اقتصاد ایران این روزها شرایط سختی را می‌گذراند. شرایطی که نه تنها معیشت مردم را به طور ویژه تحت تاثیر قرار داده بلکه حتی تجار، صادرکنندگان و صنعتگران را نیز هدف گرفته است.
با اینکه دولتمردان بر این عقیده هستند که آغاز تحریم‌های آمریکا علیه ایران موجب ایجاد ناملایمات فعلی در فضای اقتصادی کشور شده اما کارشناسان معتقدند که سیاست‌های نسنجیده و تحریم‌های داخلی بیش از تحریم‌ها در این زمینه تاثیرگذار بوده است.
در حالی که از اوایل سال‌جاری میلیاردها دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات کالاهای اساسی و نهاده‌های دامی اختصاص داده شد، اما به گفته نمایندگان مجلس، دست‌کم ۷۰ درصد این کالاها با افزایش قیمت‌های دو تا سه برابری روبه‌رو شده است. به این معنا که سیاستمردان اقتصادی دولت برای تخصیص ارز دولتی به واردات هیچ‌گونه تاثیر مثبتی در زندگی مردم نداشته است.
از طرفی از ماه‌های اخیر تاکنون با بخشنامه‌های ناگهانی در حوزه تجارت روبه‌رو هستیم که ممنوعیت صادرات و واردات برخی کالاها را به دنبال داشته در حالی که کارشناسان بر این عقیده هستند که چنین سیاست‌هایی علاوه بر اینکه بازارهای صادراتی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، نوعی انحصار و فساد نیز در بازار داخل ایجاد می‌کند.
مشکلات ثبت سفارش واردات، پیمان سپاری ارزی، اتهام به صادرکنندگان، نبود تسهیلات مناسب برای تولیدکنندگان، افزایش قاچاق، گرانی کالاهای اساسی و مورد نیاز مردم و . . تنها گوشه‌ای از چالش‌های داخلی برای فعالان اقتصادی است که علاوه بر معیشت مردم، صنعت و تجارت کشور را به طور خاص نشانه گرفته است.
بر همین اساس رییس کمیسیون اقتصادی مجلس در همایش بزرگداشت روز صادرات استان کرمان که با حضور سرپرست سازمان توسعه و تجارت ایران، نایب‌رییس اتاق ایران، مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت و رییس اتاق مشترک ایران و عمان و مسوولان دیگر برگزار شد، به نگرانی مجلس از بابت بازار کالاهای اساسی اشاره کرد و گفت: روزهای سختی در اقتصاد ایران در حوزه‌های مختلف داریم.
به گفته محمدرضا پورابراهیمی، ۷۰ درصد میانگین قیمت کالاهای اساسی که با نرخ ارز ترجیحی اختصاص یافته افزایش داشته است. یعنی ارز ارزان می‌دهیم اما مردم گران می‌خرند و ۱۰۰ هزار میلیارد تومان مابهالتفاوت این عدد است.
همچنین نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران با تاکید بر اینکه صادرات جزئی از راهبرد توسعه کشور نیست بلکه خود آن است، گفت: میزان بدهی‌های کشور از میزان دارایی‌ها تجاوز کرده است.
به گفته پدرام سلطانی برای رشد و شکوفایی صادرات از اقتصاد دولتی فاصله نگرفتیم و تنها شعارهای صادراتی داده‌ایم. این در حالی است که چنین اقتصادی نمی‌تواند بالنده شود زیرا در اقتصاد صادرکننده و تولید‌کننده باید بتوانند هزینه‌ها را با درآمد جبران کنند و با وجود تنگناها و مشکلات اقتصادی فعلی به تولید ادامه دهند.
به گفته این فعال بخش خصوصی، اقتصاد توزیعی کشور که بر مبنای فراوانی موجود در منابع شکل گرفته، خسارت‌زاست. نکته قابل تامل اینکه شهروند و دولت در اقتصاد توزیعی هر روز فقیرتر می‌شوند و ما همچنان این مسیر را دنبال می‌کنیم.
اگرچه کارشناسان بر این عقیده هستند که صادرات علاوه بر اینکه راهبرد توسعه کشور است، یکی از عوامل تنظیم بازار مصرف نیز است، دولتمردان بار بی‌تدبیری‌های خود را در شرایط فعلی بر دوش صادرکنندگان انداخته‌اند و تلاش دارند تا چرخه اقتصادی کشور را با کمک‌های مالی آنها بچرخانند.
