نفت، این بسترساز توسعه کشور، سال‌هاست افسار دست افرادی شده که از وابستگی چند دهه اقتصاد ایران به آن باخبراند و می‌دانند که فقدان وجودی آن تیر خلاصی به تمام بنیان‌های اقتصادی کشور است.
حتی سیاست‌های پیشگیرانه دولت برای کاستن از حجم این وابستگی نیز تنها به آتش زیر خاکستری می‌ماند که نیازمندی شدید ایران به این منبع توسعه‌ای را آن هم در دوران اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران به وی گوشزد می‌کند. اینجاست که باید پرسید آیا می‌توان از این برهه تاریخی به سلامت گذر کرد؟
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از جهان صنعت، هرچند تحریم‌های آمریکا سال‌هاست که همچون بختکی بر سر بازار اقتصادی ایران فرود آمده و توان حرکت رو به جلو را از وی ربوده، با این وجود آنچه امروز در اقتصاد به چشم می‌آید، تاریخی‌ترین دورانی است که در طول چهار دهه گذشته اقتصاد ایران آن را تجربه کرده است.
صادرات نفت ایران صفر نشد
اما با وجود آنکه پیش از اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران، حرف و حدیث برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران بسیار بود، با این وجود امروز که حدود یک هفته از آغاز دور دوم تحریم‌های نفتی می‌گذرد، دولت آمریکا هشت کشور را از تحریم‌های اقتصادی‌اش علیه ایران معاف اعلام کرد تا خرید و فروش طلای سیاه با ایران روال قبلی خود را ادامه دهد.
اما آیا اعمال چنین معافیت‌هایی به نفع ایران است؟ اگر سری به جزئیات چنین تصمیمی از سوی دولت آمریکا بزنیم به راحتی می‌توان این نکته کلیدی را استخراج کرد که اعطای چنین معافیت‌هایی نه برای حمایت جزئی از اقتصاد ایران و جلوگیری از زمینگیر شدن آن، که برای آن است تا اقتصاد کشورهایی که منابع انرژی ایران حامی اقتصاد آنان است بر زمین نیفتد و توان حرکت را از آنان نگیرد.
اتخاذ چنین تصمیمی دولت آمریکا را بر آن داشت تا برای جلوگیری از افزایش لجام‌گسیخته قیمت نفت در بازارهای جهانی، با اعمال چنین معافیت‌هایی، قامت ایران را در راس کشورهای تولیدکننده نفت برافراشته نگه دارد و بتواند ایران را ابزار توسعه‌یافتگی دیگر شرکایش قرار دهد.
چاره کار چیست
شاید چاره کار را باید در همان سیاستی جست‌وجو کرد که درست بعد از خروج یکجانبه آمریکا از برجام، دیگر اعضای 1+5 را راغب به ادامه روابط‌شان با ایران کرد تا مسیرهای جدیدی را برای گسترده‌تر کردن روابط اقتصادی با ایران شناسایی و کشف کنند.
در طول ماه‌های گذشته صدها تحلیل و پیش‌بینی اقتصادی در رابطه با اثرگذاری تحریم‌های اقتصادی علیه ایران منتشر شده و تقریبا همگان بر این موضوع اتفاق نظر دارند که آمریکا یک تنه نمی‌تواند بازار نفت ایران را مصادره کند؛ آن هم در شرایطی که اروپایی‌ها برای حفظ برجام قد علم کرده و اظهار می‌کنند که به حمایت یکجانبه از ایران ادامه خواهند داد.
اما حمایت چگونه موثر است؟ آنطور که در طول چند ماه گذشته با آن مواجه بوده‌ایم، حکایت از این دارد که ادامه ارتباطات ایران با اقتصاد جهانی زمانی ممکن است که دسترسی‌های جدیدی برای ایران با بازارهای جهانی شناسایی شود؛ از سوئیفت گرفته تا شناسایی بازارهایی که به حفظ جایگاه خریداران نفتی ایران منجر شود.
اما آنطور که مدیر سوئیفت اعلام کرده دسترسی بانک‌های ایرانی به این سیستم مالی را قطع می‌کند و بنابراین روابط بانکی ایران از طریق بزرگ‌ترین سازمان مالی جهان با محدودیت‌های بسیاری مواجه می‌شود. چنین موضوعی اروپا را برآن داشت تا به ایجاد یک سیستم مالی جداگانه با ایران بیندیشد و برای باز کردن کانال‌های مالی جدید با ایران دست به کار شود.
هرچند در خلال تحریم‌ها و موانع عمده‌ای که بر سر بازار اقتصادی ایران به چشم می‌خورد چنین تمهیداتی می‌تواند از شدت اثرات تحریم بکاهد، با این وجود زمانی می‌توان با قطعیت چنین اقداماتی را مثبت ارزیابی کرد که بتوان به ادغام ایران به اقتصاد جهانی امیدوار بود تا از آن حاشیه امنی ساخت برای اقتصاد رو به زوال ایران.
ادغام ایران به اقتصاد جهانی ممکن است؟
پاسخ چنین پرسشی در این موضوع نهفته است که آیا اروپا به سیاست‌های حمایتی‌اش در قبال برجام پایبند می‌ماند تا بتوانیم با استناد به آن جایگاه ویژه و موثری از ایران در بازار جهانی بسازیم. شاید قطع دسترسی ایران به سوئیفت نمونه بارزی باشد از توانمندی کم سیاستمدارانی که در مقابل سیاست‌های آمریکا قد علم می‌کنند و با قطعیت ابراز می‌کنند که توان عبور یک تنه از این تحریم‌ها را دارند.
