تصمیم هیجان‌زده بانک مرکزی مبنی بر حذف صفر از پول ملی درست یک روز پس از اعلام رسمی آن از سوی بانک مرکزی با حواشی بسیاری همراه شد.
صاحب‌نظران و کارشناسان بسیاری برای مقابله با این طرح دست به کار شدند و نظرات انتقادی‌شان را در رابطه با این موضوع ابراز داشتند؛ با این حال رییس بانک مرکزی برای دفاع از این سیاست جدید به بیان نکاتی می‌پردازد که توجیه‌پذیری تصمیم جدید‌ش را امکان‌پذیر کند.
آن‌طور که رییس بانک مرکزی در یادداشت اینستاگرامی‌اش می‌گوید، حذف چهار صفر از پول ملی، یک فرآیند زمانبر به لحاظ حقوقی و فنی است که بر مبنای برآورد کارشناسان اجرای آن حدود دو سال طول می‌کشد.
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از جهان صنعتاین اقدام در کنار سایر اقدامات اساسی بانک مرکزی برای اصلاح نظام بانکی و به کارگیری ابزارهای نوین سیاست‌های پولی و شیوه‌های جدید و کارآمد نظارت بر بانک‌ها خواهد بود و عملیاتی شدن آن عملا متاخر بر اصلاحات بانکی خواهد بود.
بعد از قانونی شدن، پول‌های جدید به تدریج و با جایگزینی آنها با اسکناس‌های فرسوده قبلی وارد چرخه می‌شوند و هزینه آن قابل مقایسه با هزینه چاپ حجم زیاد اسکناس‌های فعلی نخواهد بود.
همچنین اصلاح نرخ برابری پول ملی از طریق حذف صفرها وجهه پول ملی را در صحنه بین‌المللی ارتقا می‌بخشد و اقدامی است که در بسیاری از کشورها در کنار سایر اقدامات، سرآغازی برای اصلاحات جدی اقتصادی است. با این حال اجرایی شدن حذف چهار صفر از پول ملی، نیازمند تصویب آن از سوی دولت و تایید مجلس است.
سیاست بی‌موقع
رییس شورای پول و اعتبار در حالی به دفاع از سیاست نابهنگام بانک مرکزی برای مقابله جدی با اثرات نرخ تورم و تقویت پول ملی می‌پردازد که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران اجرای چنین طرحی بدون فراهم ساختن زیرساخت‌های اجرایی آن امکان‌پذیر نخواهد بود و به بیانی آب در هاون کوفتن است.
با نگاهی به روند سیاستگذاری دولت در طول یک سال گذشته، با حجم عظیمی از مشکلات ریز و درشت در بازار کلان اقتصادی مواجه می‌شویم که اصلاح آنها می‌تواند مقدم بر اجرای سیاست‌های سطحی و گذرایی همچون حذف صفر از پول ملی باشد.
اما چه چیز هنر سیاستگذاری دولت را معطوف به حذف صفر از پول ملی آن هم در بازه زمانی کنونی می‌کند؟ به نظر می‌رسد سیاستگذار اقتصادی در پی آن است که تمام مسیرهای پیش رویش را به امتحان برخیزد تا شاید بتواند با آزمون و خطاهای گسترده در حوزه کلان اقتصادی هنر سیاستگذاری‌اش را به نمایش بگذارد. اما تجربه نشان می‌دهد که تصمیمات عجولانه و مقطعی سیاستگذار تنها برای دوره‌ای کوتاه دوام می‌آورد و قادر نیست وی را به سرمنزل مقصودش برساند.
هرچند این نکته نباید از نظر دور بماند که حذف صفر از پول ملی تسهیل عملیات حسابداری را ممکن و پایه‌های تقویت ارزش پولی ملی را فراهم می‌کند، با این حال هدف اصلی سیاستگذار برای کاهش تورم به دنبال آن امکان‌پذیر نخواهد بود.
