از دادههای رسمی بانک مرکزی می‌توان به تحولات رخ داده در هزینه‌های خوراکی دهک کم‌برخوردار و برخوردار دست یافت.
دادههای بودجه خانوار بانک مرکزی حاکی از این است که خانوارهای دهک دهم (برخوردار) تقریبا ۵/ ۸ برابر خانوارهای دهک اول صرف کالاهای خوراکی کرده‌اند.
این اختلاف باعث شده تا میزان کالاهای خوراکی در سفره اغنیا، تقریبا ۸ برابر فقرا باشد. با فرض اینکه رفتار مصرفی دهک‌های اول و دهم یکی بوده، محاسبات نشان می‌دهد که خانوارهای دهک اول در آذر امسال برای مایحتاج اولیه غذایی خود حدود ۲۵۰ هزار تومان هزینه کرده‌اند و این هزینه برای دهک دهم ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان برآورد شده است.
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از دنیای اقتصاد ، این در حالی است که این ارقام برای دهک اول در سال قبل ۱۶۸ هزار تومان و برای دهک دهم، یک میلیون و ۴۱۵ هزار تومان بوده است؛ یعنی ۸/ ۴۸ درصد کمتر. البته با توجه به تورم بیشتر دهک‌های بالا نسبت به دهک‌های پایین در ماه‌های اخیر، می‌توان گفت که برآورد انجام‌شده برای دهک دهم حداقلی بوده است.
آخرین گزارش خرده‌فروشی بانک مرکزی در آذر نشان می‌دهد، عوامل اصلی که موجب افزایش هزینه سبد خوراکی این دهک‌ها شده‌اند، رشد قیمت کالاهای لبنی، گوشتی و میوه‌های تازه بوده است.
دادههای بانک مرکزی حاکی از این است که خانوارهای مناطق شهری ایران، برای تهیه سبد خوراکی مشابه با سال گذشته،باید ۴۸ درصد بیشتر هزینه کنند. اما این سبد دارای چه میزان از مواد خوراکی بوده و شکاف آن بین دهک‌های اول و دهم هزینه‌ای چه عمقی داشته است؟
بر اساس آمار بودجه و خانوار بانک مرکزی برای سال گذشته، دهک اول در طول سال ۲ میلیون و ۵۸۵ هزار تومان صرف خوراکی و آشامیدنی کرده‌اند، در مقابل دهک دهم هزینه‌ای، ۲۱ میلیون و ۸۵۰ هزار تومان برای تامین خوراکی‌ها هزینه کرده‌اند.
در نتیجه به‌طور ماهانه، هزینه خوراکی‌های خانوار دهک اول در سال ۹۶ تقریبا ۲۱۶ هزار تومان و این شاخص برای دهک دهم یک میلیون و ۸۲۰ هزار تومان بوده است. در ابتدا این بررسی صورت می‌گیرد که این پول چه مقدار کالای خوراکی را برای خانوارها در سال گذشته مهیا کرده است؟
این بررسی با استناد به گزارش خرده‌فروشی بانک مرکزی در هفته منتهی به ۲۴ آذر ۱۳۹۶ انجام شده است. البته خوراکی‌های قیمت داده شده در گزارش‌های بانک مرکزی، تمام سبد خوراکی خانوارها را پوشش نمی‌دهد و حدود ۷۷ درصد این سبد در گزارش بانک مرکزی یافت می‌شود.
چرا که قیمت برخی اقلام مانند انواع نان، آجیل و خشکبار، ماهی‌ها، انواع کنسرو، انواع شیرینی، انواع ادویه و سس‌ها، نوشابه و آبمیوه در گزارش‌های خرده‌فروشی بانک مرکزی ارائه نمی‌شود و از این نظر، آنچه از گزارش‌های خرده‌فروشی بانک مرکزی قابل تحصیل است، برای دهک اول معادل ۱۶۸ هزار تومان از کل هزینه خوراکی‌ها (معادل ۷۷ درصد) و برای دهک دهم نیز معادل یک میلیون و ۴۱۵ هزار تومان خواهد بود. اما به هر حال، عمده سبد خوراکی خانوارها را می‌توان با استناد به گزارش خرده‌فروشی تخمین زد.
فروض محاسبه
برای محاسبات انجام شده در این گزارش یکسری فروض در نظر گرفته شده است.
