مناطق آزاد به اهداف خود نرسیده‌اند. این موضوعی است که این روزها بسیاری از کارشناسان و در عین حال مسوولان اقتصادی کشور بر سر آن اتفاق نظر دارند.
در عین حال مسائلی مانند افزایش واردات بی‌رویه از این مناطق منجر به آن شده است که بسیاری از مسوولان از تجدیدنظر در امور این مناطق و همچنین لغو برخی امتیازات مربوط به آنها سخن بگویند. در تازه‌ترین خبرها معاون وزیر اقتصاد از تهیه لایحه‌ای برای پایان دادن به معافیت‌های مالیاتی مناطق آزاد به شکل موجود آن خبر داده است.
به گزارش سایت نساجی امروز به تقل از تعادل، مناطق آزاد اقتصادی نخستین‌بار در تبصره ۱۹ برنامه اول توسعه مورد توجه قرار گرفت. به این ترتیب در ادامه ایجاد سه منطقه آزاد تجاری-صنعتی در کشور تصویب شد.
هدف این بود که در این مناطق سرمایه‌گذاری صورت گرفته و با اعطای تشویق‌هایی مانند معافیت‌های مالیاتی صادرات تقویت شود.
اهداف ایجاد مناطق آزاد بعدها صراحتا در ماده ۱ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۱ شهریور ۱۳۷۲ اهداف تشکیل مناطق آزاد تجاری-صنعتی آمد. طبق این قانون تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، سرمایه‌گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه‌ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارایه خدمات عمومی از مهم‌ترین اهداف تشکیل مناطق آزاد اعلام شد.
با این حال و بعد از گذر چند دهه از اجرای قانون مناطق آزاد آن‌گونه که آمارها خبر می‌دهند مناطق آزاد به اهداف خود نرسیده‌اند. ولی این فقط همه ماجرا نیست. مناطق آزاد و واردات بی‌رویه‌ای که از طریق آن شکل می‌گیرد و همچنین زمینه‌هایی که برای قاچاق کالا به کشور فراهم کرده بعضا تولید داخل کشور را هم مخدوش کرده است.
در همین زمینه چندی پیش، سعید جلالی قدیری دبیر اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک گفت: سالانه 2 و نیم تا 3 میلیارد دلار در صنعت پوشاک قاچاق داریم و معتقدیم حجم زیادی از این قاچاق از مناطق آزاد انجام می‌شود. آن‌گونه که اطلاعات موجود نشان می‌دهد مناطق آزاد به جای دستیابی به اهداف خود که افزایش صادرات بوده به دروازه صادرات تبدیل شده است.
در این زمینه معصومی مدیر سابق منطقه آزاد اروند نیز چنین گفت: امروز مناطق آزاد، تولید و صادرات محور نیستند و کسی نمی‌تواند ادعا کند این مناطق در صادرات به اهداف خود رسیده‌اند. کالای همراه مسافر، ته لنجی و تولید مجازی که در آن کالایی بیاید و فقط در سوله‌ای وارد و از آن طرف وارد سرزمین اصلی شود؛ محلی برای قاچاق کالا است. معصومی گفت: واردات مناطق آزاد قطعاً از صادرات و صادرات مجدد بیشتر است. این در حالی است که در دنیا مناطق آزاد را برای درآمدزایی خودشان ایجاد می‌کنند.
پایانی برای معافیت‌های ۲۰ ساله مناطق آزاد
اکنون مدتی است که سخن از پایان معافیت‌های 20 ساله برای مناطق آزاد مطرح است. در همین راستا مدیر سابق مناطق آزاد هم گفته است ادامه این معافیت‌ها توجیهی ندارد و درآمد عمومی به نام سهمیه گمرک که می‌توانست از سرزمین اصلی وارد شود و درآمد آن به خزانه ریخته شود در جیب مناطق آزاد رود.
معصومی گفت: فلسفه ایجاد مناطق آزاد باید یک بار دیگر بازبینی شود و کشور حق دارد نتیجه ایجاد این مناطق را با توجه به در اختیار داشتن معادل 20 درصد بودجه عمرانی کشور ببیند.
فشارها و انتقادات در نهایت منجر به آن شد که مسوولان اقتصادی کشور تصمیم بگیرند در امور مربوط به مناطق آزاد تجدید نظر کنند. اکنون در تازه‌ترین اظهارنظر معاون وزیر اقتصاد از تهیه لایحه‌ای برای ساماندهی معافیت مالیاتی مناطق آزاد خبر داده است.
محمدعلی دهقان دهنوی چنین اظهار کرد: حمایت از مناطق آزاد به عنوان درگاه‌های توسعه تجارت کشور بسیار مهم است اما با توجه به سوءاستفاده‌هایی که می‌شود نتیجه حمایت‌ها باید کمک به اقتصاد کشور باشد.
معاون امور اقتصادی وزیر امور اقتصادی و دارایی با بیان اینکه در حال حاضر با اظهارات انتقادی مبنی بر موثر نبودن معافیت‌ها مواجه هستیم، افزود: راهکار، اصلاح مسیر کنونی است؛ این اصلاح هم می‌تواند شامل حذف معافیت‌ها و هم قانونمند کردن و تحت نظارت در آوردن معافیت‌ها باشد؛ کافی است اطلاعات مربوط به فعالیت‌های اقتصادی در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار بگیرد.
وی ادامه داد: در حال حاضر مناطق آزاد اطلاعات اقتصادی خود را کنترل می‌کنند و سازمان امور مالیاتی در این مورد اختیاری ندارد.
وی گفت: اگر این اطلاعات در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار بگیرد قطعا به جلوگیری از فرارهای مالیاتی کمک می‌کند.
ساماندهی معافیت‌ها در لایحه مالیات بر مجموع درآمد
دهقان دهنوی با بیان اینکه در منطقه آزاد باید تولید و تجارت در جریان باشد نه سوءاستفاده از موقعیت منطقه، تصریح کرد: در حال حاضر ساماندهی معافیت‌های مالیاتی مطرح است؛ پیش نویسی که سازمان امور مالیاتی برای لایحه مالیات بر مجموع درآمد تهیه کرده مساله ساماندهی معافیت‌ها دیده شده است. وی تاکید کرد: البته ساماندهی لزوما به معنای حذف نیست بلکه می‌تواند تغییر نرخ یا تغییر شکل معافیت را شامل شود.
آن‌گونه که دهقان دهنوی خبر داده است ظاهرا به پایان خواب خوش معافیت‌های مالیاتی نزدیک می‌شویم. حالا باید منتظر ماند و دید گام‌های بعد اصلاح و بازنگری در امور مربوط به مناطق آزاد چه می‌تواند باشد.