محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت در حالی از ضرورت اصلاح برخی تعرفه‌ها برای جلوگیری از واردات غیرضروری خبر داده که برخی کارشناسان معتقدند در شرایط فعلی که تحریم‌های جدیدی در راه است، یکی از راهکارهای تداوم همکاری با اروپا کاهش یا حذف تعرفههای تجاری است.
آنطور که کارشناسان می‌گویند، ایران در جایگاه کشورهای دارای بالاترین تعرفه قرار دارد چراکه همواره سعی داشته با اعمال تعرفههای بالای وارداتی برای کالاهایی همچون خودرو از صنایع داخلی حمایت کند. اما حمایت تعرفه‌ای دولتمردان در برخی حوزه‌ها مانند خودرو نه تنها منجر به افزایش کیفیت کالاهای تولید داخل نشده بلکه همواره آشفتگی بازار خودرو و نارضایتی مردم را به دنبال داشته است.
از این‌رو اگرچه کاهش تعرفه‌ها در مورد واردات کالاهای تولید مشابه داخل می‌تواند تولیدکنندگان داخلی را دچار مشکل کند اما در برخی دیگر از حوزه‌ها می‌تواند به اهرمی برای تولید کالای باکیفیت و متناسب با نیاز مصرف‌کننده تبدیل شود چراکه انگیزه تولیدکنندگان برای رقابت با کالاهای خارجی را افزایش خواهد داد.
واقعیت این است که تعرفههای تجاری همواره نقش پر رنگی را در حوزه روابط سیاسی میان کشورها و همچنین روابط تجاری دوجانبه ایفا می‌کنند و می‌توانند این حوزه‌ها را به شدت تحت تاثیر قرار دهند. همانطور که در حال حاضر شاهد کشمکش تجاری اروپا و آمریکا بر سر افزایش تعرفههای گمرکی در مورد برخی کالاها هستیم.
از این رو با توجه به اینکه تعرفه‌ها نقش قابل توجهی را در روابط سیاسی و اقتصادی کشورها به خود اختصاص می‌دهند، ضروری است که حمایت‌های تعرفه‌ای از صنایع داخلی به صورت هوشمندانه انجام شود تا به دلیل حمایت بیجا از برخی صنایع، تجارت خارجی ایران تحت‌تاثیر قرار نگیرد. آن هم در شرایطی که به دلیل تحریم‌های جدید آمریکا، روابط تجاری ایران با کشورهای عضو اتحادیه اروپا دچار مشکل شده است.
در حال حاضر برخی از کارشناسان بر این باورند که می‌توان با تغییر در تعرفههای تجاری، بازار ایران را به بازاری جذاب برای اروپایی‌ها تبدیل کرد تا شرکت‌های کوچک، متوسط و بزرگ اروپایی از ادامه همکاری‌های اقتصادی با ایران سر باز نزنند. اگرچه بلافاصله پس از خروج آمریکا از برجام، بسیاری از شرکت‌های بزرگ اروپایی از ایران خارج شدند.
در همین خصوص رییس اتاق مشترک ایران و سوییس یکی از راهکارهای تداوم همکاری با اروپا را حذف تعرفههای تجاری می‌داند و بر این عقیده است که حذف این تعرفه‌ها می‌تواند پاتک مناسبی در برابر تحریم‌های آمریکا باشد. اکنون اروپا به‌رغم اراده حفظ تعاملات اقتصادی با ایران نمی‌تواند اجباری برای همکاری بخش خصوصی خود با شرکت‌های ایرانی بگذارد.
با این حال دولت‌ها می‌توانند بازار ایران را برای شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی جذاب‌تر کنند که کاهش یا حذف تعرفه‌ها می‌تواند یکی از ابزارها در این خصوص باشد. به گفته شریف نظام‌مافی، در شرایط کنونی، بزرگ‌ترین هدف ما باید این باشد که در دو سال آینده تا برگزاری انتخابات برای خود وقت بخریم تا دو سال باقیمانده ریاست‌جمهوری ترامپ به اتمام برسد. بی‌آنکه آسیب جدی به اقتصاد وارد شود.
