نوسانات بازار ارز طی چند هفته گذشته که با واکنش‌های مختلفی از سوی معامله‌گران مواجه شده بود، سرانجام صدای رییس کل بانک مرکزی را درآورد.
بر اساس گزارشی که ایرنا منتشر کرده سیف در واکنش به این نوسانات در حساب توئیتری خود اعلام کرده که براساس روند هر ساله، نرخ ارز در ماه‌های بهمن و اسفند مسیر کاهشی پیدا می‌کند. در واقع وی نوساناتی که در بازار وجود دارد را بزرگنمایی دانسته و اعتقاد دارد که این روند افزایشی ادامه‌دار نخواهد بود.
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از ایسنا، در پاسخ به اظهارات رییس کل بانک مرکزی باید گفت که با توجه به شرایط بازار، در ماه‌های پایانی سال باید منتظر این باشیم که قیمت‌ها باز هم صعودی شوند؛ چرا‌که ماه‌های پایانی سال که مشرف به تعطیلات نوروزی در کشور است، به دلیل اوج گرفتن سفرهای نوروزی به خارج از کشور، تقاضا برای نرخ ارز شدت می‌گیرد؛ بنابراین نباید انتظار کاهش قیمت‌ها را بر اساس گفته‌های سیف داشته باشیم.
به نظر می‌رسد که اکنون بعد از گذشت حدود چند ماه از نوسانات شکل گرفته در بازار و ناتوانی بانک مرکزی به کنترل این نوسانات، رییس کل بانک مرکزی با این اظهارات قصد دارد که با ساختن این ذهنیت در معامله‌گران که قیمت‌ها به زودی روند کاهشی به خود می‌گیرد، از شدت تقاضای شکل گرفته در بازار بکاهد و با این رویکرد بتواند اندکی از نوسانات موجود در بازار بکاهد.
به کارگیری این رویکردها از سوی مقامات در حالی شکل می‌گیرد که التهابات بازار ارز و سکه که مدتی است دامن اقتصاد کشور را گرفته هنوز پابرجاست و حتی متوسل شدن بانک مرکزی به حراج در بازار نتوانست کمکی در راستای مهار این نوسانات کند. بنابراین مقامات اکنون به این نتیجه رسیده‌اند که شاید با اعلام این اظهارات بتوانند در راستای کاهش تقاضا در بازار اقدامی مثبت انجام بدهند و از ادامه این نوسانات و التهابات در بازار بکاهند.
اما باید گفت که تجربه روانی در بازار اقتصادی کشور گویای آن است که این اظهارات از سوی مقامات نمی‌تواند جلوی فعالیت معامله‌گران این بازار را بگیرد چرا که افرادی که در این بازار به خرید و فروش می‌پردازند، شناخت فراوانی از جو بازار دارند و چنین اظهاراتی نمی‌تواند مانع از ادامه حرکت آنان باشد.
انتظار معجزه از سیف برای بازار ارز
در این بین و با توجه به شرایطی که بازار در آن قرار دارد باید گفت نباید بار همه این التهابات را بر دوش بانک مرکزی قرار داد و این انتظار را شکل داد که تنها بانک مرکزی و دولت متولی این شرایط هستند و بازگرداندن آرامش به بازار در تنها گرو فعالیت این دو نهاد است.
واضح است بانک مرکزی نیز آنقدرها که بر سر زبان‌ها افتاده منابع ارزی ندارد. در چند سال گذشته و به دلیل تحریم‌هایی که علیه فضای بانکی و مالی کشور شکل گرفت، حضور موثر سایر کشورها در بازارهای ایرانی کاهش یافت و به دلیل ریسکی که بر فضای اقتصادی کشور حاکم بود، مانع از آن می‌شد که سرمایه‌گذاران خارجی به بازارهای ایرانی بیایند و منابع ارزی خود را به بازارهای ایرانی تزریق کنند.
