عزم سازمان توسعه تجارت ایران برای پیشبرد اهداف توسعه تجارت به اوراسیا

 با توجه به اظهارنظرهای غیرکارشناسی در خصوص روند امضای موافقتنامه با این اتحادیه و نیز به جهت تسهیل در امر اطلاع رسانی به ذینفعان طی گزارشی به تشریح جزییات شکل گیری و روند اجرایی این موافقتنامه پرداخت.

در این گزارش آمده است: با تشکیل اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال 2015، ایران جزو اولین کشورهایی بود که پیشنهاد همکاری با این اتحادیه را مطرح کرد. سازمان توسعه تجارت ایران ضمن دعوت از وزیر تجارت وقت آن اتحادیه در سال 1394، بیانیه مشترکی را برای انعقاد موافقتنامه تجارت ترجیحی/ آزاد تهیه کرد که به امضای وزیر صنعت، معدن و تجارت وقت و وزیر تجارت اوراسیا رسید.

به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از سازمان توسعه تجارت ایران طبق این توافق، مطالعات تخصصی در زمینه امکان سنجی انعقاد موافقتنامه تجاری بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، در سازمان توسعه تجارت ایران و کمیسیون اقتصادی اوراسیا آغاز شد که نتایج آن در جلسات مشورتی بین دو طرف مورد بررسی قرار گرفت.

پس از آن رژیم تجاری بین طرفین مبادله و سوالها و ابهامات در خصوص آن مطرح گردید. از جانب آن اتحادیه بیش از 200 سوال در خصوص رژیم تجاری ایران طرح شد که سازمان توسعه تجارت با همکاری دستگاههای ذیربط به سوالات پاسخ داد. با مطالعات و بررسی های صورت گرفته و تأیید امکان انعقاد موافقتنامه تجاری بین طرفین، مذاکرات فشرده و دشوار آن بین تیم مذاکراتی کشورمان به سرپرستی سازمان توسعه تجارت ایران و 5 کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به سرپرستی کمیسیون اقتصادی آن اتحادیه آغاز گردید که دو سال به طول انجامید و منجر به انعقاد موافقتنامه موقت تشکیل منطقه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا شد. در حال حاضر اتحادیه اقتصادی اوراسیا تنها با ایران و ویتنام موافقتنامه تجاری اجرایی دارد. این اتحادیه موافقتنامه تجارت آزاد با کشورهای صربستان و سنگاپور را امضا کرده که هنوز به مرحله اجرا نرسیده اند . حدود 50 کشور در حال حاضر در صف همکاری تجاری و یا انعقاد موافقتنامه با این اتحادیه هستند.

مذاکرات فشرده و تکنیکی در تدوین متن موافقتنامه و فهرست کالایی

در فرایند انعقاد موافقتنامه ایران و اوراسیا، بند بند متن موافقتنامه موقت تشکیل منطقه تجارت آزاد فعلی که جامع ترین موافقتنامه تجاری ایران و شامل 9 فصل می باشد، توسط تیم مذاکراتی ایران به سرپرستی سازمان توسعه تجارت ایران، با طرف اوراسیایی مورد مذاکره تخصصی قرار گرفت.

فهرست های کالایی نیز به صورت موازی مذاکره و نهایی شد. این مذاکرات در شرایطی صورت می گرفت که ج.ا ایران در مقابل 5 کشور عضو اتحادیه که هر یک به طور جداگانه کالای ایرانی را رقیبی برای کالای خود در بازار درون گروهی آن اتحادیه می دانست مذاکره می کرد. در واقع مذاکره با یک اتحادیه اقتصادی به دلیل ویژگی های منحصر به فرد و منافع کشورهای عضو آن، جزو دشوارترین مذاکرات تجاری حتی در سطح بین المللی است.