فرض اول: در درجه اول، با توجه به اینکه برخی گروه‌های خوراکی شامل چندین مواد خوراکی بوده‌اند، از این جهت در برخی گروه‌ها قیمت یک کالای پرمصرف و در برخی گروه‌ها نیز میانگین قیمت چندین کالای پرمصرف به‌عنوان شاخص قیمتی گروه لحاظ شده است: مثلا در مورد گروه «فرآورده‌های شیر» قیمت پنیر به‌عنوان کالای پراستفاده مورد ملاک قرار گرفته و در مورد گروه «میوه‌های تازه» میانگین قیمت سیب زرد، نارنگی، پرتقال درجه یک و لیموشیرین، مورد سنجش قرار گرفته است.
فرض دوم: در فرض دوم رفتار مصرفی دهک‌های اول و دهم مشابه هم در نظر گرفته شده است. در گزارش بودجه خانوار بانک مرکزی، سهم هر گروه خوراکی در سبد مصرفی خوراکی‌ها برای خانوارهای شهری مشخص شده است. سهم گروه‌های خوراکی در سبد مصرفی خانوارها، با توجه به گزارش بودجه خانوار بانک مرکزی در جدول ارائه شده است.
مثلا برنج ۳/ ۹ درصد از هزینه‌های خوراکی خانوارها را به خود اختصاص داده و گروه گوشت دام ۶/ ۱۳ درصد از این سهم را داشته است. با توجه به اطلاعات در دسترس، فرض می‌شود که سهم گروه‌های خوراکی مختلف در سبد مصرفی دهک اول و دهم مشابه باشد، اما احتمالا رفتار مصرفی در دهک دهم با دهک اول متفاوت است؛ معمولا در خانوارهای دهک‌های بالا مصرف گروه‌های گوشتی بیشتر و در خانوارهای دهک‌های پایین، مصرف مواد خوراکی زیرمجموعه میوه‌ها و سبزی‌ها بیشتر است.
اما با توجه به اینکه چنین اطلاعاتی در دسترس نیست، فرض می‌شود که رفتار مصرفی در دهک‌های اول و دهم مشابه باشد. از حاصلضرب ضریب اهمیت هر گروه خوراکی در کل بودجه هزینه‌ای خانوار، بهایی که برای تهیه هر گروه خوراکی در ماه نیاز بوده، به‌دست خواهد آمد.
از تقسیم بهای به‌دست آمده بر متوسط قیمت هر کیلوگرم از آن خوراکی مورد نظر(باتوجه به گزارش خرده‌فروشی هفته منتهی به ۲۴ آذر ۹۶)، میزان مقداری هر گروه خوراکی حاصل می‌شود که نشان‌دهنده سبد مصرفی دهک‌های اول و دهم است.
سبد مصرفی دهک اول و دهم در سال ۹۶
مطابق قیمت‌های سال گذشته، اگر سرپرست خانوار قصد داشت در هفته منتهی به ۲۴ آذرماه ۹۶، مایحتاج ماهانه خانوارها را خریداری کند، چه حجم از مواد قابل خرید بود؟ سرپرست خانوار دهک اول می‌توانست در سال گذشته با ۱۶۸ هزار تومان برای خرید یک ماه خانوار به بازار رود، با توجه به میزان پول و با توجه به قیمت‌های آن زمان، احتمالا ۵/ ۳ کیلوگرم برنج، ۷۱۰ گرم گوشت گوساله، ۲ کیلوگرم گوشت مرغ، ۸/ ۱ لیتر شیر، حدود ۳ بسته ۴۵۰ گرمی پنیر، ۱۱ عدد تخم مرغ، ۵۰ گرم کره، کمتر از یک قوطی یک لیتری روغن مایع، کمتر از ۷ کیلوگرم میوه‌های تازه، حدود ۸ کیلوگرم سبزی‌های تازه، نزدیک به ۵۰۰ گرم حبوبات، نیم کیلو شکر و ۵۵ گرم چای قابل خرید بوده است.
این سبد مصرفی احتمالی برای خانوار دهک اول در سال ۹۶ بوده که طبق گزارش بانک مرکزی، متوسط تعداد اعضای خانوارها در این دهک ۶۴/ ۲ نفر بوده است. اما وضعیت برای خانوارهای دهک دهم، به گونه دیگری است؛ خانوارهای دهک دهم می‌توانستند با بودجه یک میلیون و ۴۱۵ هزار تومان به بازار بروند و مصرف کالاهای خوراکی ماهانه خانواده خود را تامین کنند که تقریبا ۵/ ۸ برابر دهک اول است.
