موافقتنامه سران و رهبران کشورهای عضو اتحادیه اروپا در قالب کمیسیون اروپا، "پیمان سبز" نام دارد که مشمول بر عملکردهای هماهنگ و گسترده شان تا سال 2050، در راستای رسیدن به پایداری و خاتمه مصرف سوخت‌های فسیلی در منطقه ی اروپا می گردد.
نویسنده: تهمینه مولانا
به گزارش سرویس اطلاع‌رسانی نساجی امروز، لیکن در این جا تمرکز ما بر پایداری دربخش نساجی و پوشاک خواهد بود. طی چند دهه اخیر، میزان پوشاک خریداری شده در اتحادیه ی اروپا 40 درصدافزایش داشته وعلت آن نیز به روشنی درکاهش قیمت ها و سرعت رسیدن محصول به دست مصرف کننده نهفته است. براساس پژوهش ها در اروپا، بین 2 تا 10 درصداز تاثیرات منفی زیست محیطی را پوشاک برجای می گذارند.
البته این تاثیرات بیشتر بر کشورهای سوم وارد است، یعنی مناطقی که عمده ی فرآیند تولید درآنهاشکل می گیرد. بدیهی است که مراحل تولیدمواد خام، ریسندگی الیاف، بافندگی پارچه و رنگرزی نیازمندحجم بالایی از آب و مواد شیمیایی هستند، ضمن اینکه مضرات آفت کش ها در حین کشت پنبه را نیز نباید از قلم انداخت. از دیگرسو، مصرف کنندگان با مصرف بالای آب و انرژی، مواد شوینده، خشک شویی و اتوکشی، همچنین دورریز مایکروپلاستیک ها در آلودگی محیط زیست نقش به سزایی دارند.
در نهایت، کمتر از نیمی از پوشاک دست دوم به هدف استفاده ی مجدد یا بازیافت جمع آوری شده، بازیافت می شوند، یا به واسطه ی تکنولوژی های نوین که امکان بازیافت پوشاک را به نخ خام میسر ساخته اند، چیزی حدودیک درصد به لباس تازه تبدیل می گردند.
دربرنامه ی اجرایی اقتصادچرخه ای سال 2020، کمیسیون اروپا خبر از اجرایی شدن استراتژی نساجی اتحادیه ی اروپا در 2021 داد. چراکه صنعت نساجی به عنوانی یکی از حوزه های مهم، آنهم به علت استفاده ی بالا از منابع و تاثیرات مخرب بر محیط زیست ، در اولویت قرار دارد.
براساس گزارش آژانس محیط زیست اروپا3 EEA وقتی نوبت به مصرف خانگی در اتحادیه می رسد، مجموعه ای مشتمل بر لباس و کفش و انواع منسوجات خانگی، یکی از چهار آلوده ی کننده ی محیط زیست پس از غذا، مسکن و حمل و نقل محسوب می شوند، همچنین پنجمین منشاء نشر گازهای گلخانه ای هستند. باز تاکید می کنیم که بیشتر تاثیرات متوجه مناطق تولید است که عمدتاً نیز درخارج از اروپا قرار دارند. قابل ذکر اینکه نساجی اتحادیه ی اروپا 1.7 میلیون شاغل در 176 هزار شرکت را پوشش داده است.
دربرنامه ی اجرایی اقتصادچرخه ای، استراتژی نساجی اتحادیه برطبق تعریف کمیسیون اروپا شامل مقررات زیرمی باشد:
-به کارگیری روش های نوین تولید محصول پایدار، طراحی دوست دار محیط زیست و میسر برای بازیافت ، حذف هرگونه مواد شیمیایی مضر، تقویت کسب و کارها و اطمینان از انتخاب منسوجات پایدار توسط مصرف کننده، و دسترسی آسان به استفاده ی مجدد و ترمیم محصول.
-بهبود فضای قانونگذاری وحمایت کسب و کارها؛ برای تولید و عرضه ی منسوجات پایدار و چرخه ای، تولید مواد خام چرخه ای و همکاری های بین المللی باهدف شفافیت روزافزون فرآیند تولید.
- اجرایی ساختن دستورالعمل پسماند؛ برای مدیریت زباله و بازیافت. براساس این دستورالعمل تاسال 2025، کشورهای عضو، ملزم به راه اندازی مجموعه های جداگانه از دورریز منسوجات خودخواهند بود.
