پس از ماه‌ها کش و قوس و ابهام، بالاخره تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا درباره برجام چهار روز زودتر از موعد مقرر اعلام شد؛ «خروج از توافق هسته‌ای، بازگرداندن کلیه تحریم‌ها و اعمال شدیدترین تحریم‌های اقتصادی».
در کنار ترامپ، مایک پنس و جان بولتون که از مخالفان توافق بودند حضور داشتند، اما جیمز متیس که از معدود طرفداران حفظ برجام در دولت ترامپ است، حضور نداشت. ترامپ همچنین در سخنرانی‌اش گفت که وزیر خارجه آمریکا در مسیر سفر به کره شمالی است.
بلافاصله پس از این تصمیم، نتانیاهو که از مخالفان سرسخت توافق هسته‌ای است از ترامپ تشکر کرد و ارتش اسرائیل نیز برای آنچه احتمال حملات راکتی از بلندی‌های جولان خوانده شد، به حالت آماده‌باش درآمد.
عربستان و بحرین هم پس از اعلام نظر ترامپ از تصمیم رئیس‌جمهوری آمریکا استقبال کردند. مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز دقایقی پس از سخنان ترامپ، جلوی دوربین‌های تلویزیونی حاضر شد و با چهره‌ای عصبانی به رهبران و مردم ایران پیامی روشن و شفاف فرستاد و گفت که ما به تعهدات خود پایبند هستیم و اجازه ندهید کسی به برجام لطمه بزند.
رئیس‌جمهوری ایران نیز گفت که از این لحظه توافق هسته‌ای بین ایران و ۵ کشور است و نه ۱+۵. روحانی از صدور دو فرمان هم خبر داد؛ اولین فرمان دستور به وزارت خارجه برای رایزنی فشرده با سه کشور اروپایی و چین و روسیه با هدف حفظ منافع ایران در برجام و دومین فرمان دستور به سازمان انرژی اتمی برای آمادگی غنی‌سازی اورانیوم در سطح صنعتی در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات با دیگر کشورهای امضاکننده برجام.
فرمان خروج
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، شب گذشته همزمان با اعلام «خروج» این کشور از برجام و صدور یک فرمان اجرایی تاکید کرد که شدیدترین تحریم‌های هسته‌ای و اقتصادی را علیه ایران بازمی‌گرداند. ترامپ همچنین گفت: «هر کشوری که به ایران کمک کند نیز می‌تواند تحت تحریم‌های ایران قرار گیرد. آمریکا را هیچ کشوری نمی‌تواند گروگان بگیرد.»
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از خبرگزاری فارس، رئیس‌جمهور آمریکا در ادامه ادعاهایش افزود: «این به اصطلاح توافق قرار بود از ایالات‌متحده و متحدان ما در برابر جنون بمب هسته‌ای ایران محافظت کند- سلاحی که تنها بقای رژیم ایران را به خطر خواهد انداخت.» وی اضافه کرد: «در واقع توافق به ایران اجازه داد غنی‌سازی اورانیوم را ادامه دهد و با گذشت زمان به آستانه گریز هسته‌ای برسد.»
ترامپ مدعی شد: «رژیم ایران مهم‌ترین حامی تروریسم است.» او ضمن مطرح کردن ادعاهایی مبنی بر داشتن شواهد قطعی درخصوص اینکه وعده‌های ایران دروغ بوده است و ضمن اشاره به اسناد ادعایی نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی افزود: «هفته گذشته اسرائیل اسناد اطلاعاتی منتشر کرد که سابقه ایران در زمینه دنبال کردن سلاح‌های هسته‌ای را نشان داد.»
ترامپ با اشاره به اینکه پیشتر گفته بود اگر نتوان برجام را اصلاح کرد، در آن نخواهند ماند، تاکید کرد: «بالاترین سطح تحریم‌های اقتصادی را اعمال خواهیم کرد.» او در عین حال گفت: «هر کشوری که به ایران برای دستیابی به سلاح کمک کند به شدت توسط ایالات‌متحده تحریم خواهد شد. آمریکا با رشوه هسته‌ای گروگان گرفته نخواهد شد.»
رئیس کاخ سفید ضمن بیان این مساله که این توافق پوسیده هیچ فایده‌ای برای ایران نداشته است، گفت: «ما با دوستان‌مان در منطقه و متحدان خود در این باره گفت‌وگو کردیم و ما در درک این خطر که ایران احتمال دستیابی به سلاح هسته‌ای را دارد، هم‌صدا هستیم. این توافق یک توافق ناقص است.»
