فرش ایرانی که یکی از سه کالای استراتژیک صادراتی و برندهای تجارت خارجی ایران است چه در تحریم‌های دولت نهم و دهم و چه در تحریم‌های کنونی جزو اولین کالاهایی بود که در لیست تحریم‌های آمریکا قرار گرفت.
بر اساس آمار رسمی، ایالات متحده آمریکا اولین بازار هدف صادراتی فرش دستباف ایرانی است و این کالا در ایالات متحده از بستر مناسبی برای فروش برخوردار است. نکته قابل تامل در این صنعت این است که نام فرش دستباف ایرانی با اشتغالزایی در روستاها و مناطق محروم و زنان سرپرست خانوار گره خورده و تحریم آن بر زندگی آنان تاثیر مستقیم می‌گذارد چراکه بخش عمده‌ای از فرش دستباف ایرانی صادر می‌شود.
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از جهان صنعت، عملا بافندگان فرش‌های دستباف ایرانی را دهک‌هایی تشکیل می‌دهند که بر اساس آمار در بین ۴۰درصد فقیر ایرانی هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد ارزش‌افزوده واقعی فرش دستباف ایران (به قیمت ثابت ۱۳۹۰) در دوره ۱۳۹۱-۱۳۸۳ کاهش حدود ۶۰ درصدی را تجربه کرده و از ۵۳/ ۱۲۲ میلیارد ریال در سال ۱۳۸۳ به ۵۱/ ۴۹ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۱ رسیده است.
از طرفی احمد کریمی اصفهانی، رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران در آذرماه سال گذشته سوءمدیریت و تدابیر بد و قوانین دست‌وپاگیر را از دلایل عمده افت «۳۰۰میلیون دلاری» صادرات فرش ایران در سال ۹۷ عنوان کرده بود.
میزان صادرات فرش دستباف در سال ۹۶ مجموعا نزدیک به ۴۳۰میلیون دلار بود که ایالات متحده آمریکا با خرید حدود ۱۲۵میلیون دلار بزرگ‌ترین و اولین خریدار این کالای سنتی ایرانی بوده است. اما اکنون تلاش‌هایی برای خروج نام فرش دستباف ایرانی از فهرست تحریم‌های ایالات متحده آمریکا آغاز شده و آن‌گونه که رییس مرکز ملی فرش ایران می‌گوید، یکی از برنامه‌های جدی این مرکز، خروج فرش دستباف ایرانی از فهرست تحریم‌های آمریکاست و رایزنی‌ها در این رابطه هم آغاز شده است.
سوءمدیریت در صنعت فرش
احمد کریمی‌اصفهانی رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران چندی پیش اعلام کرده بود که ایران در سال ۷۳ حدود یک میلیارد و ۷۴۰ میلیون دلار صادرات فرش داشته ولی «به دلیل برخی آیین‌نامه‌ها و مسائل پیش آمده»، وضع تغییر کرده و «درحال حاضر صادرات فرش دستباف، حدود یک هشتادم صادرات غیرنفتی است».
او گفته بود: سوءمدیریت و تدابیر بد و قوانین دست و پاگیر دلیل اصلی کاهش صادرات فرش ایران است و باعث شده در سال ۹۷حدود ۳۰۰میلیون دلار کاهش صادرات داشته باشیم. به گفته این مقام مسوول صادرکنندگان ما در ایران اذیت می‌شوند.
حدود دو میلیون نفر شاغل در این صنف داریم که با خانواده‌شان حدود هشت میلیون نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم از این راه، کسب روزی می‌کنند. یک دهم از کل جمعیت کل کشور با قالیبافی در ارتباط هستند بنابراین دولت باید به اشتغال این صنف توجه ویژه داشته باشد.
به گفته او ترکیه با دادن تسهیلاتی به فعالان این صنف، اشتغال ایجاد کرده و این تسهیلات به گونه‌ای است که بیشتر طراحان و بافندگان ایرانی به ترکیه عزیمت کرده‌اند.
رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران آماری از فرشبافانی که جذب صنعت و بازار فرش ترکیه شدند ارائه نکرده است. اما صادرات فرش ترکیه در سه سال گذشته رشد چشمگیری داشته و هر مقدار که سهم صادرات فرش ایران در بازار جهانی فرش کاهش یافته صادرات این کشور همسایه بیشتر شده است.
رایزنی برای خروج از تحریم
به گفته رییس مرکز ملی فرش ایران حدود ۵/۱ میلیون نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم در حوزه فرش دستباف اشتغال دارند و براساس آمار غیررسمی این رقم ۵/۲ میلیون نفر است، اما حدود شش میلیون نفر از حوزه فرش ارتزاق می‌کنند.