اما هرچند در تصوری کلی می‌توان چنین سیاستی را در راستای تقویت وجهه ارزش پول ملی در سطح بین‌الملل تعریف کرد، با این حال سیاستگذاری دولت در طول ماه‌های گذشته چنان تیشه به ریشه پول ملی زد که با سیاست‌هایی از این دست نمی‌توان وجهه مناسبی از ارزش آن در سطح بین‌الملل ایجاد کرد.
از طرفی با وجود آنکه بانک مرکزی چنین سیاستی را در راستای سلسله سیاست‌های پولی‌اش برای اصلاح نظام بانکی معرفی می‌کند، به نظر می‌رسد هنوز زیرساخت و بستر لازم برای اصلاح نظام بانکی از این منظر فراهم نشده است.
اگر بخواهیم حجم مشکلات درگیر نظام بانکی را به رشته تحریر درآوریم، به این نتیجه می‌رسیم که اصلاح دیگر مشکلات نظام بانکی از جمله مطالبات معوقه بانکی و تنگناهای اعتباری بانک‌ها می‌تواند مقدم بر سیاست حذف صفر از پول ملی باشد.
تجربه تاریخی
اما موضوع حذف صفر از پول ملی به سال‌های دور برمی‌گردد و پیش از این نیز در دولت دهم این موضوع در دستور کار دولت قرار گرفت که در نهایت وارد فاز عملیاتی نشد.
این موضوع بار دیگر در دولت حسن روحانی مورد تاکید قرار گرفت و قرار بر این شد براساس سیاست بانک مرکزی، حذف سه صفر از پول ملی وارد فاز اجرایی شود و در کنار آن واحد پول رسمی نیز از ریال به تومان تغییر کند. ولی‌الله سیف، رییس کل وقت بانک مرکزی در دولت اول حسن روحانی، بر این باور بود که حذف صفر از پول ملی موضوعی است که باید حتما اتفاق بیفتد؛ اگرچه تاکیدش بر این بود که این صفرها زمانی باید حذف شود که نرخ تورم تک‌رقمی شود و کشور در شرایط باثبات قرار داشته باشد.
سیف همچنین به این نکته هم اشاره کرده بود که باید مجموعه‌ای از عوامل زیرساختی از جمله چاپ اسکناس‌های جدید هم ایجاد شود. اما هرچه بود اجرای این طرح در دولت اول حسن روحانی نیز با شکست مواجه شد و به جایی نرسید.
اما این روزها زمزمه حذف صفر از پول ملی بار دیگر در بازار اقتصادی کشور شنیده می‌شود به گونه‌ای که دولت اجرای چنین طرحی را مقدمه‌ای برای شروع عملیات اصلاح نظام بانکی می‌داند. اما این موضوع درست در شرایطی قرار است اتفاق بیفتد که هیچ‌یک از بسترهای لازم برای اجرای این طرح فراهم نشده است.
اعتقاد بر این است که چنین طرحی باید زمانی وارد فاز اجرایی شود که پیش از آن دولت با سیاست‌هایی توانسته باشد نرخ تورم را به طور جدی کنترل کند و از رشد افسارگسیخته قیمت‌ها در اقتصاد جلوگیری کند.
با این حال روند رو به رشد قیمت‌ها و ناتوانی سیاستگذار برای کنترل نرخ تورم در شرایط کنونی که حتی وی را به حبس آمارهای تورمی کشانده است نیز موید آن است که رفتار سیاستگذار در شرایط کنونی حتی می‌تواند به برانگیختگی بیشتر نرخ تورم و کاهش دوباره ارزش پول ملی منجر شود.
باید از هویت ملی دفاع کرد
در همین حال وزیر اقتصاد با اعلام اینکه پیشنهاد بانک مرکزی در زمینه حذف چهار صفر از پول ملی در هیات وزیران بررسی می‌شود، افزود: در بازار ارز فنی وجود ندارد که بخواهد باز شود.