این مهم حتی در شرایطی اتفاق می‌افتد که دولت یازدهم تمام توان خود را به کار گرفت تا بتواند بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) حضور موثر خود را در بازارهای جهانی بار دیگر فعال کند تا بتواند فضا را برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی در کشور فراهم کند و منابع ارزی خود را تا آنجه که بتواند توسعه دهد. اما این همه ماجرا نیست.
نفت که اساسی‌ترین منبع صادراتی کشور است در همین چند سال گذشته کمترین میزان قیمتی خود را تجربه کرده است. وابستگی زیاد ایران به این منبع نیز از سوی دیگر موجب آن شده است که به دلیل کاهش قیمت‌ها در این حوزه، منابع ارزی که از این کانال وارد اقتصاد کشور می‌شود نیز کاهش چشمگیری داشته باشند.این موارد موجب شده توان بانک مرکزی کشور برای تامین نیاز ارزی کشور دچار چالش اساسی شود. از همین رو نباید تنها به ذخایر ارزی بانک مرکزی چشم بدوزیم و انتظار داشته باشیم تنها بانک مرکزی در شرایط سخت به یاری بازار بیاید و کنترل بازار را در دست بگیرد.
چنین شرایطی بیانگر این موضوع است که توان اقتصادی کشور طی چند سال گذشته کاهش یافته و تاب‌آوری اقتصاد کشور پایین آمده است.
با اذعان به این مهم که با افزایش نرخ ارز احتمال افزایش قیمت سایر کالاها و خدمات با تاخیر و با درجه‌های متفاوت میل به صعود دارند و احتمال برگشت تورم دورقمی وجود دارد، اما باید گفت راه چاره برای چنین شرایطی چیست؟
وقتی سرمایه‌گذاران تمایلی برای حضور در بازارهای ایرانی ندارند و ترجیح می‌دهند راه مستقیم سرمایه‌گذاری خود را در سایر کشورها ببینند، چگونه می‌توان انتظار معجزه از بانک مرکزی کشور را داشت که بتواند منابع ارزی خود را بهبود بخشد و از التهابات بازار بکاهد.
بنابراین با توجه به شرایطی که بر اقتصاد و بازار ارزی کشور حاکم است، بهتر آن است که مقامات بانک مرکزی نیز از اظهارات بی‌پایه در این خصوص خودداری کنند؛ چرا که بانک مرکزی به خودی‌خود در شرایط چندان مناسبی در رابطه با ذخایر ارزی قرار ندارد و بنابراین اظهارات ضد و نقیض در این مورد نمی‌تواند کمکی در راستای فضای ملتهب بازار باشد و حتی می‌تواند موج جدیدی از التهابات را در بازار شکل دهد.
اما برخی هنوز چشم امید به معجزه بانک مرکزی دوخته‌اند که از حساب محدود ارزی اش، چک ارزی بکشد و ارز را ارزان کند. باید گفت تا زمانی که قبول نکنیم اقتصاد ایران کم‌بنیه و ناتوان شده است و تا زمانی که شجاعت پذیرش این را نداریم که بپذیریم توانایی عرضه ارز در ایران از سوی دولت مثل سابق نیست و برای اداره بازار ارز روش دیگری را باید تجربه کنیم، همچنان از انتظار کیمیاگری از رییسی خواهیم داشت که وظیفه‌اش تنظیم بازار پول برای جلوگیری از شتاب تورم است.
زمان تکنرخی شدن ارز فرا رسیده است
بنابراین با توجه به مباحثی که به آن پرداختیم باید به دنبال راه چاره‌ای باشیم که بتواند از راه دیگری این نوسانات را کنترل کند. شاید راه چاره در این خصوص این باشد که بلنک مرکزی دل به دریا بزند و شرایط را برای تکنرخی کردن ارز فراهم کند.