در ژانویه ی 2021، کمیسیون مذکور، نقشه ی راهی را منتشر ساخت که استراتژی برای چهارماه ی سوم 2021 مشخص می کرد. برطبق این نقشه ی راه، شرایط و مشوق ها درجهت بالابردن رقابت، پایداری و انعطاف پذیری بخش نساجی اتحادیه ی اروپا روشن شده بود که همزمان به تاثیرات زیست محیطی و اجتماعی صنعت نساجی اشاره می کرد. علاوه بر مقررات مدون، در این نقشه ی راه، نحوه ی حمایت ازحقوق بشر و اهتمام لازم در سراسرزنجیره ی تامین نیز مطرح گردیده بود و نکته ی جالب اینکه طی چندماه، نظر خواهی عمومی جهت تصویب نهایی، نسبت به این برنامه باز بود.
چالش های زیست محیطی
نخ و الیاف
پلی استر - همانطور که می دانید، پلی استر که از سوخت های فسیلی ساخته شده و زیست تخریب پذیر است، 16 درصد الیاف مصرفی را تشکیل می دهد. مزایای اصلی آن این است که بر خلاف پنبه، ردپای آب کمتری دارد، در دمای پایین شسته می شود، سریع خشک می‌شود و نیاز کمتری به اتو کردن دارد. لیکن تحقیقات نشان داده که هر وعده شستشو البسه ی پلی استر ، نایلون یا اکریلیک می توانند معادل 700 هزار فیبر مایکرو پلاستیک ایجاد کنند که احتمال ورود آن به چرخه ی خوراک انسان وجود دارد. برآوردها مشخص کرده هرساله حدود نیم میلیون تن مایکرو فیبرپلاستیک از شستشوی البسه وارد اقیانوس می گردد. صنعت نساجی درحال حاضر، پلی استر با پایه زیستی را بررسی می کند که به آن بیوسینتتیک هم اطلاق می شود و عمدتاً از منابع تجدید پذیر تهیه می گردد، منابعی همچون نشاسته و لیپیدهای حاصل از ذرت، نیشکر، چغندر یا روغن های گیاهی. ودراین اثنا توجه به دو نکته ضروری است؛ اول پیدا کردن مواد اولیه که با مواد غذایی در رقابت و تداخل نباشند و دوم نیاز زیادی به آب وآفت کش ها در فرآیند رشد نداشته باشند.
الیاف سلولزی- سلولزهای مصنوعی5مشتق شده از سلولز خمیر چوب درختان، حدود 9 درصد از الیاف مورد استفاده لباس در بازار اتحادیه اروپا را تشکیل می دهند. ویسکوز بیشتر از همه مورد استفاده است. الیافی معروف به ابریشم مصنوعی نیز زیست تخریب پذیر است. صنعت نساجی با چالش قابل توجهی جهت تامین الیاف سلولزی پایدار روبه می باشد، چنانچه تولید جهانی این الیاف از سال 1990 تا کنون بیش از دو برابر بوده و طبیعی است مواد نوآورانه نیز مورد آزمایش و بهره برداری قرار گرفته اند. مثلا لیوسل، که با نام تجاری Tencel شناخته می شود، از سلولز اکالیپتوس تهیه می گردد، به سرعت رشد می کند و نیازی به آبیاری یاآفت کش ندارد. پیناتکس نیز نمونه ی بسیار جدیدی از محصولات غیرقابل تجزیه زیستی ، ازبرگ آناناس تهیه می گردد.
فرآوری و تولید لباس
ریسندگی نخ، بافتن پارچه و استفاده از تکنیک های تکمیل پارچه ازجمله رنگرزی یا استحکام و درخشندگی پارچه، فرآیندهای انرژی بر محسوب می گردند به طوری که رنگرزی می تواندتا 150 لیتر آب درهر کیلوگرم نیاز داشته باشد. بالغ بر از 1900 نوع ماده شیمیایی در این فرآیندها استفاده می شوند.
متاسفانه حجم بالایی از تولید پارچه در کشورهای درحال توسعه انجام می گردد که قوانین زیست محیطی در آنها به اندازه اتحادیه اروپا سختگیرانه نیست.