بر این اساس مودودی رییس سازمان توسعه تجارت گفت: درخواست ما این است که فعالان اقتصادی خود را روی صادرات متمرکز کنند زیرا اگر فرآیند صادرات متوقف شود، کل کشور آسیب می‌بیند. امروز اشتغال و تولید مهم است و همه چشم‌ها به صادرکنندگان دوخته شده که پرچمداران رونق تولید هستند.
تغییر رویکرد در تولید و صادرات
بر همین اساس رییس سازمان توسعه تجارت با تاکید بر اینکه در شرایط تحریم باید رویکرد متفاوتی نسبت به قدیم داشته باشیم، گفت: در حال حاضر شرایط ما شرایط یک سال گذشته نیست و ناگزیر هستیم سیاست‌های ویژه‌ای در شرایط فعلی اتخاذ کرده و رویکرد را در تولید و صادرات تغییر بدهیم.
محمدرضا مودودی اظهار کرد: ضعف در اقتصاد تولیدی را می‌پذیریم اما در منطقه نفت‌خیز دنیا تقریباً تنها کشوری هستیم که وابستگی به نفت ما کمتر از سایر همتایان است. وی افزود: بعد از چهار دهه، تراز تجاری در بخش غیرنفتی مثبت و نشان می‌دهد تلاش فعالان اقتصادی به بار نشسته و این موارد در شرایط جنگ، تهدید و تحریم دستاورد بزرگی است.
وی با اشاره به اینکه امروز می‌توانیم از عهده این شرایط برآییم، تصریح کرد: آمریکا آزمون جدیدی را تجربه می‌کند که اگر در مورد ایران مصداق پیدا کند، شاهد جنگ‌های جدیدی در عرصه بین‌المللی با مبنای اقتصاد خواهیم بود و در دنیا زیرساخت‌های جدیدی برای جنگ اقتصادی شکل گرفته است.
رییس سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه اکنون با چالش‌های جدی مواجه هستیم، گفت: اگر همت و تلاش و اقتصاد فعلی را عمومی‌تر و مردمی‌تر کنیم، می‌توانیم تجربه بهتری نسبت به قبل داشته باشیم.
وی تصریح کرد: درخواست ما این است که فعالان اقتصادی خود را روی صادرات متمرکز کنند زیرا اگر فرآیند صادرات متوقف شود، کل کشور آسیب می‌بیند. مودودی بیان کرد: امروز اشتغال و تولید مهم است و همه چشم‌ها به صادرکنندگان دوخته شده که پرچمداران رونق تولید هستند. در این میان ما نیز تلاش می‌کنیم برای چالش‌ها راه‌حل پیدا کنیم.
روزهای سختی داریم
رییس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز با بیان اینکه در کالاهای اساسی نگرانی جدی داریم، گفت: این سیاستگذاری و قیمت‌هایی که به وجود می‌آید، موجب تعطیلی تولید در کالاهای اساسی کشور است. محمدرضا اظهار کرد: روزهای سختی در اقتصاد ایران در حوزه‌های مختلف داریم و در صادرات مشکلاتی پیش آمده اما حتما راهکارهای موثری وجود دارد که می‌تواند با نگاه علمی و کارشناسی و استفاده از تجربه سال‌های گذشته این مسیر را هموار کرد.
وی افزود: در ماه‌های اخیر به دلیل تغییر سیاست‌های ارزی شرایط خاصی بر اقتصاد ایران حاکم شد. اگرچه تجربه تغییر نرخ ارز در سال‌های گذشته موجود بود، اما تصمیمات غیرکارشناسی دولت در نرخ ثابت ارز مشکلاتی را ایجاد کرد و بخشی از اثر خود را در مسائل صادراتی گذاشت.
پورابراهیمی تصریح کرد: بخشنامه‌های پی در پی که در ماه‌های اخیر شکل گرفت، سردرگمی برای صادرکنندگان ایجاد کرده و برنامه بلندمدت را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. نماینده مردم کرمان و راور در مجلس بیان کرد: دغدغه‌های فعالان اقتصادی را پیگیری و توانسته‌ایم در دولت و مجلس برای رفع مشکلات بخش خصوصی اقداماتی را دنبال کنیم.