اختلاف اروپا و آمریکا بر سر تعرفه
در همین خصوص عضو کمیسیون توسعه صادرات اتاق بازرگانی تهران گفت: تعرفههای تجاری بر حوزه کسب‌وکار داخلی کشور، تجارت خارجی، وضعیت قاچاق و... اثرگذار است و مهم‌تر از همه اینکه حتی روابط سیاسی کشورها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. همانطور که شاهد این بودیم که اروپا و آمریکا در زمینه مسایل مربوط به افزایش تعرفههای فولاد و آلومینیوم دچار اختلاف شدند.
حمیدرضا صالحی با بیان اینکه تعرفههای تجاری حتی گاهی روسای‌جمهور کشورها را نیز با هم درگیر می‌کند، اظهار کرد: تعرفههای تجاری سود و ضرر کشورها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و می‌تواند بر تجارت خارجی کشورها اثر قابل توجهی داشته باشد.
به گفته وی، در کشور ما نیز در راستای کنترل و متعادل‌سازی واردات برای جلوگیری از آسیب دیدن صنایع داخلی، تعرفه‌هایی در نظر گرفته شده که نقش‌آفرینی بسیاری در بازار دارد.
عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت افزود: تعرفههای تجاری برای صنعتگران کشور ما بسیار قابل اهمیت است به طوری که اگر تعرفه واردات کالاهای مشابه تولید داخل پایین باشد، کشور به بهشت واردات برای کشورهایی مثل چین تبدیل خواهد شد.
بهشت واردات برای چینی‌ها
صالحی ادامه داد: در کشوری مثل کشور ما که دارای اقتصاد آزاد نیست و به صورت یارانه‌ای و دولتی اداره می‌شود، در مقطعی از زمان که دلار بدون توجه به (تورم داخلی منهای تورم خارجی) تعیین شد، کشور به بهشت واردات برای چینی‌ها تبدیل شد به طوری که صدای تولیدکنندگان داخلی درآمد چراکه قیمت کالاهای چینی در بازار کشور ما از کالاهای تولید داخل ارزان‌تر بود.
نایب‌رییس کمیسیون صادرات اتاق ایران گفت: واقعیت این است که کاهش تعرفه وارداتی برای برخی کالاها، افزایش واردات را به دنبال دارد و از طرفی افزایش تعرفه برای برخی کالاها که بازار داخل به آن نیاز دارد، به افزایش قاچاق دامن خواهد زد، به این معنا که با افزایش تعرفههای واردات، واردکنندگان واردات رسمی را کنار گذاشته و به سمت راه‌های غیرقانونی خواهند رفت.
صالحی با بیان اینکه برای جلوگیری از ضربه به تولید داخل و کاهش قاچاق باید به سوی اقتصاد آزاد پیش رویم، اظهار کرد: اگر اقتصاد ایران از حالت دستوری و دولتی خارج شود، تعرفههای تجاری نیز به ابزاری کارآمدتر مبدل خواهند شد. به گفته وی، ما باید به سمت واقعی‌سازی قیمت‌ها و اقتصاد آزاد پیش رویم تا قاچاق کاهش یافته و اوضاع تجارت خارجی سر و سامان پیدا کند.
آیا خودروسازان موفقی شدیم؟
عضو کمیسیون توسعه صادرات اتاق تهران با انتقاد از تعرفههای بالا برای واردات برخی از کالاها افزود: دولتمردان برای حمایت از صنایع خودروسازی تعرفههای صددرصدی را برای واردات خودرو ایجاد کرده‌اند اما آیا اعمال تعرفههای بالا در این حوزه توانسته ما را به خودروسازان موفقی تبدیل کند؟
صالحی اظهار کرد: اینکه برای واردات کالاهای مشابه تولید داخل تعرفههای بالا لحاظ می‌شود، عاقلانه به نظر می‌رسد اما واقعیت این است که ما با حمایت بیجا از برخی صنایع همچون صنایع خودروسازی از دستیابی به تولید محصول خوب و باکیفیت جلوگیری کرده‌ایم. بنابراین به نظر می‌رسد در حوزه اعمال تعرفههای تجاری، باید حمایت هوشمندانه انجام شود تا تولیدکنندگان داخلی نیز برای رقابت با تولیدکنندگان خارجی انگیزه داشته باشند.