در مرحله ی تهیه مواد اولیه-راهکارهای کاهش اثرات زیست محیطی فرآیند تولید، از جمله کاهش مصرف مواد شیمیایی، جایگزینی آنها با آنزیم ها، بهره گیری از ماشین آلات رنگرزی که به آب کمتری نیاز دارند و روش های بازیافت آب در نظرگرفته شده است. برخی از شرکت ها درحال آزمایش فرآیندهای رنگرزی جدید هستند، مانند استفاده از
CO2 به عنوان محیط رنگرزی به جای آب.
در مرحله ی تولید پوشاک- ابزارهای کامپیوتری کنترل شده برای الگوسازی ، طراحی لباس یکپارچه، بدون نیاز به برش و خیاطی مفصل، برش با ابزارهای جدید وصرفه جویی در دورریز پارچه، لباس های بدون درز یا با درزکمتر، بهره گیری از شیوه های چسباندن به جای دوخت، تکنولوژی های پیشرفته ی چاپ و نظیرآن.
انتقال و تحویل
عمدتاً هم مواد خام نساجی وهم محصولات نهایی به اتحادیه اروپا ارسال می شوندکه به معنای مسیر طولانی تحویل تلقی می گردد.
در مسیر انتقال به مقاصد مختلف در منطقه ی اروپا، مصرف سوخت، استهلاک وسایل نقلیه، آلودگی هوا، پسماندهای حاصل از بسته بندی، برچسب ها، چوب لباسی ها، ساک های محتوی کالا، و نهایتاً پوشاک باقیمانده یا فروخته نشده و موارد دیگر ، تاثیرات منفی برمحیط زیست و بازدارنده های چرخه ی پایدار به شمار می روند.
عادات مصرف کننده
شاید بتوان مرحله ی مصرف را واضح ترین ردپای زیست محیطی معرفی نمود. با توجه به صرف آب و انرژی و دورریز فراوان، ایجادمایکرو پلاستیک ها درحین شستشو، خشک کردن و اتوکردن البسه ، متقاعد کردن مصرف کنندگان به ایجاد تغییراتی در سبک نگهداری و استفاده از پوشاک، گامی حیاتی درکاهش اثرات زیست محیطی مخرب خواهدبود. تغییراتی همچون؛ کم کردن درجه حرارت آب، شستشو با بارکامل ماشین لباسشویی، اجتناب از خشک کن، خرید الیاف دوستدار محیط زیست و اهدای پوشاکی که دیگر استفاده نمی شوند. ضمن اینکه کاهش دفعات شستشو و پرهیز از اتوکشی غیر ضروری هم موثر می باشند.
پایان زندگی پوشاک
اطلاعات کافی و مستندات مدونی مرتبط با عاقبت پوشاک مستعمل، حتی در اتحادیه ی اروپا در دسترس نیست. به نظر می رسداکثر لباس ها در اتحادیه اروپا دور ریخته وسوزانده می شوند، یابه محل دفن زباله (که در آن متان آزاد می کنند)ختم می شوند.
از طرفی باید مشخص شودچه حجم ازلباس های جمع آوری شده قابل استفاده مجدد وچه حجم غیرقابل استفاده مجددهستند. پس از جمع‌آوری لباس‌ها، چه مقدار به عنوان لباس دست دوم هنوز قابل استفاده خواهندبود یا لازم است روانه ی مرحله ی بازیافت گردند.
اساساً بازیافت با مشکلات متعددی مواجه است و نتیجه این شده که نه فقط در اروپا ، بلکه درسطح جهانی صرفاً یک درصداز موادبه کاررفته درلباس به گونه ای بازیافت گردندکه دوباره از آن لباس جدید تهیه شود. به این معنا که تکنولوژی در این موضوع ویژه با کاستی های زیادی مواجه می باشد. مراحل مرتب کردن البسه ی جمع آوری شده، جداکردن الیاف مخلوط درآن ها، جداسازی موادشیمیایی از الیاف از جمله رنگ، جای کارزیادی دارد ضمن اینکه شماری از راهکارها مورد نیازند مثلاً تعیین اینکه کدام ماده ی شیمیایی در وهله ی نخست درتولیداستفاده شده است.
بعضی الیاف هم که کیفیت پایین تری دارند اصولاً فاقد پتانسیل بازیافت به الیاف پوشاک هستند و پس از بازیافت در مواردی همچون عایق سازی به کارگرفته می شوند. البته پیشرفت هایی در تکنولوژی بازیافت شیمیایی ایجاد شده تا موادخام برای پلی استر و نایلون میسر شوند اما هنوز از لحاظ اقتصادی جهت تولید عمده مقرون به صرفه نیستند.
