جایگاه صنعت نساجی در توسعه‌ اقتصادی

محمود زارعی- پژوهشگر اقتصاد مقاومتی

 با وجود تمام تاثیرات مثبت اختراع ماشین بخار بر فرآیند توسعه در انقلاب صنعتی اول، بار اصلی شکوفایی اقتصادی، توسعه سریع و حتی ایجاد نیاز برای اختراع ماشین بخار بر دوش صنعت نساجی بوده است.
اهمیت و جایگاه این صنعت که چرخ‌های توسعه‌ی کشورهای صنعتی را به حرکت درآورد و با ارزش افزوده فراوانش بخشی از منابع مالی لازم برای توسعه‌ سایر صنایع را نیز تامین کرد، برای بسیاری از ما همچنان مغفول مانده است. این در حالی است که نساجی علی رغم گذشت چند قرن از انقلاب صنعتی بازهم نقش موتور پیش ران را برای بسیاری از اقتصادهای جهانی ایفا می‌کند.

به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از عصر اقتصاد، در سال 2018چین به تنهایی 157 میلیارد دلار، 1.5برابر کل صادرات ایران در همین سال، صادرات پوشاک داشته و بنگلادش، کشور فقیر جنوب شرق آسیا، در همین سال 32 میلیارد دلار لباس صادر کرده است و هم اکنون بعد از چین دومین صادر کننده پوشاک در جهان به شمار می‌رود. همسایه غربی ما یعنی ترکیه نیز در سال 2018 ، 15میلیارد دلار البسه صادر کرده و این عدد برای کل صادرات محصولات نساجی ترکیه بالغ بر 30میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که صادرات لباس ایران در سال 97 تنها 62 میلیون دلار بوده است.

علاوه بر ارزش صادراتی و ارزآوری که صنعت نساجی می‌تواند برای کشور به همراه داشته باشد، در بعد اشتغال‌زایی نیز این صنعت منحصر به فرد است به گونه‌ای که وقتی برخی از کشورهای جهان با بحران بیکاری مواجه شدند، به سراغ این صنعت رفتند. ضریب اشتغال‌زایی یک به پنج در زنجیره ارزش نساجی (به ازای ایجاد یک شغل در بالا‌دست نساجی-پنبه- پنج شغل در پایین‌دست-پوشاک- ایجاد می‌شود)، نیاز به سرمایه اولیه کم برای ایجاد اشتغال پایدار (یک‌چهارم متوسط کل صنعت) و همچنین کوتاه بودن دوره آموزشی برای تربیت کارگر ماهر در این صنعت، موجب تمایز و برتری صنعت نساجی در ایجاد اشتغال نسبت به سایر صنایع شده است.

برآوردها حاکی از اشتغال بیش از 4میلیون نفر در صنعت پوشاک بنگلادش است. آمار رسمی اشتغال‌زایی کل صنعت نساجی در ترکیه یک میلیون نفر و آمار غیر رسمی حاکی از اشتغال بیش از 2میلیون نفر در صنعت نساجی ترکیه است. این عدد برای ایران بر اساس برآوردها حدود 260هزار نفر است.

علاوه بر درآمدزایی و اشتغال زایی صنعت نساجی، این صنعت جزء معدود صنایعی است که احداث واحد تولیدی آن وابسته به موقعیت منطقه‌ای و جغرافیایی نیست. به عبارت دیگر، با یک چرخ خیاطی در اتاق منزل هم می‌توان یک واحد تولیدی نساجی راه‌اندازی کرد.

در کنار تمامی مزیت‌های بعد اقتصادی این صنعت که برشمرده شد، صنعت نساجی از نظر فرهنگی و اجتماعی نیز بسیار حائز اهمیت است؛ چراکه لباس یکی از بارزترین نمودهای فرهنگی یک جامعه است.

متاسفانه علی رغم تمامی جوانب اقتصادی و ضرورت‌های فرهنگی توسعه‌ صنعت نساجی برای کشور، وضعی این صنعت در کشور بسیار آشفته و پریشان است. بسیاری از کارخانه‌های نساجی به ویژه از دهه 80 به بعد یا به دست بانک‌ها مصادره و تعطیل شده‌اند و یا صاحبانشان عطای آنها را به لقایشان بخشیدند و اکنون مأمن پرندگان و چرندگان شده‌اند. کارخانجات دولتی این صنعت نیز با پتک خصوصی‌سازی غلط استخوان‌هایشان در هم شکسته شده است.

در کنار مشکلات صنفی واحدهای تولیدی، وضع تولید و دسترسی به مواد اولیه این صنعت نیز چندان مناسب نیست. در حوزه مواد اولیه نظیر پنبه علی رغم خودکفایی و صادرات در دهه 70، اکنون وابستگی 50درصدی به واردات وجود دارد.

تعطیلی واحدهای تولیدی این صنعت موجب ایجاد شکاف عرضه و تقاضا در کشور و سبب شده است تا سهم بزرگی از بازار پوشاک در کشور را قاچاق اشغال کند به گونه‌ای که بنابر آمار رسمی 1.4میلیارد دلار و بنا بر نظر کارشناسان مستقل 2.4میلیارد دلار سالانه پوشاک به کشور قاچاق می‌شود.

به این ترتیب، صنعتی که می‌تواند به موتور محرک اقتصاد کشور بدل شود و سیل خروشان بیکاری را مهار کند چندین سال است که نفسش زیر چنگ بی‌تدبیری م به شماره افتاده است. اما با وجود تمامی مشکلات فعلی این صنعت، نساجی می‎‌تواند با کم‌ترین گوشه‌ چشم متولیان امر، نقش بسزایی در اقتصاد کشور ایفا کند.