فرهاد دژپسند درباره حذف چهار صفر از پول ملی، بیان کرد: پیشنهاد بانک مرکزی برای حذف چهار صفر از پول ملی به دولت ارسال شده که این حذف سیری دارد که باید طی مسیر کرده و اگر در هیات دولت مصوب شد به مجلس ارسال می‌شود.
وزیر امور اقتصادی و دارایی با بیان اینکه موضوع حذف چهار صفر از پول ملی باید در یک فضای آرام و بدون هیچ‌گونه فضاسازی بحث شود، گفت: تجربه‌های مختلف موفق و ناموفقی در حوزه حذف صفر از پول ملی وجود دارد که باید تحلیل شود و عوامل موفقیت و عدم موفقیت احصا و با شرایط کشور تطبیق داده شود و سپس دید که در شرایط کنونی کشور این اقدام منتهی به یک تحول اساسی در کشور می‌شود یا خیر و سپس در این‌باره تصمیم‌گیری شود.
دژپسند با بیان اینکه شرایط طبیعی نیاز بازار به مداخله بانک مرکزی را کمتر ایجاب می‌کند، ادامه داد: فنری در بازار ارز وجود ندارد که بخواهد باز شود، اما عوامل بیرونی که دشمن اعمال می‌کند نباید آثار سوئی در رفتار اقتصادی تجار ایجاد کند. وزیر امور اقتصادی و دارایی تصریح کرد: باید از ارزش پول ملی به عنوان هویت ملی دفاع کرد چرا که عوامل بنیادین به سمت و سوی افزایش قیمت ارز نیست.
وزیر امور اقتصادی و دارایی در خصوص آخرین وضعیت ارز در بازار نیز گفت: عوامل بنیادینی که برای تعیین نرخ ارز وجود دارد حاکی از این بوده که نرخ ارز باید روند کاهشی را طی کند چرا که با بخشنامه‌ای که اخیرا بانک مرکزی صادر کرده عوامل افزایش عرضه فراهم شده و این بخشنامه در یک کارگروهی متشکل از پنج عضو دولت و با همکاری اتاق بازرگانی نهایی شده است.
وی با بیان اینکه سیاست‌های طراحی شده در خصوص تقاضا مبنی بر تقاضای کنترل شده است، افزود: هیچ‌گونه عوامل اداری نرخ ارز را سرکوب نمی‌کند به خصوص اینکه بانک مرکزی در بازار سنا دخالت می‌کند و در برنامه ششم توسعه نظام ارزی که برای کشور تعیین شده نظام ارزی شناور مدیریت شده است که در این نظام ارزی به بانک مرکزی اجازه داده شده اگر نرخ ارز از رقمی بیشتر افزایش یا کاهش یابد این بانک بتواند در بازار مداخله کند.
کاهش تورم به جای حذف صفر
در همین حال عضو شورای پول و اعتبار با بیان اینکه حذف صفرها از پول ملی صرفا موجب تسهیل عملیات حسابداری می‌شود، گفت: شایسته است بانک مرکزی اقدامات عملی برای کاهش تورم و تقویت پایه پول ملی که عملا منجر به کاهش صفرها می‌شود، انجام دهد.
محمدرضا تابش با اشاره به ارائه لایحه حذف چهار صفر از پول ملی از سوی بانک مرکزی به دولت، اظهار کرد: گرانی، معلول تورم است و مهمترین نهادی که با اعمال سیاست‌های پولی و مالی می‌تواند تورم را کنترل کند بانک مرکزی است. لذا شایسته است بانک مرکزی به جای تلاش برای حذف صفرها از پول ملی که بیشتر جنبه تسهیل عملیات حسابداری را دارد تلاش خود را برای اعمال اصلاحات پولی و بانکی که در فرجه زمانی چند ساله نتیجه‌‌بخش است معطوف دارد.
وی اضافه کرد: عمده ریشه تورم، خلق پول بدون پشتوانه و به شکل مدرنش استقراض دولت از بانک مرکزی و با روش جدید اضافه‌برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی است آن هم اگر با موافقت بانک مرکزی باشد با بهره‌های حدود ۲۰ درصدی و اگر تخلف باشد با سودهای بالای ۳۰ درصد.