راهکار های احتمالی پیشرفت
شرکت های صاحب نام پوشاک ورزشی و برندهای مشهور مد، همواره در سرمایه گذاری تکنولوژی های جدید پیشرو هستند. بسیاری ازشرکت های متوسط و fast fashion ها هم برای بقا درعرصه ی کسب وکار اقدامات قابل توجهی را در راستای پایداری پیگیری می کنند.
باید پذیرفت که مسیری دشوار در پیش رو است زیرا برای مثال، تلاش به منظور کاهش اثرات زیست محیطی ممکن است منجر به افزایش قیمت برای مصرف کنندگان و نیز متقاعد کردن مصرف کنندگان برای خرید لباس های کمترگردد.
علی رغم هزینه بر بودن راهکارهای بازیافت و همسو شدن با جریان پایداری ، اگر موسسات تولید کننده اقدامات عملی را دنبال نکنند به طور یقین از میدان رقابت کنارخواهندرفت.
آینده و هدف قرار دادن مصرف کنندگان
مستمراً از راهکارهای تولید و بازیافت مانند استفاده از پارچه هایی با ترکیب الیاف پایدار تر مانند پنبه ی معمولی، توسعه ی روش های جمع آوری و مرتب سازی جهت بازیافت، بهبود مراحل شستشو و خشک کردن مواد درحین بازیافت، افزایش بهره وری از انرژی های تجدید پذیردرفرآیندها صحبت می شود. حال بدنیست به بهینه سازی چرخه ی زندگی پوشاک و افزایش کارایی آنها هم اشاره کنیم.
تلاش برای پایدارتر کردن پوشاک مستلزم پذیرش توسط مصرف کنندگان به واسطه ی تدابیر افزایش آگاهی میسرخواهدگشت. تحقیقات نشان می دهند که مصرف کنندگان عموماً طرفدار محیط زیست می باشند. اما این گرایش عملاً در رفتار های خریدآنها منعکس نمی شود. باید توجه داشت که عواملی مثل قیمت بالاتر ، مصرف کنندگان را از مد پایدار دور می کنند.
در آگاهی رسانی به مصرف کنندگان؛ افزایش شفافیت و برچسب های استاندارد محصولات سازگار با محیط زیست به طوریقین موثر شمرده می شوند. همچنین درج دستورالعمل های شستشو و خشک کردن نیز سودمند هستند.
گسترش ایده ی "مدآهسته"6 به جای " مدسریع"7 مدت هاست که توسط جریان های طرفدار محیط زیست پیگیری می شود. مدآهسته تلاشی برای قانع کردن مصرف کنندگان است تا لباس های کمتر با کیفیت مرغوب ترخریداری نموده و برای مدت طولانی تری نگاه دارند.
دراروپا بازاربزرگی از اجاره ی لباس پدیدآمده، برخی از برندها و تولیدکنندگان مانند Drexcode اکنون خدمات اجاره ی لباس به جای فروش را در خدمات بازار پوشاک قرارداده اند. حتی این اجاره در مقاطع ماهیانه امکان پذیر است، پس مصرف کننده بدون خریدلباس جدید قادر خواهد بود تا کمد لباس هایش را به طور مرتب تغییر دهد.
برندهایی مانند Filippa K. نیز بافروش لباس های مستعمل خود درمغازه های معمولی ، حرکت تازه ای را شروع کرده است.
مدهوشمند، چشم انداز امیدبخشی را در پیش روی صنعت قرار داده است. در تکنولوژی نوین، ضایعات به طرز چشمگیری کاهش یافته اند چون منطبق با خواسته ای مصرف کننده فقط یک نسخه از لباس تهیه می شود و همزمان با روش هایی مانند چاپ سه بعدی، محصولی کامل و مطلوب در اختیار مصرف کننده قرار می گیرد.
مد چرخه ای 8همانند اقتصاد چرخه ای هدفی ندارد جز به حداقل رسانیدن دورریز و راهی است اجتناب ناپذیر برای نجات کره ی زمین.
1- European Commission
2-Green Deal
3-EEA: European Environment Agency
4-Framework Waste
5-manmade cellulosic
6- slow fashion
7-fast fashion
8-Circular fashion
Sources:
European Parliamentary Research Service
ec.europa.eu