با این حال سازمان توسعه تجارت ایران با همکاری سایر دستگاههای ذیربط به ویژه وزارت جهاد کشاورزی موفق به دریافت امتیاز در اقلام مهم صادراتی از جمله فرش، پسته، خرما، مرکبات، سیب، دارو و محصولات پتروشیمی.... شد و در مقابل اقلام ترجیح داده شده به اوراسیا، عموماً از اقلام مورد نیاز و کالاهای اساسی از جمله ذرت دامی، جو، دانه سویا، روغن خام و.. بوده که اکثراً بدون ارائه تخفیف و تنها با تعهد به تثبیت تعرفه از جانب ایران وارد کشور می شوند. فهرست های کالایی با اخذ نظرات بخش خصوصی و بررسی های تخصصی و با استفاده از تکنیکهای روز تهیه و مورد مذاکره قرار گرفت که عملکرد صادراتی در این اقلام به اتحادیه اقتصادی اوراسیا طی مدت اجرای شدن این موافقتنامه نیز مبین این مطلب است.

اجرای موافقتنامه و عملکرد موفقیت آمیز آن

عملکرد آماری این موافقتنامه طی مدت اجرایی شدن آن از 5 آبان سال گذشته تا 5 آبان 1399 بیانگر رشد 82 درصدی در صادرات ایران در اقلام ترجیح گرفته شده از اوراسیا در چارچوب موافقتنامه می باشد. با وجود اینکه تعداد اقلام مشمول موافقتنامه محدود است، کل صادرات کشور (در تمامی اقلام) نیز رشد 30 درصدی را طی این دوره نشان می دهد. در مقابل واردات از اتحادیه اقتصادی اوراسیا در اقلام ترجیح داده شده توسط آن اتحادیه 16 درصد کاهش و واردات کل نیز تقریبا بدون تغییر نسبت به دوره مشابه قبل بوده است. در این مدت، کسری تجاری ایران نیز 241 میلیون دلار بهبود یافته است.

به غیر از عملکرد آماری، با اجرایی شدن موافقتنامه ، نشست های کارگروه های تعریف شده در متن موافقتنامه از جمله کارگروه مشترک، کمیته تجارت کالا و کمیته فرعی قواعد مبدا نیز به صورت ویدئو کنفرانس و با حضور مقامات و نمایندگان کشورمان و اتحادیه اقتصادی اوراسیا تشکیل جلسه داده و موارد مربوط به موافقتنامه مورد تبادل نظر قرار گرفت. همچنین سه گروه کاری جدید در چارچوب موافقتنامه فیمابین ایران و اوراسیا در حوزه همکاری گمرکی، همکاری در اقدامات فنی فرا راه تجارت، همکاری در اقدامات بهداشتی و بهداشت گیاهی نیز با طرف اوراسیایی تشکیل شده است که جلسه گروه کاری گمرکی در مهر ماه سال جاری برگزار شد. کارگروه های ملی نیز در حوزه گمرک و قواعد مبداء تشکیل و با حضور نمایندگان دستگاههای ذیربط به صورت مرتب تشکیل جلسه می دهد و موضوعات مهم و اجرایی مربوط به موافقتنامه مذکور در این جلسات طرح و تصمیم گیری می شود.

با وجود اینکه موضوع حمل و نقل و امور بانکی در چارچوب موافقتنامه های ترجیحی و تجارت آزاد مطرح نمی گردند، پیشنهاد تشکیل گروه کاری فیمابین ایران و اوراسیا در این دو حوزه نیز مطرح و جلسات مشورتی برای رفع موانع همکاری تجاری در این چارچوب، بین نمایندگان کشورمان از دستگاههای ذیربط و طرف اوراسیایی برگزار و تبادل نظر صورت گرفته و پیشنهادات همکاری در حال پیگیری می باشد.