فرشته دستپاک با بیان اینکه فرش ایران هم مشمول تحریم‌های آمریکا شده است گفت: فرش جزء مالکیت معنوی و فکری است و نماد آن متعلق به مردم ایران است، بنابراین فرش نمی‌تواند در دایره تحریم‌ها قرار گیرد، به همین علت بخش خصوصی، دینفعان و تشکل‌های مرتبط با فرش دستباف در تلاش هستند، تا از طریق جوامع بین‌المللی بتوانند فرش دستباف ایران را از حوزه تحریم‌ها خارج کنند.
او افزود: فرش دستباف ایرانی جزو سه کالای استراتژیک کشور بعد از نفت است و به نسبت دو کالای دیگر یعنی زعفران و پسته، به دلیل قدمتی که دارد و در جای‌جای کشور تولید می‌شود، توانسته جایگاه برتری داشته باشد؛ ضمن اینکه تولید فرش وابسته به یک منطقه خاص نیست و به اندازه جغرافیای کشور گسترانده شده است.
در حال حاضر ۲۹ منطقه تولید فرش دستباف در ایران وجود دارد که ثبت جهانی شده‌اند و ۱۹ منطقه نیز در حال ثبت جهانی هستند و در آینده نزدیک این ثبت انجام می‌شود و ۵۳منطقه ثبت ملی شده‌اند.
دستپاک افزود: البته این ثبت ملی و جهانی شدن فرش در مناطق مختلف، پایگاه ملی و جهانی را در دنیا معرفی می‌کند و هر جای دنیا که پای می‌گذاریم، ایران و ایرانی را به نام فرش دستباف ایرانی می‌شناسند و فرش دستباف ایرانی هم به نام ایران در دنیا شناخته می‌شود. بنابراین این مزیت بسیار مهمی است که باید برای توسعه این هنر-صنعت اصیل ایرانی استفاده کرد.
رییس مرکز ملی فرش ایران با بیان اینکه آمریکا کشور ما را تحریم کرده است و ما در شرایط تحریمی قرار داریم و اولین کالا بعد از نفت که تحت تحریم قرار گرفته است، همین فرش دستباف ایرانی است، گفت: ما باید بر اساس تحریمی که صورت گرفته که البته مغایر با اصول اولیه تمامی کنوانسیون‌ها و معاهدات بین‌المللی است، عمل کنیم.
او افزود: فرهنگ و هنر در دایره تحریم قرار نمی‌گیرد و متاسفانه ترامپ علیرغم اینکه یک تاجر است و اصول تجارت را می‌داند، اما متاسفانه کالایی که متعلق به یک ملت و تمدن این ملت است را تحریم کرده است و ما به دنبال این هستیم که فرش دستباف را از تحریم خارج کنیم.هرساله تجار و علاقه‌مندان به فرش دستباف ایرانی در نمایشگاه سالانه بین‌المللی فرش دستباف جمع می‌شدند که با توجه شهرت فرش ایرانی فرصت خوبی برای تولیدکنندگان فرش دستباف بود، اما با شروع تحریم‌ها عملا این نمایشگاه تحت تاثیر آن قرار گرفت.
رییس مرکز ملی فرش ایران گفت: سال گذشته استقبال خوب تجار خارجی و مردم را برای خرید فرش دستباف ایرانی داشتیم و هموطنان نیز آن را به عنوان یک کالای سرمایه‌ای خریداری کردند اما متاسفانه پس از آن به دلیل اینکه شرایط اقتصادی کشور دچار نوسان شد و تحریم نیز عاملی شد که صادرات کاهش یابد. ۳۰ درصد از صادرات فرش دستباف ایرانی به کشور آمریکا صورت می‌گیرد که با تحریم، این رقم از سبد صادراتی حذف شد.
دستپاک با اشاره به وضعیت کنونی صادرات فرش دستباف ایرانی بیان کرد: صادرات فرش دستباف ایرانی اکنون دچار نوسان شده و باید روی بازارهای جدید کار کنیم که تهاتر یکی از این راهکارهاست.
او افزود: تهاتر اینگونه است که در قبال وارداتی که به کشور صورت می‌گیرد، بتوانیم فرش دستباف ایرانی را صادر کنیم و تهاتر انجام دهیم. فرش دستبافی در این حیطه قرار می‌گیرد که دارای شناسنامه باشد بنابراین به دنبال آن هستیم که فرش دستباف ایرانی را شناسنامه‌دار کرده و صادر کنند. این کار را به جد در حال پیگیری داریم و به زودی از آن رونمایی خواهیم کرد.
دستپاک با بیان اینکه رایزنی‌هایی برای کاستن از تاثیر تحریم‌ها صورت گرفته گفت: تعدادی از تجار ایرانی در بلژیک انبارهای بزرگ راه‌اندازی کرده‌اند و قرار است که اتحادیه فروش دستباف را راه‌اندازی کنیم، ضمن اینکه اتحادیه آلمان را نیز تقویت خواهیم کرد.