وی افزود: اگر در برخی حوزه‌ها، تعرفههای وارداتی را سالانه پایین بیاوریم، صنایع داخلی برای رقابت با کالاهای خارجی به تکاپو خواهند افتاد. این در حالی است که با کاهش تعرفه‌ها، واردات به صورت قانونی انجام می‌شود و از مسیرهای غیرقانونی کمتر استقبال خواهد شد.
اگر دولت اجازه میداد، دلار 5500 تومان بیشتر نمی‌شد
نایب‌رییس کمیسیون صادرات اتاق ایران همچنین در ادامه با بیان اینکه دلار و ارز واقعی عامل ارتباطی ما با دنیاست، گفت: اگر دولت به دنبال سرکوب نرخ ارز نباشد و اجازه دهد دلار جایگاه واقعی خود را در بازار پیدا کند، حتی دیگر لازم نیست از راه تعرفه‌ها از صنایع داخلی حمایت کرد چراکه تولیدکنندگان می‌توانند جنس باکیفیت و مطابق با سلیقه مردم تولید کنند. از این رو حتی اگر کالای خارجی هم در بازار وجود داشته باشد، مصرف‌کننده با انتخاب خود کالای باکیفیت و باب میل خود خریداری خواهد کرد.
صالحی اظهار کرد: نرخ هفت هزار تومانی دلار در بازار آزاد و همچنین نرخ 4200 تومانی آن برای ارز تک‌نرخی واقعی نیست. از این‌رو در حال حاضر همه نگران آینده هستند و نمی‌دانند که بازار به کدام سمت و سو پیش خواهد رفت.
وی با بیان اینکه دولت ابتدا اعلام کرد که به همه دلار 4200 تومانی می‌دهد اما این کار را انجام نداد، گفت: برخی صنایع با تکیه بر صحبت‌های دولت، ثبت سفارش انجام دادند اما موفق به دریافت دلار 4200 تومانی نشدند.
دبیرکل فدراسیون انرژی خاطرنشان کرد: البته عملکرد دولت در مقابله با فضای پرتنش ارزی درست بود اما اصرارش بر نرخ 4200 تومانی کاری اشتباه بود. دولت باید اجازه میداد تا دلار در بازار جایگاه خودش را پیدا کند و به نرخ واقعی خود برسد.
به عقیده بنده، اگر دولت بر این نرخ پافشاری نمی‌کرد، قیمت دلار در بازار بالاتر 5400 تا 5500 تومان نمی‌شد. اما حالا شرایطی در بازار ارز به وجود آمده که نه‌تنها فعالان اقتصادی بلکه مردم هم نگران هستند و نمی‌دانند طی روزهای آینده باید کالاهای مورد نیاز خود را به چه قیمت‌های جدیدی تهیه کنند.
دولت تعرفه‌ها را پایین نمی‌آورد
در این زمینه همچنین یکی از اعضای اتاق بازرگانی ایران نیز گفت: اگر تعرفه‌ها در برخی حوزه‌ها پایین بیاید، بسیاری از مشکلات حل می‌شود اما واقعیت این است که دولت به هیچ وجه این کار را انجام نمی‌دهد.
رضی حاجی‌آقامیری اظهار کرد: به عنوان مثال به دلیل بالا بودن تعرفههای خودرو، طی هفته‌های اخیر شاهد به هم ریختگی بازار خودرو بودیم اما دولت در مورد تعرفه‌ها هیچ تغییری را اعمال نکرد.
وی افزود: این در حالی است که اگر دولت تعرفه‌ها را پایین می‌آورد، می‌توانست از افزایش قیمت‌های پی‌درپی در این بازار جلوگیری کند اما به هر حال به نظر می‌رسد دولت هر طور شده تمایل دارد از برخی صنایع حمایت کند. اگرچه آنها با تمام حمایت‌های تعرفه‌ای که از آنها انجام می‌شود، توانایی تولید کالای باکیفیت و متناسب با نیاز بازار داخلی را ندارند.