مذاکرات با اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد

با توجه به اینکه مقرر است موافقتنامه موقت فیمابین، پس از سه سال به موافقتنامه تجارت آزاد تبدیل گردد اقدامات جدی در جهت انجام مذاکرات تجارت آزاد با آن اتحادیه در سازمان توسعه تجارت در حال انجام است. جلسه مشورتی بین نمایندگان تیم های مذاکراتی دو طرف (سازمان توسعه تجارت ایران و کمیسیون اقتصادی اوراسیا) در 29 بهمن 1399 به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد که در این جلسه در خصوص محتوای سند ماموریت با عناوین رهنمودهای کلی، اصول مذاکرات، دامنه و پوشش موافقت نامه تجارت آزاد، مدالیتی تجارت کالاها، مسائل اجرایی مذاکرات بحث و تبادل نظر قرار گرفت.

دو طرف نظرات خود را پیرامون چارچوب کلی مذاکرات عنوان و نسبت به اهم موارد توافق کردند. بر اساس توافق‌های حاصل شده متن فعلی موافقت‌نامه مبنای مذاکرات قرار خواهد گرفت و هر دو طرف نظرات اصلاحی و تکمیلی خود را مبادله کرده و بر همین اساس مذاکرات خود را روی متن موافقت‌نامه آغاز خواهند کرد. شایان ذکر است کسب آمادگی برای شروع مذاکرات تجارت آزاد و مطالعات و بررسی های لازم از سال گذشته در سازمان توسعه تجارت در حال انجام است که از آن جمله به موارد ذیل می توان اشاره نمود:

تشکیل دو تیم تخصصی در سازمان توسعه تجارت با مشارکت موسسه مطالعات و پژوهش­های بازرگانی جهت بررسی اصلاحات مورد نیاز متن موافقتنامه تجارت آزاد و تهیه فهرست­های کالایی مشمول موافقتنامه (استخراج فهرست منفی پیشنهادی اولیه و اصلاحات پیشنهادی بر متن موافقتنامه موقت بعنوان پایه موافقتنامه تجارت آزاد)، مطالعه تطبیقی موافقتنامه­های تجارت آزاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سایر کشورها ، بررسی فهرست­های منفی دریافتی از دستگاه­ها، بررسی فهرست­های منفی اتحادیه اقتصادی اوراسیا با سایر کشورها و بالعکس، براورد اقلام دارای پتانسیل تجاری بین طرفین، بررسی سناریوهای مختلف کاهش تعرفه­ها، برگزاری جلسه بررسی فهرست منفی کالایی با حضور نمایندگان دستگاهها و اتاق بازرگانی ، برگزاری جلسه راهبردی برای هماهنگی مذاکرات تجارت آزاد با حضور نمایندگان دستگاههای ذیربط ، مکاتبه با اتاق بازرگانی ایران، روسای سازمان­های صمت استانها، اتاق تعاون جهت آمادگی برای مذاکرات تجارت آزاد و انعکاس نظرات بخش خصوصی در این خصوص ، درخواست ارائه فهرست منفی (اقلام کالایی که مشمول تخفیف تعرفه­ای در چارچوب موافقتنامه تجارت آزاد نمی­شوند) و اولویت­های صادراتی به اوراسیا از بخش خصوصی و دستگاههای ذیربط و جمع آوری و تدوین بانک اطلاعاتی ، برگزاری جلسات هماهنگی داخلی با حضور نمایندگان دستگاههای ذیربط در خصوص موضوعات مربوط به مذاکرات تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا

بدیهی است عملکرد سازمان توسعه تجارت ایران در این حوزه کاملاً مشهود بوده و پیش‌بینی می گردد با هماهنگی و همکاری سایر نهاد های ذیربط داخلی از یک طرف و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا از طرف دیگر موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و آن اتحادیه نیز منعقد شود و با موفقیت به مرحله اجرا برسد.

عدم آگاهی در خصوص موافقتنامه های تجارت آزاد و ترجیحی و قوانین تجارت بین الملل

با وجود برگزاری دوره های آموزشی و همایش ها و مطالب و مکاتبات متعدد در این خصوص، اطلاعات در مورد موافقتنامه های ترجیحی و به ویژه موافقتنامه های تجارت آزاد در سطح تجار، بخش های خصوصی و حتی اجرایی بسیار کم است. هنوز موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به عنوان عضویت کامل ایران در آن اتحادیه تعبیر می شود.

