سطح ظاهری منسوج اهمیت زیادی برای مصرف کننده دارد. پرزهای روی لباس هم ظاهر نازیبایی دارند و هم باعث تحریکات پوستی می شوند.
ترجمه: آزاده موحد
به گزارش سرویس اطلاع رسانی نساجی امروز، دسته ها یا گلوله های الیاف در هم رفته باعث ایجاد پرز بر روی سطح پارچه می گردند. تولید کنندگان پارچه از زمان اختراع ماشین بافندگی شاهد پدیده "پرزدهی" بوده اند، فرایندی که منجر به ایجاد توپ های کرکی کوچک یا همان پرز بر روی سطح پارچه می شود.
پرزدهی در کوتاه مدت ممکن است باعث ایجاد کرک بر روی پارچه شود. این فرایند با گذشت زمان و به ویژه در مورد پارچه های طبیعی منجر به ساییده شدن پارچه می شود. شکل گیری پرزها بر روی سطح پارچه دارای چهار مرحله اصلی است: تشکیل کرک، درهم رفتگی کرک ها، افزایش کرک ها و ساییدگی.
منسوجات از نخ تشکیل می شوند، رشته ای ریسیده شده که هم در پارچه های تاری پودی و هم کشباف به کار می رود. الیاف ریز تشکیل دهنده نخ با هر بار پوشیدن، شستشو و با گذشت زمان پاره می شوند.
الیاف پاره شده به شکل گلوله در آمده و پرزهای سطحی را تشکیل می دهند. با گذشت زمان مقدار این پرزها در مناطقی که اصطکاک آن ها زیاد است، بیشتر می شود مانند زیر بازوها، آستین ها و داخل ران ها.
معمولا پرزدهی در بخش هایی از لباس اتفاق می افتد که هنگام استفاده روزمره دچار بیشترین سایش هستند مثل یقه، سرآستین، دور ران و پشت شلوار.
همه پارچه ها تا حدی پرز می دهند اما میزان پرزدهی به نوع و کیفیت پارچه بستگی دارد. مهم ترین عوامل پرزدهی عبارتند از خواص فیزیکی منسوج(نمره الیاف، فاکتور تاب و ساختار پارچه)، روش انجام فرایند بر روی منسوج، عادت های شخص مصرف کننده و محیطی که منسوج در آن مورد استفاده قرار می گیرد.
تمایل الیاف ظریف تر به پرزدهی به دلیل سختی کمتر، بیشتر است. نخ های دارای فاکتور تاب پایین تر بیشتر پرز می دهند. پارچه هایی که دارای ساختار متراکم باشند نظیر پارچه های جین معمولا پرزدهی کمتری دارند. پارچه هایی تاری پودی یا کشبافی شل با پوشیدن و شستشو پرزدهی بیشتری از خود نشان می دهند. پرزدهی معمولا بر روی پارچه های کشباف نظیر پلوور و ژاکت بیشتر است تا پارچه های تاری پودی که علت آن فاصله بیشتر بین محل تقاطع نخ ها در پارچه های کشباف می باشد.
پارچه های ترکیبی تهیه شده از الیاف مستحکم و الیاف نسبتا ضعیف نیز پرزدهی بیشتری از خود نشان می دهند چون الیاف ضعیف تر ساییده و پاره می شوند و الیاف دارای استحکام بیشتر پرزها را بر روی لباس نگه می دارند. پارچه ها و محصولات کشبافی که در ساختار آن ها از نخ های حاوی الیاف مصنوعی استفاده شده باشد به دلیل استحکام قابل ملاحظه، انعطاف پذیری و مقاومت در برابر ضربه، تمایل به پرزدهی دارند.
پرزدهی عامل مهمی در مقبولیت منسوج نزد مشتری به شمار می رود و در نتیجه به موضوع بسیاری از تحقیقات صنعتی تبدیل شده است. جلوگیری از پرزدهی پارچه یک چالش برای تولیدکنندگان پارچه های پنبه، پلی استر و ترکیبی به شمار می رود.
روش های زیادی برای کاهش تمایل پارچه ها به پرزدهی وجود دارد. فرایندهای فیزیکی نظیر شیرینگ یا تراش پارچه، پرزسوزی، براشینگ و ترموستینگ، فرایندهای شیمیایی نظیر به کارگیری پلیمرها یا آنزیم ها، استفاده از تکمیل های آنتی استاتیک، تکمیل های خاص نظیر سنفورایزینگ یا عمل با اشعه فرابنفش به از بین بردن پرزها کمک می کند. در میان این فرایندها اصلاح سطحی با استفاده از مواد شیمیایی مختلف قابل قبول ترین روش است. پایه و اساس تکمیل های ضدپرزدهی استفاده از فرایندهای شیمیایی بوده که هدف آن از بین بردن قابلیت سست شدن الیاف و کاهش مقاومت مکانیکی الیاف مصنوعی می باشد.
