پته‌دوزی، بخیه‌های نخی رنگین که بر زمینه پارچه می‌‌روید

 پته‌دوزی یکی از رودوزی‌های کرمان است که شکل و رنگ‌های خاص آن برای بسیاری از مردم شهرهای دیگر ایران شناخته شده است.

این دوخت روی پارچه ضخیم و پشمی انجام می‌شود که عریض یا شال نام دارد و زنان و دختران با کمک سوزن نقش‌های ذهنی را به وسیله بخیه‌های نخی رنگین بر زمینه پارچه می‌دوزند.

واژه پتّه، برگرفته از ریشه پُت (pot)، به معنای پشم و کُرک است و در فرهنگ معین آمده است: پشم نرمی که از بُن موی بز روید و آن را به شانه برآرند و از آن شال بافند. در لغتنامه دهخدا نیز درباره واژه پت گفته شده: پشم بز، پشم نرمی که از بُن موی بز به شانه برآورند و از آن شال و کلاه و نمد و کپنک و امثال آن کنند. نام‌های دیگر پته دوزی را فطه‌دوزی و سلسه دوزی ذکر کرده‌اند.

با توجه به آسیب پذیری این آثار در برابر عوامل جوی، تاریخ دقیقی از پیدایش این هنر در دست نیست. اما در سفر نامه شاردن به دوره صفوی در کرمان اشاره شده است و در کتاب‌های گوناگون هنری قدیمی‌ترین نمونه از پته‌دوزی در دنیا را متعلق به سال ۱۲۸۵هجری قمری دانسته‌اند.

یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های پته دوزی که به دست آمده، روکش قبر شاه نعمت اله ولی در ماهان کرمان است که یکی از زیبا ترین و ظریف ترین نمونه های پته دوزی به حساب می‌آید. رنگ پارچه آن کرم رنگ است و با نخ‌های پشمی الوان بر رویش بته جقه‌های مختلفی دوخته شده است.

نخ‌هایی که در این کار استفاده می‌شود از جنس پشم، ابریشم و به ندرت گلابتون هستند که معمولا در رنگ‌های عنابی، مشکی، سبز، زرد, نارنجی، قرمز و آبی استفاده می‌شوند. طرح‌های مختلف مانند انواع بته جقه، سرو، ترنج و یا طرح‌های هندسی با ریس‌های پشمی رنگین، بر روی عریض یا شال دوخته می‌شوند تا به عنوان رومیزی، سجاده، جلد قرآن، جانماز، پرده، کوسن و... استفاده شود.

سراسر پارچه با دوخت‌های ظریف و زیبا پوشیده می‌شود و اثری از زمینه پارچه باقی نمی‌ماند. برای دوخت نقش‌ها ابتدا طرح مورد نظر را به صورت خطوط محیطی روی پارچه می‌دوزند و رنگ نخ به گونه‌ای انتخاب می‌شود که روی رنگ پارچه نمود داشته باشد. اگر پارچه قرمز باشد خط دوزی آن با نخ مشکی انجام می‌شود و برای پارچه سفید خط دوزی زرد است. در پارچه مشکی و سبز هم خط‌ها به رنگ زرد دوخته می‌شود. بعد از پایان خط دوزی، داخل آن با شیوه خاصی از سوزن دوزی پر می‌شود.

پته را بعد از دوخت در آب سرد و پودر لباسشویی به مدت کوتاهی خیس کرده و چندین بار آب کشی می‌کنند. پته خیس شده را نباید روی بند لباس پهن کرد چون باعث کش آوردن آن می‌شود. باید آن را روی سطح صافی پهن کرد تا خشک شود.

اگرچه زیبایی و جذابیت پته‌دوزی برای همه آشکار است، استفاده از آن به لوازم خانگی محدود شده و هیچ وقت اقدامی برای استفاده از آن به عنوان لباس انجام نشده است. اما در سال‌های اخیر عده‌ای از طراحان لباس تلاش کرده‌اند بخش‌های کوچکی از کار خود را با پته دوزی تزئین کنند تا نمای متفاوتی در آن ایجاد کنند. با وجود این همچنان امکانات زیادی در این دوخت وجود دارد که قابلیت استفاده بیشتر و بهتر را دارد.