همچنین ترامپ در صحبت‌های تند و تیز خود علیه ایران و متهم کردن این کشور به حمایت از تروریسم، جمهوری اسلامی را به حمایت از گروه‌هایی چون القاعده و طالبان نیز متهم کرد. رئیس دولت واشنگتن در ادامه صحبت‌هایش گفت: «اقدام امروز ما پیام مهمی دارد، اینکه آمریکا تهدیدهای توخالی نمی‌دهد و وقتی وعده‌ای را مطرح می‌کند به آن عمل می‌کند.»
نکته قابل توجه در سخنرانی ترامپ این بود که آغاز و پایان سخنرانی رئیس‌جمهوری آمریکا هیچ تقارن و تناسبی نداشت؛ با وجودی که او صحبت‌هایش علیه ایران و برجام را بسیار تند و تیز و با مطرح کردن ادعاهای بسیار آغاز کرد، اما در پایان تاکید کرد که هر وقت رهبران ایران بخواهند در مورد یک توافق جدید مذاکره کنند، واشنگتن آمادگی دارد که این کار را انجام دهد. پیشتر برخی از کارشناسان اینگونه تحلیل کرده بودند که ترامپ باتوجه به شخصیتی که دارد، به‌دنبال آن است که خود امضاکننده توافق با ایران باشد.
آغاز فرآیند بازگشت تحریم‌ها
بعد از سخنرانی ترامپ در مورد خروج از برجام و بازگشت تحریم‌ها، جان بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ در توضیحاتی گفت که تحریم‌ها علیه ایران بعد از دوره‌های ۹۰ و ۱۸۰ روزه کاهش تدریجی فعالیت‌های مرتبط با ایران آغاز خواهد شد و پس از آن، تحریم‌ها از سر گرفته خواهند شد. بولتون گفت: «تصمیم آمریکا برای خروج از توافق هسته‌ای ایران به کره شمالی این علامت را خواهد داد که آمریکا توافقات نامناسب را قبول نخواهد کرد.»
در عین حال خزانه‌داری آمریکا هم با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: «همراستا با دستورالعمل رئیس‌جمهور، سازمان‌ها و وزارتخانه‌های آمریکا فرآیند کاهش تدریجی آن دسته از فعالیت‌های مرتبط با ایران که با رفع تحریم‌های آمریکا به نحو مندرج در برجام سازگار بودند را آغاز خواهد کرد.»
پس از سخنان ترامپ، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا که در مسیر سفر به کره شمالی برای مذاکرات خلع سلاح هسته‌ای این کشور است در بیانیه‌ای گفت که آمریکا با شرکایش برای متوقف کردن برنامه موشکی بالستیک ایران و جلوگیری از ادامه فعالیت‌های منطقه‌ای ایران، کار خواهد کرد.
پیام موگرینی به ایران
همچنین فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در واکنش به این اقدام ترامپ و در حالی که از این تصمیم واشنگتن خشمگین به‌نظر می‌رسید، به مردم و رهبران ایران این پیام را داد که اجازه ندهید هیچ کس توافق هسته‌ای را از بین ببرد؛ چراکه این توافق از بزرگ‌ترین دستاوردهای دیپلماسی بوده و ما آن را با هم ساختیم.
فدریکا موگرینی تاکید کرد: «ما همچنان متعهد هستیم این وضعیت ادامه پیدا کند.»
وی گفت: «اجازه دهید نگرانی خودم را از اجرای تحریم‌های جدید از سوی آمریکا اعلام کنم و بگویم که این مساله را با همکاران خود بررسی خواهیم کرد. در عین حال اتحادیه اروپا براساس مصالح و امنیت خود عمل می‌کند.»
اتحادیه اروپا متعهد به حفظ توافق است
همچنین مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که در این کنفرانس مطبوعاتی به‌نظر عصبانی و با چهره‌ای سخت پشت تریبون حاضر شده بود، تاکید کرد: «ما متعهد و مصمم به حفظ این توافق هستیم و این کار را برای امنیت جمعی خود انجام می‌دهیم.» او ادامه داد: «این توافق نشان داد راه‌حل‌ها وقتی ممکن باشد می‌توانیم از طریق گفت‌وگو و مذاکره به آن دست یابیم و اینکه احترام زبان جهان‌‌شمول است.» موگرینی تاکید کرد: «اتحادیه اروپا به تعهدات خود پایبند است.»