تصور بر این است که با شروع مذاکرات تجارت آزاد ظرف مدت کوتاه مثلا چند ماهه موافقتنامه اجرایی و نرخ های تعرفه به صفر می رسد. این درحالی است که مذاکرات انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد فرایندی زمانبر و پیچیده خواهد بود و با تصویب و اجرای آن ، یک دوره گذار حدوداً ده ساله برای حذف کامل تعرفه های حداقل 80 درصد کالاهای فیمابین پیش بینی خواهد شد.

با توجه به اینکه عموم اظهارات مطروحه به سبب عدم اشراف به قوانین و اصول موافقتنامه های تجارت بین الملل بوده و مذاکره در چارچوب این موافقتنامه بین مقامات کشورها بعضاً با مذاکرات تجاری بین تجار برای عقد قرارداد تجاری فیمابین اشتباه گرفته میشود، لازم است بخش های خصوصی و دولتی با شرکت در دوره های آموزشی بین المللی و یا استفاده از منابع علمی سازمان های بین المللی مانند سازمان جهانی تجارت، سازمان جهانی گمرک ، آنکتاد، مرکز تجارت بین الملل و.. نسبت به ارتقای دانش مبانی و اصول و قوانین تجارت بین الملل تلاش نمایند تا از این رهگذار شاهد به ثمر نشستن تلاش های بی وقفه مذاکره کنندگان بوده و از این فرصت مغتنم نهایت بهره برداری را بنماییم.

عزم سازمان توسعه تجارت ایران در جهت پیشبرد اهداف توسعه ای کشور

همانطور که گفته شد، با توجه به اینکه ایران به دلیل ممانعت برخی دولتهای متخاصم، عضوکامل سازمان جهانی تجارت نشده است آشنایی بسیار محدودی در خصوص قوانین و قواعد تجارت بین الملل در سطح دستگاهای دولتی و بخش های خصوصی وجود دارد و زیرساختهای تجاری نیز در خصوص برخی موضوعات به روز تجارت بین الملل از آنجایی که تا کنون مورد نیاز نبوده به درستی طراحی و تعبیه نشده است.

با این وجود با اجرایی شدن موافقتنامه موقت تشکیل منطقه تجارت آزاد مذکور که مفاد آن در چارچوب قواعد تجارت بین الملل است، فضای بسیار مناسبی برای آشنایی هرچه بیشتر دستگاههای اجرایی و تجار و بخش های خصوصی با اصول تجارت نوین بین المللی فراهم گردیده است.

در مدت اجرایی شدن موافقتنامه، مباحث مهمی مانند قواعد مبداء، الزامات و تعهدات مربوط به شفافیت، زیرساختها مورد نیاز برای عمل به تعهدات، چاره‌کارهای تجاری و... مورد توجه ویژه قرار گرفته و ساختارها و زیربناهای لازم برای عمل در چارچوب این موضوعات روز تجارت بین الملل در حال تکامل و ارتقا و بهبود است. این مهم جز در سایه اجرا و کاربرد عملی قوانین تجارت بین الملل محقق نمی گردد. این موافقتنامه به حق تمرینی برای ورود به عرصه تجارت بین الملل و عمل در چارچوب قواعد تجاری عرف بین الملل و گذار از تجارت به شیوه سنتی به تجارت مدرن می باشد

به امید اینکه نگاه بخشی در خصوص موضوعات و برنامه های مربوط به توسعه و پیشرفت کشورمان، تبدیل به نگاهی ملی شده و همه دستگاهها و مراجع و بخش های خصوصی و افراد دلسوز دست به دست هم داده و در جهت ائتلای کشورمان بیش از پیش تلاش و همت نمایند.