این نماینده مجلس ادامه داد: افزایش پایه پولی باعث کم ارزش شدن پول می‌شود و به تورم لجام‌گسیخته و گرانی کالا می‌انجامد. متاسفانه این دور تسلسل در اقتصاد ایران چند دهه است که تداوم دارد در حالی که ما با میانگین تورم دو درصدی در دنیا مواجه هستیم. متاسفانه با طی همین روند شاهد تورم بالای ۳۰ درصد تا پایان سال خواهیم بود، بنابراین شایسته است به جای حذف صفرها اقدامات عملی برای کاهش تورم و تقویت پایه پول ملی که عملا منجر به کاهش صفرها می‌شود، انجام پذیرد.
این عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با بیان اینکه بانک مرکزی مسوول حفظ و تقویت ارزش پول در مقابله با تورم و افزایش قدرت خرید مردم است، گفت: این مهمترین وظیفه‌ای است که بانک مرکزی باید به آن اهتمام داشته باشد و برای ادای این وظیفه استقلال بانک مرکزی باید مورد توجه قرار گیرد. اینکه بانک مرکزی اختیار دارد یا نه، نافی ایفای این مسوولیت مهم نیست و اینکه باید چه مسائلی لحاظ شود تا بانک مرکزی بتواند به ایفای شایسته وظایف خویش بپردازد مساله دیگری است که مسوولان مربوطه باید در خصوص آن توضیح دهند.
سرگرمی مردم
در همین باره، معاون اسبق وزارت اقتصاد نیز سابقه این اقدام را به دوران بعد از جنگ جهانی دوم مربوط دانست و گفت: تاکنون ۵۰ کشور در سراسر دنیا این اقدام را انجام داده‌اند. علت اصلی انجام آن نیز بدهی‌های مالی این کشورها بعد از جنگ جهانی دوم و همچنین افزایش نقدینگی و نرخ تورم بوده است. در کشور ما هم این اقدام با توجیه تورم و حجم بالای نقدینگی صورت می‌گیرد.
حیدر مستخدمین‌حسینی، در مورد تبعات حذف چهار صفر از پول ملی اظهار کرد: تا زمانی که ساختار اقتصاد به تعادل نرسد، نقدینگی به سمت عوامل تولید نرود و موانع کسب‌و‌کار برداشته نشود، این تصمیم هیچ کمکی به بهبود شرایط اقتصادی نمی‌کند.
وی با بیان این که اقتصاد کشور در شرایط متعادلی قرار ندارد، ادامه داد: در چنین شرایطی تهیه این طرح از سوی بانک مرکزی نمی‌تواند کمکی به بهبود شرایط کند. دولت بهتر است در این شرایط تمرکز خود را روی طراحی و اجرای سیاست‌هایی که مشکلات واقعی کشور را نشان گرفته است قرار دهد و از توان کارشناسی موجود در کشور برای کاهش سطح واقعی قیمت‌ها و کنترل تورم استفاده کند.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه با حذف چهار صفر از پول ملی فقط مردم را برای مدتی سرگرم کرده‌ایم، به مورد کشور ونزوئلا اشاره کرد و گفت: در ونزوئلا هم چندین صفر از پول ملی‌شان حذف شد اما عملا کمکی به حل مشکلات‌شان نکرد.
معاون وزارت اقتصاد دولت هشتم با تاکید بر اینکه به طور کلی موافق حذف چند صفر از پول ملی است، اضافه کرد: این اقدام در شرایط فعلی که اقتصاد کشور با مسائل مختلفی مانند تورم و مشکلات فضای کسب‌و‌کار مواجه است، نمی‌تواند اقدام درستی باشد و بهتر است دولت تمرکز خود را برای هدایت نقدینگی به سمت تولید و ایجاد رونق اقتصادی بگذارد.