وی افزود: در ماه‌های اخیر شاهد اختصاص ارز برای کالاهای اساسی و غیراساسی هستیم که با تغییر بخشنامه‌های دولت عملا آمار و ارقام و تخصیص ارز در این دو زمینه تغییر پیدا کرد.
پورابراهیمی اظهار کرد: آنچه گزارش تعهدات مربوط به واردکنندگان به کشور بوده، تا مهرماه امسال نشان می‌دهد ۳ و نیم میلیارد دلار فعالان اقتصادی که برای واردات دریافت کرده‌‌اند، تا امروز تعیین تکلیف نشده که ممکن است برخی در نقل و انتقال منابع تسویه را انجام دهند و این عدد معادل یک چهارم فروش نفت در بودجه سال آینده است.
وی تصریح کرد: تا پایان دی ماه در صادرات ۳۵ میلیارد دلار میزان صادرات غیرنفتی کشور بوده است که یک چهارم ارز این میزان تا امروز تعیین‌تکلیف شده است. رییس کمیسیون اقتصادی مجلس بیان کرد: نماد حرکت کشور در حوزه اقتصادی، صادرات است و اگر این پرچم بیفتد، حرفی برای گفتن نداریم و همه باید به این حوزه کمک کنیم.
وی با اشاره به اینکه اولین دغدغه فعالان اقتصادی نرخ تسویه است، عنوان کرد: نرخ سامانه نیما از نظر ما نمی‌تواند کارکرد منطقی داشته باشد و به بانک مرکزی گفته‌ایم باید در نرخ بازنگری شود. پورابراهیمی گفت: پیشنهاد ما تشکیل بازار متشکل است که با کمترین دخالت دولت رویکرد تعیین نرخ واقعی ارز مشخص شود و این بازار جلوی رانت را در اقتصاد کشور می‌گیرد.
۷۰ درصد کالاها گران شده
وی تصریح کرد: ۷۰ درصد میانگین قیمت کالاهای اساسی که با نرخ ارز ترجیحی اختصاص یافته افزایش داشته، یعنی ارز ارزان می‌دهیم اما مردم گران می‌خرند و ۱۰۰ هزار میلیارد تومان مابهالتفاوت این عدد است.
نماینده مردم کرمان و راور در مجلس بیان کرد: اگر قرار است مردم کالای اساسی را آزاد بخرند، این مابهالتفاوت ارزی را به خودشان بدهیم و سامانه نیما اگر به نرخ واقعی رویکرد بازار متشکل نزدیک نشود، عملا توزیع رانت است که در ارز کالای اساسی اتفاق می‌افتد.
پورابراهیمی با اشاره به پیشنهاداتی که به بانک مرکزی نیز اعلام شده، گفت: نخستین مساله تعیین‌تکلیف نرخ ارز است زیرا روش فعلی مورد قبول ما نیست و برای تشکیل بازار متشکل کار باید با سرعت دنبال شود.
وی با اشاره به اینکه دومین مساله در بازگرداندن ارز، افزایش مدت زمان متناسب با کالاست، گفت: در حوزه منابع و مصارف ارزی مشکل خاصی نمی‌بینیم و تقریبا از ابتدای انقلاب تا امروز منابع ارزی ما دو برابر مصارف بوده و اگر روزی یک بشکه نفت هم صادر نکنیم، تعادل منابع و مصارف ارزی برقرار می‌شود.
رییس کمیسیون اقتصادی با اشاره به اینکه برخی سیاست‌های بانک مرکزی اصلا مورد قبول ما نیست، عنوان کرد: پیشنهادات اصلاحی مشترک بین فعالان بخش خصوصی، وزارت صمت، اقتصاد، مجلس و بانک مرکزی طی یک هفته آینده با رویکرد علمی و تخصص جمع‌بندی می‌شود تا راهکاری باشد در شرایط کنونی فعالان اقتصادی حمایت شوند و خروجی به اطلاع فعالان اقتصادی خواهد رسید.
لطمه اقتصاد توزیعی به کشور
نایب‌رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران نیز در این همایش گفت: اقتصاد توزیعی کشورمان که بر مبنای فراوانی موجود در منابع شکل گرفته، خسارت‌زاست. پدرام سلطانی افزود: شهروند و دولت در اقتصاد توزیعی هر روز فقیرتر می‌شوند و ما همچنان این مسیر را دنبال می‌کنیم.