کمپانی سارکس یک محصول نوآورانه با نام Helafin-42 تولید کرده است که برای انجام تکمیل بر روی پنبه، پلی استر و ترکیب آن ها به کار می رود. این ماده باعث بهبود مقاومت پارچه در برابر پرزدهی و پارگی می شود. پارچه های تکمیل شده با Helafin-42 در برابر شستشو و خشک شویی نیز مقاوم هستند.
مکانیزم Helafin-42
پارچه هایی که اصطکاک الیاف با هم در آن ها کم است در اثر سایش دچار پرزدهی می شوند چون الیاف نرم تمایل دارند از روی نخ سر بخورند و به روی سطح پارچه بیایند. الیاف بیرون آمده در اثر سایش با هم درگیر شده و بر روی سطح پارچه ایجاد پرز می کنند. ماده Helafin-42 با افزایش اصطکاک بین الیاف مانع از سر خوردن و بیرون آمدن آن ها از نخ و در نهایت ایجاد درگیری بین آن ها و پرزدهی می شود. با این کار هیچ گونه پرزی بر روی سطح پارچه وجود نخواهد داشت.
ویژگی های منحصر به فرد:
* بهبود مقاومت پارچه در برابر پرزدهی
* مناسب برای پارچه های مختلف از جمله ملحفه، پارچه پیرهنی و پوشاک
* جلوگیری از ریش ریش شدن پارچه های ملحفه ای
*افزایش استحکام درزها و در نتیجه افزایش مقاومت پارچه دوخته شده در برابر پدیده لغزش درز
* قابلیت استفاده با نرم کننده های مختلف
مواد اولیه و روش ها:
ماده اولیه: پارچه ملحفه ای صددرصد پنبه ای
مواد شیمیایی: Helafin-42
تجربیات
در زیر روش هایی برای استفاده از این ماده که توسط تولیدکنندگان مختلف توصیه شده، آورده شده است:
روش رمق کشی
روش پدکردن
زیرلایه های پارچه با gpl50 Helafin-42 و درصد برداشت 70-65 درصد پد می شود. PH حمام نیز بر روی 6.0-5.0 تنظیم می شود. پارچه ها پس از پد شدن در دمای c°160 به مدت دو دقیقه خشک می شوند و سپس مورد ارزیابی قرار می گیرند.
پارچه هایی که مورد عملیات تکمیلی قرار می گیرند از لحاظ ویژگی های زیر بررسی می شوند:
1. ASTM D4970- بررسی مقاومت در برابر سایش و پرزدهی با استفاده از ابزار مخصوص Martindale
2. اندازه گیری حرکت پارچه بر روی درز
3. مطالعه مورفولوژیکی سطح پارچه به روش SEM(میکروسکوپ الکترونی پویشی) برای بررسی کارایی عامل تکمیل ضد سایش
بحث و نتیجه گیری
1. مطالعه مورفولوژیکی سطحی به روش SEM
سطح الیاف عمل شده حتی پس از سایش به نظر نرم تر می رسد.
2. مقاومت در برابر پرزدهی
کارایی پارچه عمل شده در زمینه مقاومت در برابر پرزدهی با روش های تست استاندارد مورد بررسی قرار گرفت.
تکمیل با Helafin-42 باعث بهبود مقاومت پارچه در برابر پرزدهی ناشی از سایش می شود.
3. پارگی درز
با وارد شدن فشار به درز پارچه، نخ های موجود در پارچه از محل دوخت خود سر می خورند و باعث باز شدن درز می شوند که به این اتفاق "لغزش درز" گفته می شود. ماده Helafin-42 باعث کاهش تمایل به لغزش درز در پارچه می شود که نتیجه آن در زیر نشان داده شده است.
4. تاثیر انجام تکمیل بر روی پارچه
همان طور که مشاهده می شود انجام این تکمیل تاثیری بر شید پارچه، زیردست و جذب آن نداشته و همچنین تاثیر آن پس از چندبار شستو از بین نمی رود.
نتیجه گیری
به نظر می رسد Helafin-42 یک تکمیل شیمیایی نوید بخش برای ایجاد خاصیت ضدپرزدهی در پارچه است که می تواند بر چالش های موجود در این رابطه فایق آید.