عرضه و معامله ۱۸۴ قلم کالای اساسی و مواد اولیه واسطه‌ای مختلف در ۵۴ زیرگروه اصلی به صورت متمرکز و یکپارچه در یک بازار، نشان از گستردگی حضور صنایع مختلف در بورس کالا است.
کارشناسان به دلیل ارتباط مستقیم و غیرمستقیم بورس کالا با صدها صنعت، این بورس را به عنوان متنوع‌ترین بازار کالایی کشور قلمداد می‌کنند.
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از کالاخبر، بررسی روند پیدایش و تکامل بورس‌های کالا در جهان حاکی از آن است که ظهور و بسط فعالیت‌های اینگونه بازارها در عرصه اقتصاد کشورها از قرن ۱۹ به بعد در پی پاسخگویی به برخی از نیازمندی‌های اقتصادی و در بسیاری موارد رفع برخی تنگناها و موانع در بازار کالاها بوده است.
به عبارت دیگر، وجود برخی مشکلات در بازار کالا (چه در بخش عرضه، تقاضا و چه در بخش توزیع) و به تبع آن نوسانات قیمت کالاها و همچنین برخی از نارسایی‌ها و ناکارآمدی‌های بازارهای سنتی از یک طرف و مزایا و منافع راه‌اندازی بورس‌های کالا و توانمندی آنها در رفع مشکلات فوق الذکر از طرف دیگر، مهم‌ترین انگیزه و عواملی هستند که موجب پدیدار شدن بورس‌های کالا در صحنه اقتصاد کشورهای مختلف گشته‌اند.
افزون براین، نارسایی‌های بازار سنتی در شکل‌های نوسانات کاذب و عدم شفافیت در کشف قیمت و فقدان تضمین‌های لازم برای معامله گران از مهم‌ترین دلایل راه‌اندازی بورس‌های کالایی در کشورهای جهان بوده است.
در چنین شرایطی راه‌اندازی بورس‌های کالایی و به تبع آن، استفاده از ابزارهای مشتقه به ایجاد یک نظام سازمان یافته دادوستد و توزیع کالاها در کشورهای مختلف منجر شده و راه ورود به بازارهای جهانی را برای کشورها تسهیل نموده است.
از این رو هم‌اکنون صدها بورس کالایی مدرن در سراسر جهان دایر است. بازارهای کالایی که مهم‌ترین بخش اقتصادی یک کشور محسوب می‌شوند، شامل محصولات بالادستی مثل نفت خام تا صنایع میان دستی و پایین دستی در حوزه‌های معدنی، نفت و گاز و پتروشیمی، کشاورزی و صنعتی هستند.
بدیهی است جمعیت بیش از ۸۰ میلیونی ایران نیز با این وسعت، تنوع زیستی و مواهب طبیعی، برای گذران معاش، ناگزیر به اتکا به ظرفیت‌های بخش کالا در مقایسه با بخش خدمات است؛ به ویژه اینکه با توجه به ظرفیت‌های مختلف کشورمان در زمینه نفت و گاز، معادن، محصولات کشاورزی و با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران در خاورمیانه، نیاز به بورس کالای وسیع‌تر در سطح مرجعی برای تعیین قیمت کالاهای مختلف در منطقه بیشتر از پیش احساس می‌شود.
بنابراین داشتن یک بازار متشکل و منسجم برای مبادلات کالایی در کشور، سنگ بنای توسعه است. بورس کالا با شکل دهی یک بازار منسجم، اطلاعات قیمتی و حجمی قابل اتکا در اقتصاد برای کالاهای مختلف ایجاد کرده و این اطلاعات علاوه بر فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری، ظرفیت‌های کلی اقتصاد را مشخص می‌کند.
بنابراین سیاست‌گذاران، سرمایه‌گذاران و فعالان، امکان ارایه تحلیل‌های اقتصادی و مالی برای توسعه سرمایه‌گذاری‌ها و تولید را پیدا می‌کنند.
از طرفی با توسعه ابزارهای نوین مالی در بورس کالا، از جمله ابزارهای مشتقه، سلف و قراردادهای آتی و اختیارات، امکان کاهش یا حذف ریسک خرید کالاها فراهم شده تا تولیدکننده و مصرف‌کننده، بتوانند بسته به نیاز خود، برنامه تولید و مصرف خود را با به‌کارگیری ابزارهای مختلف اجرایی کنند و از نوسانات قیمت‌ها در آینده مصون بمانند.
