌های مدرسه‌روی، شاخص توسعه انسانی، نرخ مالیات بر کار، نرخ کلی مالیات و در نهایت متوسط هزینه صادرات و واردات در کشور و... است.
البته شاخص حمل و نقل هوایی و رقابت‌پذیری و کیفیت لجستیکی در کنار ضریب نفوذ اینترنت و تلفن همراه هم در این بخش اهمیت دارد.
در سومین بخش که عوامل خارجی نام دارد، وضعیت کلی اقتصاد کشور و سطح حضور شرکت‌های چندملیتی در کشور، سطح فعالیت‌های خلاقانه و نوآوری در کشور اهمیت دارد. مسائلی که می‌تواند سرمایه‌ها را روانه بازارهای یک کشور خاص کند و سرمایه‌گذاران را به بالا بودن نرخ بازگشت سرمایه امیدوار کند.
شمار شرکت‌های چندملیتی فعال در کشور میزبان و سهم درون‌ریز سرمایه‌های خارجی به کل سرمایه‌گذاری خارجی در دنیا، شاخص پیچیدگی بازار و شاخص پیچیدگی کسب و کارها در کنار شاخص اطلاعات در کشورهای مختلف از مسائل بسیار مهمی است که در این بخش مورد مطالعه قرار گرفته است.
به هریک از این فاکتورها عددی بین صفر تا ۱۰۰ نسبت داده شده است و برآیند آنها شاخص کلی جذابیت سرمایه‌گذاری خارجی را در کشور نشان می‌دهد.طبق این مطالعه نقش عوامل زیرساختی در جذب سرمایه‌های خارجی در کشور بیش از دیگر عوامل است. دومین عامل تاثیرگذار را می‌توان پیش‌زمینه‌های اقتصادی و در نهایت عوامل خارجی دانست.
شاخص جذابیت سرمایه‌گذاری ایران چگونه محاسبه شد؟
در ابتدا بهتر است تصویری کلی از اقتصاد ایران در سال جاری و شاخص‌های تهیه‌شده توسط این مرکز مطالعاتی در مورد فاکتورهای مختلف ارائه دهیم.
ارزش تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای قیمت‌های جاری برابر با ۳۶۸.۵ میلیارد دلار امریکا است. در سال جاری ارزش تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای قیمت‌های ثابت با نرخ ۳.۳ درصد نسبت به سال قبل رشد می‌کند و میزان هزینه‌های کلی دولت به مرز ۱۷.۹ درصد تولید ناخالص داخلی خواهد رسید. انتظار می‌رود نرخ تورم در ایران برابر ۱۱.۲ درصد باشد و این کشور ۱۹.۵ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کند.
در سال جاری شاخص ثبات اقتصاد کلان در ایران برابر با ۶۹.۱ اعلام شد که در میان ۱۰۹ کشور دنیا جایگاه ۹۱ را به ایران اختصاص داد. ایران از نظر شاخص ثبات اقتصاد کلان نسبت به سال ۲۰۱۶، 8 پله ارتقای جایگاه پیدا کرده است.
شاخص ثبات ساختار مالی و توسعه ایران برابر با ۱۲.۹ بود و ایران در سال جاری جایگاه ۷۹ دنیا را به خود اختصاص داد.
در سال گذشته ایران پنجاه و هشتمین کشور دنیا از نظر شاخص ثبات ساختار مالی و توسعه بود. شاخص عملکرد موسسات در ایران برابر با ۲۲.۹ اعلام شد و ایران در میان ۱۰۹ کشور با یک پله ارتقای جایگاه نسبت به سال قبل توانست رتبه ۱۰۰ دنیا را به خود اختصاص دهد. شاخص فضای کسب و کار در ایران در سال ۲۰۱۷ برابر با ۶۶.۴ اعلام شد و ایران با دو درجه تنزل جایگاه توانست در پله ۷۰ جدول دنیا قرار بگیرد.
بر مبنای این مطالعه شاخص جذابیت سرمایه‌گذاری برای کشور امریکا برابر با ۷۳.۵ است که بالاترین شاخص تهیه‌شده در دنیا است. به این معنا که سهم اعظم سرمایه‌های خارجی دنیا تمایل دارند وارد بازار امریکا شوند. یکی از مزایای مهم امریکا حمایت از سرمایه‌های خارجی و سرمایه‌داران است که امنیت سرمایه‌گذاری در این کشور را بیشتر کرده است.
دومین کشور جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی هنگ‌کنگ است و علاوه بر ثبات اقتصادی، سطح بالای آزادی اقتصادی و سهولت آغاز کار در این کشور نیز نقش مهمی در تقوبت این جذابیت داشته است. بریتانیا، سوئیس و آلمان در این رده‌بندی جایگاه سوم تا پنجم را دارند و کشورهای هلند و سنگاپور و دانمارک و سوئد و کره جنوبی پنج کشور دوم این فهرست هستند.
شاخص جذابیت سرمایه‌گذاری خارجی در کشور امارات برابر با ۵۷.۷ است و این کشور بیست و سومین کشور جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی است. چین بیست و پنجمین کشور جذاب، مالزی سی و یکمین و قطر سی و هشتمین کشور جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی است.
ترکیه در این رده‌بندی جایگاه ۴۷، عربستان جایگاه ۴۸، روسیه جایگاه ۵۰ و عمان جایگاه ۵۲ را دارد. شاخص جذابیت سرمایه‌گذاری خارجی ایران در سال قبل برابر با ۴۰.۴ بود و این کشور در میان ۱۰۹ کشور مورد مطالعه جایگاه ۷۶ را به خود اختصاص داده بود. جذابیت ایران برای سرمایه‌گذاران خارجی مشابه کشورهای مصر، اکوادور، کنیا، گواتمالا، نامیبیا و در نهایت پاراگوئه بود.
شاخص جذابیت سرمایه‌گذاری خارجی برای کشورهای الجزایر و پاکستان و ونزوئلا و یمن پایین‌تر از ایران بود. پنج کشوری که کمترین جذابیت را برای سرمایه‌گذاران خارجی داشتند یمن و عراق و سودان و چاد و جمهوری افریقای مرکزی بودند که اغلب با درگیری‌های خارجی یا داخلی دست به گریبان هستند. این بی‌ثباتی سیاسی مانع از ثبات اقتصادی در این کشورها شده و سرمایه‌گذاران خارجی را از بازار این کشورها خارج کرده است.