معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه با تاخیری ۵ ماهه از آغاز به کار دولت دوازدهم از اول بهمن کار خود را شروع کرده و هنوز برنامه این وزارتخانه در بخش دیپلماسی اقتصادی به طور کامل تشریح نشده است.
اما مهم‌ترین خواسته فعالان اقتصادی از این معاونت تقویت رایزنان اقتصادی و جایگزین کردن افراد متخصص است تا دیپلماسی اقتصادی در راستای تقویت صادرات و جذب سرمایه‌گذاری خارجی به معنای واقعی شکل بگیرد.
بازار، رکن حیاتی تولید
بازار از ملزومات اساسی تولید و یکی از ارکان حیات‌بخش تولید است که براساس نیاز شکل می‌گیرد. در دنیای رقابتی امروز که از هر کالایی هزاران نوع در بازارهای دنیا عرضه می‌شود، ایجاد بازار برای محصول به‌راحتی امکان‌پذیر نیست و نمی‌توان تنها روی نیاز مشتری حساب باز کرد. اینجاست که بازاریابی به‌عنوان مهم‌ترین مولفه ایجاد بازار برای تولید مطرح می‌شود.
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از گسترش صنعت، نیازسنجی بازار، معرفی محصول و کسب اطلاعات لازم از طریق بازاریابی امکان‌پذیر است. این امر در مقیاس کوچک و در داخل یک کشور به لحاظ شناخت کافی از سلیقه‌ّها و توزیع محدود کالا ازسوی شرکت‌ها امکان‌پذیر است اما در مقیاس بزرگ و برای ایجاد بازار در سطح جهان شرکت‌ها به تنهایی نمی‌توانند اقدام به بازاریابی محصول کنند چون اطلاعات و دسترسی کافی به تمام کشورها و نیاز آنها متناسب با کالای تولیدی‌شان ندارند.
بازاریابی جهانی برعهده رایزنان
در مقیاس کوچک نیز اگر هر شرکت بخواهد خود اقدام به بازاریابی جهانی کند هزینه‌های این امر بسیار بالا خواهد بود که صرفه اقتصادی نخواهد داشت. این وضعیت در بنگاه‌های کوچک و متوسط به مراتب سخت‌تر و پرهزینه‌تر خواهد بود به همین دلیل نقش دولت‌ها و دیپلماسی اقتصادی در بازاریابی تعریف می‌شود و بازیگر اصلی این نقش نیز رایزنان اقتصادی در هر کشور هستند.
رایزن اقتصادی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در جذب سرمایه، توسعه صادرات و ایجاد بازار بین کشور متبوع خود و سرزمینی است که در آن به فعالیت می‌پردازد. گرچه توسعه فناوری اطلاعات در جهان دسترسی به بسیاری از اطلاعات مورد نیاز بازرگانان را آسان کرده با وجود این هنوز رایزنان اقتصادی مهم‌ترین نقش را در این زمینه ایفا می‌کنند.
نقش رایزنان در توسعه اقتصادی
رایزن اقتصادی به سبب حضور فعال خود در بازارهای هدف می‌تواند اطلاعات دست اولی درباره اوضاع اقتصادی و اجتماعی کشور مورد نظر، روند عرضه و تقاضا، تحولات نرخ‌ها، فعالیت رقبا، نمایشگاه‌های تجاری و کالاهای رقیب به‌دست بیاورد.
علاوه بر این برقرای رابطه مستقیم با شخصیت‌های تراز اول آن کشور، روسای سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی و مقامات تصمیم‌گیرنده به مراتب اهمیت بیشتری از مکاتبه یا مذاکره غیرمستقیم دارد.
از سویی رایزنان مرجعی برای معرفی توانمندی‌های داخل کشور هستند که کشورهای دیگر برای کسب اطلاعات و برقراری ارتباطات به‌سادگی می‌توانند با آنها در تماس باشند و زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی را فراهم کنند بنابراین مهم‌ترین رکن توسعه تولیدات صادرات‌محور و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در گرو توجه و تقویت رایزنان اقتصادی است.
ضعف رایزنان اقتصادی
با وجود تلاش‌هایی که در سال‌های اخیر به‌ویژه در ارتباط با کشورهای حوزه خلیج‌فارس، آسیای مرکزی، امریکای لاتین ازسوی رایزنان انجام شده اما بازیگران این عرصه به‌خوبی نتوانسته‌اند برای تولیدات داخلی بازار مناسب ایجاد و توانمندی‌های داخلی را به کشورهای حوزه فعالیت‌شان معرفی کنند تا صادرات و سرمایه‌گذاری خارجی انجام شود. این ضعف بارها ازسوی اعضای اتاق بازرگانی ایران گوشزد و در جلسات مختلف با محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران درخواست تقویت رایزنان اقتصادی مطرح شده است. تقویت این موضوع در اسناد بالادستی نیز مورد تاکید قرار گرفته است.
براساس ماده ۶۰ سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه مبنی بر اولویت دادن به دیپلماسی اقتصادی با هدف توسعه سرمایه‌گذاری خارجی، ورود به بازارهای جهانی و دستیابی به فناوری برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی و سند چشم‌انداز در بند ۱۰ ماده۳۰ بر برنامه‌ریزی و اقدام موثر در راستای ارتقای استقلال سیاسی، فرهنگی و افزایش مقاومت اقتصادی تاکید شده است.