بطور مثال کشاورزی که دغدغه کاهش قیمت گندم تولیدی خود را دارد و همچنین از طرف دیگر شرکت کشت و صنعتی که دغدغه افزایش قیمت آن را دارد، با مبادله یک قرارداد آتی گندم یا با انتشار و دادوستد تعدادی قرارداد اختیار روی دارایی پایه گندم، هر دو می‌تواند روی قیمت محصولات و مواد اولیه مد نظر خود برای فصول بعد برنامه‌ریزی کند و انضباطی که در تولید شکل می‌گیرد، در کلان اقتصاد تاثیرات مثبت خود را خواهد داشت.
با توجه به ظرفیت‌های مناسب بخش‌های معدنی، کشاورزی و فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی در ایجاد اشتغال در کشور، بورس کالا توانسته است با تسهیل مبادلات کالاهای نهایی و مواد اولیه تولید در این بخش‌ها، به توسعه اشتغال و بهره‌گیری کامل از فرصت‌های کاری کمک کند.
در این راستا، این بازار مالی زیرساخت لازم برای اجرای طرح‌های حمایتی و تشویقی خود از جمله خرید تضمینی محصولات اساسی کشاورزی را با کمک ابزارهای نوین مالی مثل گواهی سپرده کالایی و اوراق اختیارات و آتی‌ها میسر کرده و در نهایت توانسته فرصت‌های اشتغال را با به کارگیری عوامل و ظرفیت‌های تولید، حداکثر کند.
به این ترتیب، بورس کالای ایران در حالی به منظور ایجاد بازاری منسجم، سازمان یافته و قانونمند برای تسهیل داد و ستد نقدی و آتی کالا که در آن قیمت‌ها به صورت شفاف و در اثر تقابل آزاد عرضه و تقاضا کشف می‌شود، راه‌اندازی شد که از جمله مهم‌ترین اهداف از راه‌اندازی این بازار می‌توان به سامان دهی بازار کالاهای خاص نظیر محصولات فلزی، معدنی، کشاورزی و انرژی و پتروشیمی از طریق مکانیزم اجرایی ناظر بر تعهدات و منافع طرفین معامله و کشف قیمت کالاها براساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا و نیاز بازار و نیز حذف واسطه‌گری و واسطه‌های غیرضروری در معاملات و خرید و فروش مستقیم بین فروشنده و خریدار اشاره کرد.
افزون بر این، کاهش نوسانات مخل بازار و امکان انتقال ریسک، کاهش ریسک بین فروشنده و خریدار به دلیل اجرای عملیات از طریق اتاق پایاپای، امکان انجام معاملات نقدی و آتی کالا با استفاده از ابزارهای مناسب و نیز فراهم‌سازی تسهیلات مالی برای خرید و فروش از دیگر اهداف راه‌اندازی این بازار به شمار می‌رود.
ویترینی پر از کالاهای رنگارنگ
طبق آخرین آمار ثبت شده در پایان آبان ماه سال ۱۳۹۷، بورس کالای ایران با عرضه و معامله ۱۸۴ قلم کالای اساسی و مواد اولیه واسطه‌ای مختلف در ۵۴ زیرگروه اصلی توانسته پس از گذشت ۱۱ سال از آغاز فعالیت خود، به متنوع‌ترین بازار متشکل کالایی ایران و به عبارت بهتر، چهارراه و تقاطعی بزرگ با حضور شمار زیادی صنایع در مسیر اقتصاد ایران تبدیل شود. معامله این تعداد کالای مختلف به صورت متمرکز و یکپارچه در یک بازار می‌تواند نشانی از گستردگی حضور بورس در میان صنایع مختلف و وسعت بازار کالایی کشور باشد تا بورس کالا با ارتباط مستقیم و غیرمستقیم خود با صدها صنایع، متنوع‌ترین بازار کالایی کشور قلمداد شود.
