«دار» بی‌سرو‌صدا

این کالای مهم با نقش‌های خاص و منحصر به فرد، هنر ایرانی را در جهان به نمایش می‌گذارد. این مطالب را چند سالی است که دولتمردان برای راحتی خیال صاحبان صنعت فرش دستباف مورد تاکید قرار داده و به کرات آن را عنوان می‌کنند ولی این صنعت همچنان با توجه به بزرگ شدن و گستردگی بازار جهانی باعث رقابت تنگاتنگ با هنر دیرینه ایرانی شده است.

به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از جهان صنعت، در حال حاضر چهار هزار تولیدکننده در صنعت فرش فعال هستند که ۱۶۰۰ واحد آن مجوز فعالیت دارند. افزایش موانع و مشکلات طی سال‌های اخیر از جمله چندین برابر شدن مالیات، گرانی مواد اولیه تولید در این صنعت، بی‌توجهی به وضعیت صنعت قالیبافی، نگاه بی فروغ به آینده این صنعت ودر نتیجه حضور کمرنگ این محصول ارزآور در بازار‌های جدید، باعت تعطیلی بسیاری از واحد‌های فرش دستباف شده است.

این موارد گواه آن است که شاید در شعار و برنامه‌های مدون دولتمردان و مسوولان رسیدن به جایگاه ویژه تولید و صادرات محصولاتی غیر از نفت حائز اهمیت است ولی در نتیجه چیز دیگری یافت می‌شود چراکه به عنوان نمونه از سوی دیگر مرکزملی فرش ایران بودجه سالانه‌ای را برای پرداخت 70 درصد از هزینه‌های شرکت در نمایشگاه‌های خارجی دریافت می‌کند، اما به گفته صاحبان این صنعت متاسفانه این مبالغ با تاخیر طولانی و میزان اندکی پرداخت می‌شود.

از سوی دیگر دریافت مالیات و عوارض از دلار حاصل از صادرات فرش یا قالی‌های مرجوعی، از دلایل دیگر افت صادرات فرش در کشور شده است که در مجموع راه توسعه برای این صنعت سخت‌تر از گذشته شده و صنعت قدیمی کشور به دار آویخته شد آن هم تنها به جرم در‌خواست حمایت از دولت‌. این مشکلات پیامدهایی را در پی دارد که به سادگی می‌توان به خداحافظی این صنعت از عرصه تولید اشاره داشت. 

بازی دوسر باخت با صنعت فرش 

در گذشته حدود 26 میلیون نفر از راه بافت فرش ارتزاق می‌کردند‌ اما متاسفانه با کاهش رونق این هنرصنعت ملی شاهدیم که این تعداد امروزه به هفت میلیون نفر، کاهش پیدا کرده است. کاهش تدریجی میزان حمایت‌های دولت از فرش‌بافان و همچنین کاهش تجارت خارجی و رویکرد بازار داخلی به سمت مصرف فرش ماشینی موجب شد تا روزگاران خوش دستباف‌های ملی به افول بگراید.

به گفته سیدمجتبی عراقچی رییس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران رکود موجود در بازار، گریبانگیر فرش دستباف ایرانی هم شده است و باید برای حفظ این صنعت که با فرهنگ ایرانی آمیخته شده است اقداماتی انجام شود.

به اعتقاد عراقچی‌، صادرات یکی از راه‌های برون‌رفت فرش دستباف از رکود است‌ که متاسفانه به علت قیمت تمام شده بالا، صادرات این کالا به یک معادله چند‌مجهولی تبدیل شده است. 

سردرگمی در صنعت 

مشکلات و موانع تولید و صادراتی صنعت فرش دستباف نیز به مراتب هر روز گسترده‌تر و بر تعداد آن افزوده می‌شود. نبود استراتژی لازم در مقابله با این موانع، مشکلات این صنعت را افزون‌تر کرده است.

تحریم مستقیم فرش ایرانی از سوی ایالات‌متحده آمریکا از سال ۲۰۱۰ که موجب افت صادرات فرش ایران شده است می‌تواند یکی ازعلل کاهش تدریجی صادرات در دو دهه اخیرکه از محیط بیرونی به این صنعت تحمیل شده است باشد، چراکه آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده فرش در دنیا تا پیش از تحریم سالانه حدود ۸۰ میلیون دلار فرش از ایران وارد می‌کرد که با وقوع تحریم این واردات به صفر رسید.