ابراز تاسف فرانسه
همزمان امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه با انتشار پیامی اعلام کرد انگلیس، فرانسه و آلمان از تصمیم آمریکا برای خروج از برنامه جامع اقدام مشترک متاسف هستند.
رئیس‌جمهوری فرانسه که به همراه رهبران انگلیس و آلمان طی هفته‌های اخیر تلاش‌های بسیاری کرده بودند تا ترامپ را از خروج از برجام منع کنند، دقایقی پس از آنکه دونالد ترامپ همتای آمریکایی‌اش اعلام کرد واشنگتن از توافق هسته‌ای خارج خواهد شد در صفحه توییتر خود نوشت: «فرانسه، آلمان و انگلیس از تصمیم آمریکا برای کنار گذاشتن برجام متاسف هستند و رژیم منع اشاعه هم‌اکنون در خطر است.»
مکرون همچنین نوشت: «ما روی یک چارچوب گسترده‌تر که فعالیت هسته‌ای، دوره پس از ۲۰۲۵، فعالیت موشکی بالستیک و ثبات در خاورمیانه به‌ویژه سوریه، یمن و عراق را دربر می‌گیرد، همکاری خواهیم کرد.»
مفاد برجام لازم‌الاجراست
ترزا مِی، نخست‌وزیر انگلیس نیز شب گذشته بیانیه مشترک تروئیکای اروپا در حمایت از برجام را خواند. او در این بیانیه ضمن ابراز تاسف از تصمیم ترامپ، بر متعهد ماندن این سه کشور به توافق هسته‌ای تاکید و به همه کشورهای جهان یادآور شده که توافق هسته‌ای، پشتوانه‌ای حقوقی به نام قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل دارد و به همین خاطر، مفاد آن کماکان برای جهانیان لازم‌الاجرا است.
تروئیکای اروپا همچنین یادآوری کرده که براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران کماکان به تعهدات برجامی خود متعهد مانده و آلمان، فرانسه و انگلیس بر همین اساس، بر ادامه کار با کشورهای باقی‌مانده در برجام و تضمین استفاده ایران از منافع اقتصادی توافق هسته‌ای، تاکید دارد. وزارت خارجه آلمان هم طی بیانیه‌ای اعلام کرد که با برجام، دنیا امن‌تر از قبل شده و اروپا به همین خاطر، برای حفظ آن «سخت تلاش خواهد کرد.»
واکنش مسکو
از دیگر سو هیات نمایندگی روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که برای به حداقل رساندن پیامدهای منفی خروج آمریکا از توافق هسته‌ای تلاش خواهد کرد. هیات نمایندگی دائم روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تصمیم ترامپ ابراز تاسف و اعلام کرد: «مسکو فکر نمی‌کند که پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، این توافق به سرعت نابود شود.» هیات نمایندگی روسیه همچنین تاکید کرد: «ما امیدواریم که ایران به سرعت گام‌های تلافی‌جویانه در واکنش به این اقدام را بر ندارد.»
قدردانی نتانیاهو از ترامپ
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی اولین واکنش را به تصمیم ترامپ داشت و ضمن حمایت از تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا از وی به‌دلیل آنچه «رهبری شجاعانه برای مقابله با ایران» خواند، قدردانی کرد.
ساختار تحریم‌های آمریکا
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا ژانویه امسال پایبندی ایران به توافق هسته‌ای (برجام) را تایید نکرد. قانونی موسوم به «قانون بازنگری توافق هسته‌ای ایران» (مصوب کنگره) در آمریکا از رئیس‌جمهوری این کشور می‌خواهد هر ۹۰ روز یک بار پایبندی ایران به برجام را تایید کند و در غیر‌این صورت کنگره آمریکا می‌تواند با مصوبه‌هایی بازگشت تحریم‌ها را کلید بزند. به رغم اینکه ترامپ از تایید پایبندی ایران به توافق خودداری کرده، کنگره تاکنون اقدامی برای برگشت تحریم‌ها انجام نداده است.