او افزود: پویشی را در حوزه واردات فرش دستباف ایرانی از سوی کشورهای دنیا راه‌اندازی خواهیم کرد تا بتوانیم در سال ۹۸ بازارهای صادراتی جدیدی را در اختیار داشته باشیم از سوی دیگر با ۱۵ کشور همسایه خود در حال رایزنی برای صادرات فرش دستباف ایرانی هستیم. ابلاغی را نیز از سوی وزیر صمت دارم که طرح ملی کارآفرینی و توسعه تجارت فرش دستباف در سال ۹۸ راه‌اندازی شود که مبدع این طرح مرکز ملی فرش ایران است و به دنبال ایجاد ۴۰ هزار شغل هستیم.
او در خصوص زمینه‌های توسعه این صنعت در کشور گفت: بر اساس آنچه که سازمان برنامه‌وبودجه اعلام کرده برای ایجاد یک شغل ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان هزینه لازم است که البته این برای برخی مشاغل تا ۴۰۰ میلیون تومان و برای اشتغالزایی در پتروشیمی به ازای یک نفر ۷۰۰ میلیون تومان هزینه نیاز دارد.
او ادامه داد: هیچ کالایی را نداریم که مثل فرش با این رقم محدود و بدون هیچ‌گونه دردسری برای دولت‌ها، بتوانند ایجاد شغل کند، به خصوص اینکه ما با تحصیلکردگان زن متعددی که فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌ها هستند، روبه‌رو هستیم که غالبا بیکار هستند و برای کم کردن نرخ بیکاری کشور، بهترین سرمایه‌گذاری که به راحتی می‌توانیم انجام دهیم، بحث سرمایه‌گذاری در حوزه فرش دستباف است تا تولید را رونق دهیم.
آمار صنعت فرش دستباف
مطابق آمار مرکز ملی فرش ایران و سازمان فنی‌وحرفه‌ای هر فرش که در طول یک سال در کشور تولید می‌شود بین ۷تا۱۴نفر اشتغالزایی ایجاد می‌کند و فرش هر چه بزرگتر باشد برای میزان افراد بیشتری هم اشتغالزایی می‌کند. ۳ فرش دستباف با ابعاد ۳ تا ۱۲ متر حدود ۱۴ نفر اشتغالزایی می‌کند و می‌توان آن را به عنوان شغل دائم درنظر گرفت.
میزان صادرات فرش دستباف ایرانی در سال ۹۶، پنج‌هزار و ۳۹۷ تن فرش به ارزش ۴۲۵ میلیون دلار بوده است که صادرات فرش دستباف به آمریکا به عنوان خریدار اصلی در ۴ ماهه ابتدای سال ۹۷ نسبت به مدت مشابه در سال ۹۶ به لحاظ ارزشی رشد ۹/۸۰ درصدی و به لحاظ وزنی رشد ۱۷۱ درصدی داشته است. مقایسه این اعداد با ترکیه که در بازار فرش تازه‌وارد است جالب است.
احمد کاپلان، رییس اتحادیه صادرکنندگان فرش در جنوب شرقی آناتولی ترکیه گزارش داد که میزان صادرات فرش ترکیه تا پایان سال ۲۰۱۸ به دو میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار خواهد رسید. این مقام صنعت فرش ترکیه به آناتولی گفته است که در ترکیه ۱۵۰ شرکت تولید و زیرمجموعه‌های آن در صنعت فرش فعال هستند و برای ۴۰ هزار نفر زمینه اشتغالزایی شده است.
طبق آمار و ارقام مجمع صادرکنندگان ترکیه، حجم صادرات بخش فرش در سال ۲۰۱۶ در حدود یک میلیارد و ۹۱۸ میلیون دلار بوده است. این میزان در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۳ درصد افزایش یافته و به دو میلیارد و ۱۶۵ میلیون دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود که این رقم تا پایان سال ۲۰۱۸ به دو میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار برسد.
ظاهرا در دستگاه‌های متولی فرش دستباف ایران طرح توسعه کارشناسی شده‌ای برای حفظ جایگاه ایران در بازار فرش وجود ندارد چراکه کشور چین نیز که اوایل با برندهای ایرانی در این بازار حاضر می‌شد، اکنون در حال برنامه‌ریزی برای حضور فعال‌تر در این حوزه است. اعضای ستاد فرش دستباف را ۵ عضو که شامل اتحادیه تعاونی تولیدکنندگان، اتحادیه روستایی، اتحادیه صادرکنندگان، اتحادیه فرش‌فروشان و اتحادیه صنف قالیبافان است تشکیل می‌دهند.