در نتیجه خانوار دهک دهم می‌توانست ۵/ ۸ برابر سرپرست خانوار دهک اول خرید و به همان نسبت، حجم بیشتری از کالاهای خوراکی را تامین کند. اما در واقعیت، احتمالا نوع خرید خانوار دهک دهم، مانند نوع خرید خانوار دهک اول نبوده و مثلا به جای خرید ۶۶ کیلوگرم مواد خوراکی از گروه «سبزی‌های تازه»، میزان گوشت بیشتری را خریداری کرده‌اند. اما برای ساده‌سازی جهت قیاس سبدهای مصرفی دهک اول و دهم و نبود اطلاعات جزئی‌تر، فرض شده که رفتار مصرفی عینا مشابه بوده است.
اگر فرض شود خانوارها دقیقا بخواهند همان سبدی از خوراکی‌ها را در آذرماه امسال خریداری کنند که در آذر سال گذشته خرید کرده‌اند، به چه میزان به قیمت سبد افزوده می‌شود؟
مطابق آخرین گزارش هفتگی بانک مرکزی (مربوط به هفته منتهی به ۲۳ آذر ۹۷) از خرده‌فروشی مواد خوراکی و مطابق محاسبات انجام شده در این گزارش، دهک اول برای تهیه همین سبد در آذر سال جاری باید ۲۵۰ هزار تومان هزینه کند که نسبت به سال گذشته، ۸/ ۴۸ درصد رشد را نشان می‌دهد. دهک دهم درآمدی نیز نیاز به صرف ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان هزینه برای تهیه سبد خوراکی مشابه سال گذشته را دارد.
هر چند تورم خوراکی‌ها برای دهک اول و دهم متفاوت است و این تفاوت نیز از گزینش متفاوت خوراکی‌های آنها نشات می‌گیرد، اما طبق مفروضات این گزارش، سبد مصرفی خوراکی دو دهک مورد بحث یکی در نظر گرفته شده و به همین دلیل هم، رشد قیمت‌ها برای هر دو دهک یکسان بوده که در واقعیت دارای تفاوت خواهد بود.
مسببان تورم: اما چه گروه‌های خوراکی نقش بیشتری را در این افزایش قیمت بازی کرده‌اند؟ بر اساس دادههای بانک مرکزی، بیشترین رشد سالانه قیمت‌ها در گروه خوراکی لبنیات رخ داده است. به‌طور متوسط، قیمت کالاهای این گروه ۶۸ درصد در هفته منتهی به ۲۳ آذر ۹۷، نسبت به هفته مشابه سال قبل رشد کرده است.
در کالاهای این گروه، هر لیتر شیر پاستوریزه با ۲/ ۶۴ درصد رشد به قیمت ۴۸۳۰ تومان در هفته گذشته فروخته شده است. مجموع شیر و کالاهای لبنی در سبد مصرفی خانوارهای ایرانی در مناطق شهری، سهم ۱/ ۱۰ درصدی داشته و از این‌رو، افزایش قیمت‌ها در این گروه پرمصرف، نقش بسزایی در رشد کلی قیمت‌ها بازی کرده است.
گوشت دام و مرغ که حدود ۲۰ درصد از سبد هزینه‌ای خوراکی خانوارهای کشور را تشکیل می‌دهد نیز در طول یک سال گذشته روند قیمت پرنوسانی را ثبت کرده است. هر کیلو گوشت مرغ با رشد ۵۸ درصدی نسبت به هفته مشابه سال قبل، ۱۱ هزار و ۶۵۰ تومان در بازار تهران فروخته شده و هر کیلو گوشت گوساله با ۶۴ درصد افزایش به بیش از ۶۸ هزار تومان رسیده است.
از این جهت، گوشت‌ها نیز نقش مهمی را در هزینه‌بر شدن سبد خوراکی خانوارهای شهری بازی کرده‌اند. گرانی میوه‌ها را باید تکمیل‌کننده این پازل دانست، چرا که میوه‌های تازه نیز که ۸/ ۱۷ درصد از هزینه‌های خوراکی خانوارها را به خود اختصاص داده، در طول یک سال گذشته بیش از ۵۸ درصد رشد قیمتی را ثبت کردند.