در حال حاضر بورس کالای ایران به داد و ستد نقد، نسیه و سلف ۱۸۴ کالا شامل انواع محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی، صنعتی و معدنی و کشاورزی در ایران می‌پردازد و از ابزارهای نوین مالی از جمله قراردادهای آتی و اختیار معامله نیز برای توسعه معاملات کالایی بهره می‌برد که این تعداد کالا توسط ۷۲۶ شرکت پذیرش شده داخلی و ۱۱۲ شرکت پذیرش شده خارجی در بورس کالا عرضه می‌شود.
کالاهای بورسی سر سفره‌های ایرانی
گستردگی معاملات کالایی از طریق بورس کالا تا جایی افزایش یافته که رد پای آن را می‌توان در صدها صنعت مشاهده کرد.
بطوری که طی مدت فعالیت بورس کالای ایران، پذیرش و قابل معامله شدن انواع محصولات کشاورزی در زیرگروه‌هایی مثل کنجاله، ذرت، شکر، پسته، پنبه، زیره، زعفران، عدس، نخود، جو، برنج، خرما، روغن، کشمش، گندم، چای، مرغ منجمد، دانه‌های روغنی، تخم مرغ و سایر محصولات، امکان مبادله طیف وسیعی از کالاهای کشاورزی را برای فعالان میسر کرده است.
ماده ۳۳ قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی با اتکا به ظرفیت‌های بورس کالای کشور، قیمت تضمینی دو محصول جو و ذرت کشور را جایگزین خرید تضمینی کرده است که این امر، بار مالی دولت را برای حمایت از اشتغال کشاورزان، به یک سوم کاهش داده است.
در جریان سیاست قیمت تضمینی، تولیدکنندگان محصولات کشاورزی خود را با تحویل به انبارهای استاندارد تحت نظارت بورس کالا، تبدیل به گواهی سپرده کالایی کرده و آن را در بورس کالا عرضه می‌کنند و در صورت کاهش قیمت بورس نسبت به قیمت تضمینی اعلام شده، مابه التفاوت آن از سوی دولت به تولیدکنندگان پرداخت شده است.
افزون بر این، با برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات صورت گرفته، بازیگران و فعالان گواهی سپرده کالایی، آتی‌ها و اختیارات و سایر اوراق بهادار مبتنی بر انواع محصولات کشاورزی مثل گندم، جو و ذرت، با تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی، گسترده‌تر شده و با فرهنگ‌سازی و آموزش این ابزارهای نوین مالی در بین کشاورزان، امکان برنامه‌ریزی متناسب با ظرفیت‌های تولید و پیش فروش کالا با قیمت مشخص برای این قشر موثر در جامعه فراهم خواهد شد.
گستردگی حوزه فعالیت بورس کالا در بخش کشاورزی تا حدی گسترش یافته که می‌توان گفت بورس کالای ایران به سفره‌های مردم نیز راه یافته و در ابعاد مختلف زندگی و کالاهای مصرفی مردم می‌توان نشانه‌هایی از کالاهای مبادله شده در این بازار را یافت.
بطوریکه از معاملات محصولات و فرآورده‌های کشاورزی از آرد و گندم، شکر، خرما و انواع حبوبات گرفته تا زعفران و مرغ منجمد، تخم مرغ که به صورت مستقیم توسط اقشار مختلف جامعه در زندگی روزمره آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد، در بورس کالای ایران عرضه می‌شود.
همچنین سایر اقلامی که در صنعت تولید مواد غذایی و دارویی کاربرد دارد و نیز محصولاتی که با صنعت دام و طیور مرتبط است، در این بازار قابلیت معامله و خرید و فروش دارد.
افزون بر این، دانه‌های روغنی قابل استفاده در صنعت تولید انواع روغن‌های خوراکی و محصولاتی همچون پسته، برنج، چای، ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای، جو دامی و صنعتی، انواع کنجاله، تفاله و کنسانتره‌های محصولات کشاورزی نیز در این تالار خرید و فروش می‌شود که تمامی این کالاها و محصولات در صنایع و بخش‌های متعددی تولیدی کاربرد داشته و چرخ صنایع مختلفی را به حرکت در می‌آورد.
از تولید لوازم خانگی تا ساخت پروژه‌های ملی عمرانی
در بخش دیگر، می‌توان به انواع کالاها و لوازم مورد استفاده مردم اشاره کرد که به نوعی مواد اولیه برای تولید و ساخت آنها از بستر بورس تامین می‌شود.