وی با بیان اینکه تغییر این مسیر در اقتصاد می‌تواند مفاهیم بنیادین را تغییر دهد، اظهار کرد: پس از انقلاب صنعتی، نسل و تفکر توسعه دنیا از اقتصاد معیشتی به سمت اقتصاد مبتنی بر تولید تغییر یافته اما ما همچنان در اقتصاد معیشتی و توزیعی باقی مانده‌ایم.
نایب‌رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با بیان اینکه اقتصاد مبتنی بر تولید و خلاقیت و کارآفرینی باید در جامعه به عنوان ارزش تلقی شود، گفت: صادرات جزئی از راهبرد توسعه کشور نیست بلکه خود آن است.
دیپلماسی در خدمت توسعه باشد
نایب‌رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی با تاکید بر اینکه باید با فساد به خوبی مبارزه شود و دیپلماسی در خدمت توسعه کشور قرار گیرد عنوان کرد: لازم است صادرات نکته کانون این استراتژی اقتصادی کشور باشد.
سلطانی افزود: اینک آب برای مصرف استان کرمان و دوسوم از پهنه کشور وجود ندارد و پس از ۱۰۰ سال از استخراج نفت، اقتصاد نفتی ما زیانده شده و میزان بدهی‌های کشور از میزان دارایی‌ها تجاوز کرده است.
وی تصریح کرد: صادرات به عنوان ابزاری به صورت نرم و باورپذیر کشورهای دنیا را تسخیر می‌کند و در این زمینه برخی از کشورها به دنبال تسخیر اقتصاد دنیا هستند.
نایب‌رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران گفت: بهترین نوع تهاجم کشورها در عرصه جهانی توسعه صادرات است و صادرات سبک حکمرانی و فرهنگ را به دیگر کشورها انتقال می‌دهد. از این رو امروز حکمرانی غربی به علت موفقیت این کشورها در اقتصاد محقق شده است. وی ادامه داد: آنچه در پارادایم حکمرانی ما تعریف شده باید تغییر کند و بر مبنای قانون و روش‌های کنونی صادرکنندگان در کشور خودمان در تنگنا قرار می‌گیرد.
سلطانی تصریح کرد: در صورتی که مبادلات تجاری با همسایگان و برخی کشورها تقویت می‌شد، امروز در تعاملات تجاری خود در دنیا لطمه کمتری می‌خوردیم.
صادرات زمین می‌خورد
نایب‌رییس اتاق، بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران تاکید کرد: دیدگاه بار ارز آوری کشور به دوش صادرکنندگان و اقتصاد تک محصول نفت، صادرات را زمین می‌زند.
وی گفت: برای بازنگرداندن ارز صادراتی به کشور صادرکننده به خیانت در امانت متهم می‌شود و این تفکر ریشه در اقتصاد بازرگانی با محوریت دولت دارد. این در حالی است که برای رشد و شکوفایی صادرات از اقتصاد دولتی فاصله نگرفتیم و تنها شعارهای صادراتی داده‌ایم.
وی ادامه داد: چنین اقتصادی نمی‌تواند بالنده شود زیرا در اقتصاد صادرکننده و تولید‌کننده باید بتوانند هزینه‌ها را با درآمد جبران کنند و با وجود تنگناها و مشکلات اقتصادی فعلی به تولید ادامه دهند.
سلطانی افزود: مجموعه تصمیم‌گیر نرخ‌هایی برای برخی از محصولات مصوب می‌کنند که با هزینه‌های تولید‌کننده و صادرکنندگان همخوانی ندارند زیرا هزینه کالای صادرات از آبان‌ماه سال گذشته تاکنون ۱۲۰ درصد افزایش یافته، هزینه‌های حمل‌ونقل صادرات سه برابر شده و هزینه نقل و انتقال پول نیز افزایش یافته است.
وی یادآور شد: باید در تنگناهای کنونی امکان فعالیت و تلاش برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان فراهم شود و میزان رو به افزایش تولید ناخالص داخلی و صادرات احیا شود.
نایب‌رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران گفت: کشور با وجود تمامی ظرفیت‌ها طی ماه‌های گذشته رشد چندانی نکرده و در رتبه بندی تجارت جهانی به تدریج سقوط کرده زیرا اشتراک نظر با مفاهیم بنیادین اقتصادی و توسعه در کشور به وجود نیامده است.