زیرساخت لازم فراهم نیست
در این رابطه، نایب رییس اتاق بازرگانی ایران و چین نیز می‌گوید: حذف چهار صفر از پول ملی بیش از یک دهه است که مطرح شده باید ببینیم که آیا آن موقع که این پیشنهاد مطرح شد شرایط با الان یکی بوده که می‌خواهند دوباره این طرح را اجرایی کنند. ما در این یک دهه شاهد رشد منفی بالای پنج درصد و دو موج تورمی بالای 40 درصد بوده‌ایم مسلما شرایط امروز حتی اندکی نیز شبیه آن موقع نیست.
مجیدرضا حریری در خصوص اظهارات رییس بانک مرکزی در مورد حذف چهار صفر از پول ملی کشور گفت: حذف پول یک استراتژی نیست بلکه یک ابزار است که این ابزار باید در قالب استراتژی به کار گرفته شود.
نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران و چین ادامه داد: در شرایطی که نرخ تورم در حال اوج گرفتن است و در لایحه بودجه مشخص نیست که ردیف‌های درآمدی آن تحقق پیدا می‌کند یا خیر و به طور کل در شرایطی که هیچ چیز در اقتصاد کشور پایدار نیست این قبیل کارها بدون داشتن استراژی می‌تواند فقط بازار را آشفته‌تر کند.
حریری افزود: از سوی دیگر اطلاعات و آمارهایی که بانک مرکزی باید در اختیار اقتصاددان‌ها بگذارد محدود شده و تورم آذرماه هنوز منتشر نشده است بر همین اساس باور ندارم در چنین شرایطی دولت این کار را عملی کند. بنابراین در شرایطی که زیرساخت‌هایی مثل کنترل نرخ تورم و ثبات قیمت ارز وجود ندارد. با این کار فقط اقتصاد کشور را دچار هرج و مرج و آشفتگی می‌کنیم.
تسهیل مبادلات ملی
استاد دانشگاه تربیت مدرس نیز در این زمینه معتقد است که حذف چهار صفر از پول ملی متغیرهای اقتصادی ایران را تغییر نخواهد داد.
علی قنبری اظهار کرد: منشور از عدم تغییر متغیرهای اقتصادی این است که با حذف چهار صفر نمی‌توان انتظار داشت سرمایه‌گذاری بهبود یابد، رشد اقتصادی بالا برود و مشکلات ریشه‌ای اقتصاد حل شود چرا که این موضوعات ارتباط چندانی با یکدیگر ندارند و ارتباط دادن آنها اقدامی اشتباه است.
نماینده اسبق مجلس اضافه کرد: تشخیص اینکه زمان کنونی زمان مناسبی برای اجرای این سیاست با بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است و با استناد به اینکه خبر ارائه لایحه حذف چهار صفر از پول ملی را عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی داده است، این طور تصور می‌کنم که بانک مرکزی جوانب کار را سنجیده و موقعیت کنونی را مناسب تشخیص داده است.
وی تاکید کرد: برخی می‌گویند حذف چهار صفر می‌تواند زمینه را برای مهار تورم فراهم کند این در حالی است که چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد چرا که تورم با چنین اقداماتی رفع نخواهد شد. آنچه در جریان حذف چهار صفر تاثیر می‌گیرد، نحوه مبادلات پولی است چرا که در حال مبادلات پولی ایران با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو است .
قنبری در توضیح این مطلب ادامه داد: به عنوان مثال می‌بینیم درشت‌ترین اسکناس ما ۱۰ هزار تومانی است اما مردم روزمره اگر بخواهند با اسکناس خرج کنند باید ده‌ها برگ اسکناس بدهند و چک‌پول‌ها برای حل این مشکل وارد شده‌اند اما در کل حذف چهار صفر تا حدی این مشکلات را برطرف و در درازمدت مبادلات را تسهیل می‌کند .
به گفته وی، مسوولان پیش از اینها قول اجرای چنین طرحی را داده بودند و حالا بانک مرکزی آمادگی این کار را طبق اعلام رییس کل بانک مرکزی دارد .