بعد از تصویب برجام، چون در کنگره آمریکا اکثریت لازم برای لغو کامل قوانین تحریم (مصوب کنگره) وجود نداشت، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا باراک اوباما اجرای آنها را بسته به نوع قانون در دوره‌های مشخص (مثلا ۱۲۰ یا ۱۸۰ روزه) تعلیق می‌کرد. ترامپ هم تا به حال به این کار ادامه داده بود ولی تهدید کرده بود تعلیق تحریم‌ها را دیگر تمدید نکند که به معنی بازگشت خودکار آن تحریم‌هاست.
تحریم‌های ۱۲ مه
در ۱۲ ماه مه (۲۲ اردیبهشت) سررسید تمدید تعلیق یکی از تحریم‌ها فرا می‌رسد: ماده ۱۲۴۵ «قانون اختیارات دفاع ملی» سال مالی ۲۰۱۲. این تحریم برای محدود کردن فروش نفت ایران وضع شد. این قانون بانک‌های خارجی را که با بانک مرکزی ایران معامله کنند، تحریم می‌کند.
بیشتر معاملات این بانک‌ها با بانک مرکزی ایران برای پرداخت خرید نفت است. تحریم‌های آمریکا به «تحریم‌های اولیه» (Primary) و «تحریم‌های ثانویه» (Secondary) تقسیم می‌شود؛ در‌صورتی‌که تحریم‌ها تنها به روابط دو کشور مربوط شود، تحریم‌های اولیه، آمریکایی‌ها (U.S.Persons) را از انجام معاملات تجاری، مالی، سرمایه‌گذاری و سایر عملیات اقتصادی و هر نوع خدماتی (به جز خرید و فروش دارو، خوراک و امثالهم) منع می‌کند.
تعریف شخص آمریکایی شامل شهروندان، افراد و اشخاص حقوقی مقیم آمریکا، شرکت‌های تابعه و شعب شرکت‌های آمریکایی در خارج از این کشور می‌شود. تحریم‌های ثانویه «Secondary» به اشخاص غیر‌آمریکایی اشاره دارد.
در این مورد آمریکا اعلام کرده شرکت‌های غیر‌آمریکایی را که مبادرت به عملیات مالی بانکی، تجاری، خدماتی و... با ایران کنند، مجازات خواهد کرد. در واقع تفاوت تحریم‌های اولیه و ثانویه این است که در نوع اول شرکت‌ها و افراد از همکاری با ایران منع شده‌اند، اما در نوع دوم از سوی آمریکا تحریم می‌شوند. در برجام کلیه تحریم‌های ثانوی هسته‌ای، و تنها بخشی از تحریم‌های اولیه برداشته شده است.
از جمله خرید هواپیما و قطعات و لوازم یدکی هواپیما، کلیه خدمات مربوط به تعمیر و نگهداری هواپیما، همچنین صادرات فرش، خاویار، پسته و... علاوه‌بر این کلیه شرکت‌های تابعه شرکت‌های آمریکایی که در خارج از ایالات‌متحده آمریکا به ثبت رسیده‌اند، می‌توانند معاملات مالی، بانکی، تجاری، خدماتی و سایر معاملات اقتصادی را از سر بگیرند. در حقیقت تحریم‌های ثانویه ایالات‌متحده آمریکا برای اولین بار به نوعی در قانون تحریم‌های ایران (Iran Sanctions Act) مطرح شد.
این قانون که در ایران به‌عنوان قانون داماتو شناخته می‌شود، قانونی بود که در سال ۱۹۹۵ به پیشنهاد دو سناتور به نام‌های داماتو و کندی به کنگره ارائه شد و در سال ۱۹۹۶ تصویب شد و برای نخستین بار، ایالات‌متحده آمریکا براساس این قانون، تحریم‌های خود را به‌طور فراسرزمینی علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال کرد.
البته این قانون در آن زمان موفقیت چندانی نداشت و با اعتراض سایر کشورها خصوصا کشورهای اروپایی روبه‌رو شد، اما بعدها ایالات‌متحده آمریکا همین روند را ادامه داد و تحریم‌های فراسرزمینی متعددی علیه ایران تصویب کرد.
یکی از نقاط قوت برجام این است که به روند وضع تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا علیه ایران پایان بخشیده است. پیش از تصمیم رئیس‌جمهوری آمریکا، فضای رسانه‌ای و اظهارنظر مملو از گمانه‌‌زنی‌های مختلف درخصوص تصمیم کاخ سفید برای ماندن یا خروج از توافق هسته‌ای بود.