این موضوع در شرایطی از سوی مقامات مطرح شده است که نرخ ارز با روندی افزاشی همچنان رو به جلو در حال حرکت است و کسی تاکنون نتوانسته جلودار افزایش قیمت‌ها باشد.
مبحث تکنرخی شدن ارز اما موضوع جدیدی نیست و سال‌هاست مقامات وقت به دنبال شرایطی هستند که بتوانند این اقدام را عملی کنند. رییس کل بانک مرکزی نیز از مدت‌ها پیش گفته بود که این طرح بعد از عادی شدن شرایط مراودات تجاری با خارج از کشور انجام می‌شود.
اما اکنون که مراودات اقتصادی کشور توسعه یافته و فضا برای حضور سرمایه‌گذاران بازار به نقطه مطلوبی رسیده است، هنوز وعده‌های سیف جامه عمل به خود نگرفته و به نظر می‌رسد هرچقدر که زمان می‌گذرد، از این وعده‌ها دورتر می‌شویم.
آخرین قیمت معامله ارز نیز حکایت از آن دارد که قیمت‌ها میل به افزایش دارند. از یک‌سو قیمت ارز مبادله‌ای (ارزی که دولت به واردکنندگان کالاهای اساسی و واسطه‌ای اعطا می‌کند) به سه هزار و 660 تومان رسیده، این در حالی است که قیمت ارز رسمی که دولت بودجه سال 96 را براساس آن تدوین کرده، 3300 تومان در نظر گرفته شده است.
این فاصله 360 تومانی نشان می‌دهد این نرخ دیگر قابل بازگشت نیست. به طور کلی هرگونه افزایشی که در بازارهای داخلی کشور شکل می‌گیرد به دلیل جو روانی که بر بازار حاکم است، مانع از آن می‌شود قیمت‌ها به نرخ اولیه خود بازگردند.
از سوی دیگر، قیمت ارز در بازار آزاد نیز از 3850 تومان که در شهریور امسال در بازار مبادله می‌شد، هم‌اکنون در بازار 4450 تومان نرخ‌گذاری شده است.
این فاصله نزدیک به 850 تومانی بین ارز رسمی و ارز بازار آزاد نیز به گفته اقتصاددانان سرآغاز رانت‌های بزرگ در اقتصاد است و اگر به سرعت این فاصله با تکنرخی شدن یا ورود بانک مرکزی به بازار برای تنظیم بازار ارز جبران نشود، عوارض جبران‌ناپذیری بر جای می‌گذارد.
نوسانات تاریخی
اقتصاد ایران در چهار دهه گذشته جز در دو مقطع سال 1372 و نیز دوره بین سال‌های 1381 تا 1390 همواره نظام دو یا چندنرخی بودن ارز را تجربه کرده است. در سال 90 هم به دنبال تشدید تحریم‌های هسته‌ای و فقدان مدیریت، دوباره قیمت چندشاخه شد.
این چندشاخه شدن تا جایی پیش رفت که سال 91 میدان فردوسی و صرافی‌ها و دلارفروشان کنار خیابان به تنهایی قطب خبری شده بودند. نوسان قیمت ارز آنقدر زیاد بود که دقیقه به دقیقه تغییر می‌کرد.
به طور قطع پروسه برداشته شدن تحریم‌ها آن هم در حوزه بانکی زمانبر است. این تجربه را در سایر کشورها هم نشان داده است. با این حال شاید بانک مرکزی امیدوار بود امسال گشایش‌های بیشتری اتفاق بیفتد. به همین دلیل هم پیمان قربانی، معاون اقتصادی بانک مرکزی ایران سال گذشته گفته بود سال مالی آتی (امسال) نظام تکنرخی ارز پیاده می‌شود. در حال کار روی آن هستیم و قصد داریم آن را اجرایی کنیم.
اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهور هم تاکید کرده بود بانک مرکزی باید هرچه زودتر برنامه خود را برای تکنرخی کردن ارز نهایی کند چرا‌که این اقدام، هم تاثیرات مثبتی در اقتصاد کشور خواهد داشت و هم گامی در جهت شفاف‌سازی و مبارزه با مفاسد اقتصادی خواهد بود.
با این حال با گذشت 10 ماه از سال هنوز خبری از تصمیم برای تکنرخی شدن ارز نیست هرچند ولی‌الله سیف، رییس کل بانک مرکزی گفته نرخ‌های موجود در بازار ارز موقتی است و به زودی کاهش می‌یابد، اما او هیچ اشاره‌ای به اجرای سیاست ارز تکنرخی نکرده است.
با این حال به نظر می‌رسد با شرایطی که بر بازار حاکم است بهتر آن است که بانک مرکزی و دولت هرچه زودتر شرایط را برای تکنرخی کردن ارز فراهم کنند؛ چه آنکه اگر اقدامی صورت نگیرد باید انتظار این را داشته باشیم که روند صعودی نرخ‌ها همچنان ادامه پیدا کند و تا جایی پیش رود که نتوان نرخ‌ها را به مقدار ثابتی رساند.
در این خصوص سیدکمال سیدعلی، کارشناس بانکی اظهار کرده دولت با 40 میلیارد دلار ارز حاصل از صادرات و درآمد نفتی، صددرصد می‌تواند ارز را تکنرخی کند.
وی اعتقاد دارد که تعلل در اجرای این طرح اشتباه است و باید سریع این موضوع را جمع کند. سیدعلی معتقد است قیمت‌های واقعی، باعث می‌شود دیگر کسی به بازار ارز حمله نکند. دولت باید ارز را روی قیمتی یکسان‌سازی کند که توانایی دفاع از آن را نیز داشته باشد.
از دیگر سو باید همان اندازه هم منابع ارزی داشته باشد که به متقاضی تخصیص دهد. بنابراین تکنرخی کردن ارز در اولین قدم، رانت فعلی واردات با ارز دولتی را قطع می‌کند و این مساله می‌تواند برای مدیریت واردات نیز مفید باشد.
دلار و سکه رکورد سال را شکستند
از سویی بررسی تحولات در بازار آزاد نیز نشان می‌دهد دلار و سکه طی هفته اخیر رکورد شکستند و بالاترین نرخ سال را تجربه کردند.
دلار آمریکا هفته گذشته در مسیر افزایشی گام برداشت. در ابتدای هفته، دلار روند خود را با نرخ ۴۴۱۱ تومان آغاز کرد و در ادامه هفته حرکت آن در جهت افزایش بود و به ۴۴۲۶ تومان رسید.
در اواسط هفته نیز به همین منوال ادامه داد و نرخ ۴۴۲۹ تومان را تجربه کرد و در نهایت پایان هفته را با جهشی محسوس‌تر به پایان برد و ۴۴۵۸ تومان معامله شد تا بالاترین نرخ برای دلار به ثبت برسد. در مجموع طی هفته گذشته دلار آمریکا در بازار آزاد ۴۷ تومان افزایش قیمت پیدا کرد.
بنابراین با توجه به نوساناتی که بر بازار ارز کشور حاکم است و با توجه به تغییرات لحظه‌ای در قیمت‌ها باید گفت بهتر آن است که بانک مرکزی و مقامات آن به جای اظهار نظرهای بی‌منطق در خصوص بازار، به فکر راهکارهای اساسی باشند تا بتوانند ترمز افزایش قیمت‌ها را بکشند و از دامن زدن بیشتر به التهابات در بازار خودداری کنند؛ چه آنکه عدم توجه به این مسایل می‌تواند موجب آن شود که نرخ‌ها حتی به بالاتر از آنچه تاکنون در آن قرار دارد نیز برسد و این موضوع می‌تواند کشور را وارد فصل تازه‌ای از افزایش قیمت‌ها سازد.