چراکه اقلامی همچون فولاد، انواع محصولات فلزی و معدنی همچون سنگ آهن، مس، آلومینیوم و سیمان در ساخت و تولید کالاهای مصرفی مردم کاربردهای فراوانی دارند.
بطوریکه در صنعت فولادسازی، ساختمان‌سازی، ساخت درب و پنجره‌های فولادی و آلومینیومی، تولید خودرو، تولیدکنندگان لوله و پروفیل، انواع ظروف آلومینیومی و مسی و سایر محصولات برقی و فلزی و نیز تولیدکنندگان سیم و کابل‌های مسی مورد نیاز برای صنعت برق و لوازم برقی در تالار محصولات صنعتی و معدنی مورد معامله قرار می‌گیرد و به این ترتیب این تالار بورس برای ساخت کالاهای واسطه‌ای و نهایی مصرفی مردم، صنایع مختلفی را درگیر تهیه و تامین کالاهای موردنیاز از این بازار می‌کند.
یادآوری این موارد بر لزوم ایجاد عدالت و شفافیت در روند معاملات کالاها تاکید می‌کند که براساس اعلام نظر مسوولان و کارشناسان، راه‌اندازی بورس کالا در اقتصاد کشور توانسته در ایجاد عدالت و شفافیت کمک‌های شایانی به متولیان امر کند.
چرخش موتور تولید صنایع پایین دست پتروشیمی به کمک بورس
همچنین اگر به تالار محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی نیز نگاهی بیاندازیم، قابل درک است که صنایع بالادستی به عرضه و صنایع پایین دستی به خرید و تامین مواد اولیه مصرفی خود از بورس کالا نیازمندند.
بطوریکه صنایعی همچون پلاستیک و بسته بندی، نساجی، ساختمان‌سازی و عمران، تولیدکنندگان محصولات شیمیایی و شوینده‌ها، روغن‌های صنعتی و روانکارها، عایق‌های رطوبتی، خودروسازان و تایرسازان از جمله صنایعی هستند که مواد اولیه تولیدات خود را از طریق بورس خریداری می‌کنند.
بطوریکه انواع مواد پلیمری مورد استفاده در صنایع بسته‌بندی و لوازم پلاستیکی، لوله و اتصالات، صنعت نساجی، قیر و عایق‌های رطوبتی مورد استفاده در ساختمان‌سازی و پروژه‌های عمرانی، روغن موتورها، دوده‌های صنعتی به کار گرفته شده در صنعت تایرسازی در این بازار قابل معامله است.
همچنین انواع کودهای صنعتی موردنیاز کشاورزان نیز در تالار محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی عرضه می‌شود تا بورس کالا تمامی حلقه‌های مربوط به زنجیره به هم پیوسته بخش تولید را در اقتصاد کشور به هم متصل کند و ارتباط بین صنایع مختلف را در بستر یک بازار متشکل و قانونمند فراهم سازد.
به این ترتیب، تمامی این کالاها و محصولات در حالی در بورس کالای ایران عرضه و معامله می‌شود که هر کدام از آنها با چندین صنعت بالادست و پایین دست در ارتباط بوده و این کالاها حلقه اولیه تولید سایر واحدهای تولیدی و صنعتی به شمار می‌روند.
نکته حائز اهمیت این است که در کنار گستردگی دامنه معاملات کالایی و صنایع وابسته به کارکردهای بورس کالا، ابزارهای مالی متنوع قابل استفاده در این بازار به کمک صنایع مختلف آمده تا با استفاده از ابزارهایی همچون اوراق سلف استاندارد موازی، گواهی سپرده کالایی و معاملات قراردادهای آتی بتوانند افزون بر کاهش ریسک‌های معاملاتی و کسب اطمینان خاطر از فروش کالا و محصولات خود، تامین مالی سریعتر و کم هزینه‌تری را تجربه کنند.
به این ترتیب، می‌توان گفت امروزه بورس کالای ایران که وارد دوازدهمین سال فعالیت خود شده، به چهارراه اقتصاد ایران و متنوع‌ترین بازار کالایی کشور تبدیل شده و دامنه حضور آن در میان صنایع و واحدهای تولیدی روز به روز در حال توسعه و گسترش است.