از دیگر عوامل کاهنده صادرات فرش دستباف ایرانی، وقوع رکود اقتصادی در برخی از کشورهای اروپایی به‌عنوان بازارهای هدف صادراتی بوده است. این رکود اقتصادی موجب شد تا فرش دستباف به‌عنوان کالایی لوکس از سبد خانوار مصرف‌کنندگان اروپایی کنار گذاشته شود.

همچنین تغییر در سبک زندگی و تغییر سلایق مصرف‌کنندگان، ظهور و بروز کفپوش‌های صنعتی و جایگزین مانند فرش‌های ماشینی، تورم داخلی به‌ویژه در تامین مواد اولیه فرش دستباف از جمله در فاصله سال‌های ۹۰ تا ۹۲ و عواملی از این دست بر کاهش صادرات فرش ایران تاثیر گذاشته‌اند که بخش عمده آن از اختیار متولیان و فعالان این بخش خارج بوده است. 

نبود استراتژی 

فقر تبلیغات نیز لطمه بزرگی به تولید و صادرات این صنعت وارد کرده است چراکه صادرات نیازمند تبلیغات است، چه در داخل کشور و از همه مهم‌تر در خارج از کشور که متاسفانه هزینه تبلیغات بسیار بالاست و بخش خصوصی توان پرداخت این هزینه‌ها را ندارد. این در حالی است که بازارهای صادراتی ایران شامل دو دسته بازارهای سنتی و بازارهای جدید می‌شود.

بازار سنتی صادرات ایران کشورهایی هستند که از دیرباز مشتری فرش ایرانی بوده‌اند و فرش دستباف در سبک زندگی آنان حضور داشته است یا به‌عنوان بارانداز محلی برای صادرات مجدد فرش بوده‌اند که برای نمونه آمریکا، برخی کشورهای اروپایی مانند آلمان، ایتالیا، انگلستان، سوییس و برخی کشورهای عربی مانند لبنان، امارات، کویت و قطر و نیز ژاپن در شرق آسیاست. بازارهای جدید هم کشورهایی را شامل می‌شود که در سالیان اخیر به خیل مشتریان فرش ایرانی پیوسته‌اند که برای نمونه می‌توان به چین، روسیه، آفریقای‌جنوبی و برزیل اشاره کرد.

رقیب اصلی ایران کشور هند و با فاصله بسیار زیادی کشورهای پاکستان، ترکیه، نپال و افغانستان قرار دارند. هرچند همچنان و با وجود کاهش صادرات در دو دهه گذشته، ایران توانسته صدرنشینی خود را در میان رقبا حفظ کند‌ یعنی با وجود تمامی مشکلات و موانع موجود بر سر راه این صنعت، ایران در رتبه یک صادرکنندگان فرش دستباف جهان قرار دارد و رقبایی مثل هند و پاکستان در رتبه‌های بعدی هستند.

بدیهی است که نباید به این رتبه و رشد صادرات خوش‌بین و راضی بود و ثبات و توسعه صادرات نیازمند رصد فعالیت رقبا، سنجش سلایق مصرف‌کنندگان و نیز تبلیغات موثر است و برای رفع مشکلات پیش روی فرش دستباف باتوجه به فرابخشی بودن این صنعت باید همه نهادهای مرتبط از جمله مجلس، سازمان تامین اجتماعی، صدا‌و‌سیما و.‌.‌. برای توسعه صادرات گام‌های هماهنگی بردارند.

پس از بیان مشکلاتی که از خارج از کشور به این صنعت وارد می‌شود عوامل درونی هم می‌تواند اثرات مخرب پرداخت نقدینگی مستقیم به قالیبافان، عدم پوشش گسترده بیمه قالیبافان، افزایش قیمت مواداولیه، افزایش قیمت تمام شده فرش دستباف، افت منزلت اجتماعی قالیبافان و.‌.‌. وارد کند‌. می‌توان گفت وقتی صادرات کاهش یابد، اثر مستقیم خود را بر تولید نشان خواهد داد.

با این حال به آسانی می‌توان ادعا کرد که با وجود مشکلاتی که فهرست شد، توان تولید در کشور ما وجود دارد و فعالان فرش ایران با دانش فنی و مهارت خود می‌توانند پاسخگوی حجم بالایی از سفارش‌های بازارهای هدف باشند. این در حالی است که به‌گفته حمید کارگر، رییس‌مرکز ملی فرش دستباف ایران، در ماه‌ها و سال‌های اخیر صادرات فرش دستباف روند رو به رشدی را تجربه کرده است که باتوجه به این روند، تا پایان سال ۹۶، بیش از ۴۰۰ میلیون دلار فرش دستباف از ایران به بازارهای هدف صادر شد.