بر این اساس شاید بزرگ‌ترین مانع بر سر راه ادغام ایران با اقتصاد جهانی منافع آنهایی باشد که به دنبال آنند تا ایران را بستری برای حرکت رو به جلوی خود بیابند؛ منافعی که خدشه‌دار شدن آن می‌تواند عقبگرد یکباره آنان را در مقابله با آنچه تحت عنوان حمایت از برجام عنوان می‌کردند دربر داشته باشد.
مذاکره با کشورهای معاف شده از تحریم‌های ایران
در همین حال، رییس کل بانک مرکزی از انجام مذاکرات جدی و مثبت با هشت کشوری که معافیت خرید نفت از ایران را گرفته‌اند، خبر داد و اعلام کرد که به زودی تمهیداتی را برای نحوه برگشت ارز صادرکنندگان به چرخه اقتصاد اعلام می‌کنیم.
عبدالناصر همتی در همایش استانداران، با اشاره به وجود ١۶ استان مرزی در کشور، افزایش صادرات به ۱۵ کشور همسایه را به شرط رعایت مواردی شاه‌کلید توسعه اقتصاد کشور در شرایط فعلی خواند و ایجاد هماهنگی بین بانک مرکزی و وزارتخانه‌های کشور، صمت و جهاد کشاورزی را برای مدیریت صادرات در استان‌های مرزی ضروری دانست.
رییس شورای پول و اعتبار با بیان اینکه صادرات وقتی برای کشور مفید است که موجب ورود ارز یا کالا به کشور شود، صادرات ریالی را به مثابه خروج سرمایه از کشور دانست و برنامه‌های بانک مرکزی برای جلوگیری از این امر و کمک به صادرکنندگان برای ورود ارز حاصل از صادراتشان به چرخه اقتصادی کشور را تشریح و تاکید کرد: به زودی تمهیداتی را که برای نحوه برگشت ارز صادرکنندگان به چرخه اقتصاد در نظر گرفته شده اعلام می‌کنیم.
رییس کل بانک مرکزی در ادامه در رابطه با حجم صادرات غیرنفتی ایران گفت: صادرات غیرنفتی ما در هفت ماه امسال ۲۷ میلیارد دلار بوده و نسبت به سال گذشته در همین مدت زمانی افزایش بیش از ۱۳ درصدی داشته است. وی همچنین با اشاره به شکست آمریکا در به صفر رساندن صادرات نفتی کشور، از انجام مذاکرات جدی و مثبت با هشت کشوری که معافیت خرید نفت از ایران را گرفته‌اند خبر داد.
همتی افزود: در هفت ماهه امسال ۳۱ میلیارد دلار برای واردات کالاها و خدمات ارز تامین شده است که بیش از ۲۳ میلیارد دلار آن توسط بانک مرکزی و کمتر از هفت میلیارد آن توسط صادرکنندگان غیرنفتی در سامانه نیما تامین شده است و از مبلغ تامینی ارز تاکنون ۱۰ میلیارد دلار برای کالاهای اساسی و دارو و تجهیزات پزشکی اختصاص یافته است که امیدواریم با تصمیماتی که اتخاذ شده، عرضه ارز توسط صادرکنندگان در سامانه نیما به زودی افزایش یابد.
رییس کل بانک مرکزی همچنین به تشریح اقدامات بانک مرکزی برای اصلاح نظام بانکی و تمهیدات نظام بانکی برای تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی پرداخت.
برنامه‌های وزارت اقتصاد برای کاهش اثر تحریم‌ها
وزیر امور اقتصادی و دارایی نیز اظهار کرد: عبور از شرایط سخت، مشقاتی دارد و البته این مشقات را نباید صرفا مردم تحمل کنند؛ اول ما باید مشقات را تحمل کنیم و بعد مردم متحمل آن شوند.
فرهاد دژپسند با اشاره به برنامه‌ریزی وزارت اقتصاد برای کاهش تاثیر تحریم‌ها گفت: دشمن سعی می‌کند از تمام امکانات برای مواجهه با قدرت رو به رشد ایران اسلامی استفاده کند. ما هم از ابتدای انقلاب تاکنون آب‌دیده شدیم و تجربه داریم و شرایط سختی را پشت سر گذاشته‌ایم و بر همین اساس در وزارت اقتصاد برنامه‌ریزی لازم برای این شرایط را انجام داده‌ایم.
وی افزود: از ظرفیت‌های انسانی و مالی نیز باید استفاده کنیم و عبور از شرایط فعلی چندان سخت نیست، اما به این معنا نیست که جدیت لازم را به خرج ندهیم.
دژپسند با بیان اینکه برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی ظرفیت بومی و قومی بالایی داریم و می‌توانیم از این فرصت استفاده کنیم، گفت: امروز با استانداران به این نتیجه رسیدیم که از پتانسیل استانی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی استفاده کنیم.
وی در پایان گفت: با استانداران به این تفاهم رسیدیم که در اصلاح نظام بانکی، افزایش کارآمدی نظام مالیاتی و چابک‌سازی و اقتدار گمرکات همکاری خوبی داشته باشیم که استقبال شده و برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی هم اعلام همراهی خوبی شده است.