در همین ارتباط، آسوشیتدپرس اعلام کرد ترامپ پس از خروج از برجام فرصتی ۶ ماهه را به شرکت‌های خارجی برای توقف تجارت با ایران خواهد داد. در مقابل رویترز از ابراز تمایل ترامپ برای خروج از برجام خبر داد، اما گفت مشخص نیست که آیا تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران بازگردانده خواهند شد یا خیر. اظهارنظر مقامات بلندپایه خارجی هم معطوف به هشدار درباره خروج آمریکا از برجام بود. در تحولی دیگر، معاون وزیر خارجه روسیه نیز قرار است روز پنجشنبه در سفری برجامی وارد تهران شود. همچنین شب گذشته خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی اعلام کرد که کمتر از یک سوم آمریکایی‌ها موافق تصمیم ترامپ در خروج از برجام هستند.
متن فرمان اجرایی رئیس‌جمهوری آمریکا
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا دیروز پس از اعلام رسمی خروج از برجام فرمانی اجرایی امضا کرد.
متن این فرمان اجرایی به این شرح است:
رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده، «دونالد جی ترامپ»، به مشارکت در توافق غیرقابل‌پذیرش با ایران پایان می‌دهد.
رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ تصمیم گرفت که از معاهده برجام به‌دلیل آنکه این معاهده نتوانست آن‌طور که باید از منافع ملی ایالات‌متحده حمایت کند، خارج شود. برجام رژیم ایران را بیشتر تقویت کرد و منجر به رفتار نامتعارف این کشور شد، در بهترین حالت توانایی این کشور برای غنی‌سازی برنامه هسته‌ای را تقویت کرد و فرصت کافی برای پیگیری مطالعات و آزمایش‌های پیشین خود را ایجاد کرد.
رئیس‌جمهور آمریکا عنوان کرد که تمامی تدابیر لازم اتخاذ شده است که هر چه سریع‌تر تحریم‌های مرتبط با فعالیت هسته‌ای ایران را بازگرداند. این تحریم‌ها بخش‌های حساسی از اقتصاد ایران را نشانه گرفته است. بخش انرژی، تحریم‌های مالی و صنایع پتروشیمی.
به گفته دونالد ترامپ این تحریم‌های جدید یک دوره تنفسی برای کسانی که در حال تجارت با ایران هستند در نظر خواهد گرفت اما هر گونه ارتباط با تحریم‌های جدید پس از این دوره مشمول شدیدترین مجازات‌ها خواهد شد. ترامپ عقیده دارد این تحریم‌های جدید ایران را وادار خواهد کرد که در سیاست‌های منطقه‌ای خود تجدیدنظر کند. روندی که به عقیده ترامپ برای صلح جهانی نیز اثرگذار خواهد بود.
ترامپ در ادامه به اسنادی که جدیدا نتانیاهو در رابطه با فعالیت هسته‌ای ایران پیش از برجام به نمایش زنده گذاشته بود را دلیلی بر عدم صداقت ایران در مذاکرات و در نتیجه تخلف در انعقاد برجام دانست. ترامپ در ادامه با اشاره به فعالیت منطقه‌ای ایران در کشورهایی مانند سوریه، عراق، یمن و لبنان ادعای خود را درباره تحرکات ضدصلح ایران در منطقه عنوان کرد.
ترامپ در ادامه از تمام سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای مختلف خواست که به آمریکا در دستیابی به راه‌حلی جدید برای محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران کمک کنند. ترامپ در ادامه به مختصات توافق مورد نظر خود نیز اشاره کرد. در این توافق ایران علاوه‌بر موارد حقوق بشری و عدم بازداشت شهروندان آمریکایی باید تحرکات منطقه‌ای خود و حمایت خود را از گروه‌های شبه‌نظامی به حداقل برساند.
گروه‌هایی که به ادعای ترامپ از القاعده و طالبان تا حزب‌الله را شامل می‌شد. علاوه‌بر این ایران باید استفاده از هر گونه موشک با توانایی حمل سلاح هسته‌ای را متوقف کند. ترامپ در ادامه خواسته شرکای منطقه‌ای خود را به‌عنوان یکی دیگر از خواسته‌های خود عنوان کرد. افزون‌بر ایران باید از تهدید اسرائیل، تحریک حوثی‌های یمن و ایجاد بی‌ثباتی در منطقه خودداری کند.