دیپلماسی اقتصادی، رکن مهم ساختار وزارت امور خارجه
سعید باستانی، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی درباره راهبردهای توسعه دیپلماسی اقتصادی گفت: دیپلماسی اقتصادی یکی از موارد مهم در ساختار وزارت امورخارجه است که همچون ساختارهای علمی، فرهنگی و... جزو ماموریت‌های اصلی این وزارتخانه به شمار می‌رود.
سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی یکی از اصول مهم مذاکرات را استحکام روابط اقتصادی دانست و افزود: درحال‌حاضر مذاکرات وزارت امورخارجه پیرامون موضوعات امنیتی، سیاسی و فرهنگی انجام می‌شود و حوزه اقتصاد مغفول مانده است البته همواره در مذاکرات، تیم‌های علمی، اقتصادی و فرهنگی گروه‌های گسترش مناسبات بین‌المللی را همراهی می‌کنند اما لازمه تحقق دیپلماسی اقتصادی تقویت نقش گروه‌های همراه‌کننده اقتصادی است.
تقویت همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت با وزارت امور خارجه
باستانی با بیان اینکه با هر کشوری که مناسبات سیاسی وجود دارد باید مناسبات اقتصادی نیز در اولویت قرار گیرد، گفت: دیپلماسی اقتصادی یکی از پایه‌های روابط سیاسی است بنابراین در روابط بین‌المللی باید روی روابط بانکی، بیمه‌ای، قوانین و مقررات تجارت و... نیز تاکید داشته باشیم. لازمه این امر آن است که وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت امورخارجه تعامل بیشتری در روابط بین‌المللی با یکدیگر داشته باشند.
وی با تاکید بر تقویت جایگاه اعضای وزارت صنعت، معدن و تجارت گفت: دعوت از نمایندگان بخش صنعت، معدن و تجارت در سفرهای بین‌المللی به‌عنوان همراه باعث می‌شود نقش حاکمیتی صنعت و معدن کمتر دیده شود.
درحال‌حاضر در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه جایگاه صنعت، معدن و تجارت هم‌عرض جایگاه مسئولان وزارت امور خارجه است و مناسبات سیاسی براساس مناسبات اقتصادی و تجاری تنظیم می‌شود بنابراین جایگاه کنونی وزارت صنعت، معدن و تجارت در روابط خارجی باید تقویت شود تا مناسبات سیاسی بر روابط اقتصادی تاثیر نگذارد و این دو حوزه هم‌عرض با یکدیگر توسعه یابند.
لزوم تخصص‌گرایی در تعیین
محمدحسین فنایی، عضو هیات‌رئیسه خانه صنعت، معدن و تجارت درباره تاثیر دیپلماسی اقتصادی بر جذب فناوری‌های نوین و سرمایه‌گذاری خارجی گفت: دیپلماسی اقتصادی هنوز به طور شفاف در وزارت امور خارجه شکل نگرفته و به طور کامل توانمندی‌ها و ظرفیت‌های صنعتی و اقتصادی ایران به جهان معرفی نشده است. سال‌ها به‌دلیل تحریم‌ها از این ظرفیت محروم مانده‌ایم و ضعف کنونی نیز ناشی از همین موضوع است.
به طور قطع با رویکردی که دولت یازدهم در دیپلماسی سیاسی پیش گرفت اگر همین رویکرد در دولت دوازدهم در دیپلماسی اقتصادی پیاده‌سازی شود بسیاری از موانع برطرف می‌شود.
خزانه‌دار خانه صنعت، معدن و تجارت نبود رایزن‌های متخصص اقتصادی را مانع جذب سرمایه‌گذاری خارجی و آشنایی جهان با صنایع داخلی عنوان کرد و افزود: رایزن‌های اقتصادی ایران قابل مقایسه با رایزن‌های اقتصادی دنیا نیستند چون هیچ تخصص و آشنایی با مسائل اقتصادی ایران ندارند و بیشتر بر موضوعات سیاسی و فرهنگی متمرکز هستند. بنابراین مهم‌ترین رکن جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ورود فناوری‌های نوین، وجود رایزن‌های اقتصادی متخصص است.
سخن آخر
به اعتقاد کارشناسان پس از دستاوردهای مهم سیاسی وزارت امور خارجه در ماجرای برجام اکنون نوبت به تقویت روابط اقتصادی با کشورها رسیده و در سفارتخانه‌های ایران در کشورهای مختلف باید به موضوع اقتصاد و روابط اقتصادی به‌طور ویژه نگاه کرد.
با توجه به اهمیت این موضوع در ابتدای آغاز به کار دولت دوازدهم وزارت امور خارجه با تغییر ساختار روبه‌رو و بناشد معاونت اقتصادی با رویکرد توسعه روابط اقتصادی در وزارت امور خارجه شکل بگیرد اما به دلیل پایان ماموریت برخی از سفیرها تشکیل آن به تاخیر افتاد و به‌تازگی در اواخر دی معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه با سکانداری غلامرضا انصاری کار خود را آغاز کرد.
با توجه به اینکه معاونت به‌تازگی کار خود را آغاز کرده هنوز نمی‌توان ارزیابی درستی از بخش داشت اما این امید در فعالان اقتصادی ایجادشده که رویکرد اقتصادی در وزارت امور خارجه شکل جدی‌تری به خود بگیرد و تشکیل این معاونت بتواند زمینه تقویت رایزنان اقتصادی را فراهم کند.