قنبری در بخش دیگری از سخنانش در خصوص عواقب اجرای این طرح گفت: این کار مشکل اقتصادی را حل نمی‌کند. باید بانک مرکزی و سیاستگذار توجه داشته باشد که این اقدام نمی‌تواند مشکلات ریشه‌ای را حل کند و لازم است برای حل هر مشکلی، درمان مربوط به آن را به کار گرفت و اتفاقا برای موفقیت این طرح باید همزمان سیاست‌های اصلاحی برای حل دیگر مشکلات ریشه‌ای نیز در دستور کار قرار گیرد.
مکمل ثبات‌بخش نظام بانکی
یک کارشناس مسائل اقتصادی نیز معتقد است که حذف چهار صفر از پول ملی مکمل اقدامات بانک مرکزی در بازار ارز، اصلاح نظام بانکی و کنترل نرخ سود است.
تیمور رحمانی اظهار کرد: مساله حذف صفر از پول ملی مدت‌هاست که مطرح است و از سال ۸۷ که برنامه تحول اقتصادی در جنبه‌های مختلف مثل مالیات و غیره مورد بحث قرار گرفت، مساله حذف صفر از پول ملی نیز یکی از اجزای آن بود اما در سال ۹۲ به دلیل جهش‌های ارزی شرایط مناسب نبود که این کار اتفاق بیفتد اما در سال‌های بعد باز پیگیری شد و بانک مرکزی درباره حذف صفر از پول ملی مطالعاتی انجام داده و تجربیات دیگر کشورها را نیز دیده است.
وی درباره ضرورت حذف صفر از پول ملی گفت: پول جدید را می‌توان با «ریال جدید» یا واحد پولی جدید با اسم جدید معرفی کرد. بانک مرکزی در این باره در سال‌های قبل نظرسنجی هم کرده است اما در کل واحد پول ملی را «تومان» تعریف کردند.
رحمانی در ادامه گفت: ایران تورم بین ۱۵ تا ۲۰ درصدی در یک دوره طولانی نزدیک به ۵۰ ساله داشته پس حذف صفر یک مساله اجتناب‌ناپذیر شده است. هزینه انتشار اسکناس سرسام‌آور است و با حذف صفرها می‌توان در هزینه‌ها صرفه‌جویی کرد. از نظر تهیه صورت‌های مالی نیز بهتر است واحد پول ملی به گونه‌ای باشد که صفر کمتری داشته باشد.
وی با بیان اینکه هدف بانک مرکزی ثبات‌بخشی به اقتصاد است اما ارائه لایحه برای گرفتن مجوز قانونی این کار است و تا زمان اجرا زمانبر است، افزود: از نظر اجرا باید مطمئن باشیم که ثبات‌بخشی به اقتصاد در حال شکل‌گیری است ولی در زمان فعلی ضرورتی بر این کار نیست.
این کارشناس اقتصادی افزود: در اروپا نه تنها عدد یورو بلکه یک صدم یورو و سنت نیز استفاده می‌شود و ارزش دارد اما در کشور ما عدد ریال استفاده نمی‌شود و حتی ریال در محاسبات و معاملات ما نیز استفاده نمی‌شود پس مساله گردکردن پول برای ما زیاد مشکل نیست بنابراین درست است که کشور ما ابر تورم نداشته اما تورم ۲۰ درصدی نیز مهم است پس در مجموع حذف صفر ضرورت دارد.
رحمانی گفت: اقدامات بانک مرکزی سعی در کنترل بازار ارز، رسیدگی به وضعیت نظام بانکی و کنترل نرخ‌های سود داشته تا به یک ثبات برسد، بعد اجرای این کار را انجام خواهد داد بنابراین اگر بی‌انضباطی بانکی وجود داشته باشد تورم تغییر نخواهد کرد و حذف صفر نیز نتیجه‌ای نخواهد داشت.
وی افزود: اگر برای سیاستگذار پولی به دنبال اعتبار هستیم باید مطمئن باشیم که ثبات بخشی اتفاق افتاده است.