مرور گزارش سازمان توسعه تجارت به‌خوبی نشان می‌دهد چرا صادرات کشور در فروردین۱۴۰۱ به یک افتتاحیه پرسروصدا شبیه است. همزمان‌شدن افت چشمگیر صادرات محصولات کشاورزی و مواد غذایی و کاهش محسوس صادرات بخش صنعت، با جهش قابل‌توجه مواد نفتی، میعانات گازی و محصولات پتروشیمی و رشد قابل‌توجه در فروش مواد معدنی و فلزات خبر از یک‌ماه پراتفاق در بخش تجارت خارجی می‌دهد.
در این‌ماه طبق معمول صنایع پتروشیمی، نفتی و میعانات گازی بیشترین صادرات ماهانه را به خود اختصاص داده و با سهم ۶۰درصدی از کل صادرات فروردین، بیشترین ارزآوری را برای کشور داشته است.
صادرات معدن و صنایع معدنی کشور نیز در نخستین‌ماه سال‌بیش از ۱۰۰میلیون دلار رشد کرده که رقم جالب‌توجهی است. همزمان‌شدن رشد صادرات دو بخش «پتروشیمی و پایه نفتی و میعانات گازی» و «معدن و صنایع معدنی» تاییدکننده اثر جهش جهانی قیمت مواداولیه و فلزات بر صادرات مواد خام از ایران است.
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از دنیای‌اقتصاد، از آن‌سو افت صادرات بخش غذا و کشاورزی که به بیش از ۱۰۰میلیون دلار می‌رسد موید موانع داخلی و اثرات خارجی کمبود جهانی مواد غذایی و محصولات کشاورزی بر بنگاه‌های داخلی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد صادرات صنایع کوچک و ساخت‌‌‌‌‌محور در فروردینماه کم شده ولی این کاهش چندان چشمگیر نیست.
کشور در این ماه به‌جز رشد ۷۵۱میلیون دلاری صادرات در بخش پتروشیمی و میعانات گازی، شاهد رشد ۸۵میلیون دلاری صادرات زیرگروه صنایع معدنی-فلزی در بخش معدن بود که احتمالا به دلیل تقاضای بالا برای فلزاتی همچون فولاد، مس، آلومینیوم و سرب و روی بوده است.
از آن‌سو بدترین افت در بین ۲۵ زیرگروه کالایی مختلف به زیرگروه خشکبار مربوط بود که کاهشی ۶۳میلیون دلاری در فروردین ۱۴۰۱ داشت. نزول صادرات در زیرگروه ماشینسازی و تجهزات، میوه و تره‌‌‌‌‌بار و نساجی، کفش و پوشاک قابل‌توجه بوده است. از بین همه این ۲۵ زیرگروه کالایی، ۳ زیرگروه لوازم‌خانگی و نیز سایر صنایع معدنی غیرفلزی و سایر مواد معدنی غیرفلزی کمترین تغییر را نسبت به فروردین سال‌قبل تجربه کرده‌‌‌‌‌اند.
افزایش رشد ۱۰۷میلیون دلاری صادرات کل بخش معدن و صنایع معدنی در شرایطی طی فروردین ۱۴۰۱ رقم خورده است که بخش صنعت (صنایع ساخت و صنعتگران کوچک‌تر کشور) با کاهش ۶درصدی ارزش فروش خارجی، افت۱۶میلیون دلاری صادرات را طی همین‌ماه گزارش کرده‌‌‌‌‌اند.
با اینکه حجم کلی صادرات کشور طی این‌ماه بیش از ۲۴درصد رشد کرد اما صنایعی نظیر ماشینسازی و تجهیزات، نساجی، پوشاک و کفش، صنایع برق و الکترونیک و خودرو و نیروی‌محرکه با افت صادرات نسبت به مدت مشابه سال‌قبل روبه‌رو شده‌‌‌‌‌اند. این افت البته تاثیر زیادی در حجم کلی صادرات کشور نداشته و در سایه جهش ۵۱درصدی صادرات میعانات گازی، محصولات پتروشیمی و نفتی و رشد ۱۵درصدی صادرات معدنی قرار گرفته است.
جزئیات صادرات صنعتی به تفکیک زیرگروه‌ها
عقبگرد صنعت در صادرات فروردین۱۴۰۱ جالب‌توجه است. در این‌ماه در زیرگروه‌های محصولات پلیمری، شیمیایی، نساجی، پوشاک و کفش، ماشینسازی و تجهیزات، لوازم خانگی، محصولات سلولزی، صنایع برق و الکترونیک، خودرو و نیروی‌محرکه و نیز صنایع نوین، پیشرفته و دارو اتفاقات متنوع و متفاوتی بروز کرد که در نهایت باعث افت صادرات بخش صنعت کشور شد.
در فروردین ۱۴۰۱، ارزآوری این بخش ۲۴۲میلیون دلار بوده که این رقم از افتی بالغ بر ۱۵میلیون دلار خبر می‌دهد. این افت در حالی بوده که وزن صادرات بخش صنعت افزایش یافته و به بیش از ۲۵۵هزار تن رسیده است. از بین ۹زیرگروه مختلف، ۵زیرگروه با افت صادرات روبه‌رو شده‌‌‌‌‌اند، یک زیرگروه بدون‌تغییر نسبت به سال‌قبل به‌کار خود ادامه داده و سه زیرگروه نیز با رشد ارزآوری روبه‌رو شده است.
بیشترین رشد در بخش صنعت از آن زیرگروه شیمیایی بوده که ۱۹میلیون دلار افزایش یافته است. در این زیرگروه مجموعا طی فروردین ۵۳میلیون دلار صادرات صورت‌گرفته است. بزرگ‌ترین سهم از ارزآوری بخش صنعت در فروردین ۱۴۰۱ به زیرگروه محصولات پلیمری مربوط است که به ۷۶میلیون دلار افزایش پیدا کرده است. فروردین ۱۴۰۰ این زیرگروه ۶۰میلیون دلار صادر کرده بود.
نساجی، پوشاک و کفش با سهم ۳۱میلیون دلاری، افتی ۲۳درصدی را نسبت به مدت مشابه سال‌قبل تجربه کرده بود. بدترین چالش ارزآوری در کل زیرگروه‌های بخش صنعت به زیرگروه ماشینسازی و تجهیزات مربوط است که چنان‌که پیشتر نیز اشاره شد افتی ۳۶میلیون دلاری را تجربه کرده است.
صادرات این زیرگروه در فروردین ۱۴۰۱ از نظر وزن نیز نزولی بوده به‌طوری که این زیرگروه در کنار افت ۵۹درصدی ارزش صادرات، افت ۴۳درصدی حجم صادرات را نیز تجربه کرده است. صنعت لوازم‌خانگی وزن کمی در کل صادرات صنعتی کشور داشته و کمی بیش از ۱۰درصد ارزآوری بخش صنعت را به خود اختصاص داده است. این زیرگروه در کل فروردین حدود ۲۵میلیون دلار صادرات داشته که فرق چندانی با مدت مشابه سال‌قبل نداشته است.
محصولات سلولزی بخش دیگری است که با صادرات ۱۵میلیون دلاری در فروردین ۱۴۰۰، رشد ۲میلیون دلاری در ارزآوری را تجربه کرده است. همزمان با این اتفاق وزن محصولات صادراتی این زیرگروه نیز کاهش داشته تا ارزش‌افزوده ناشی از صادرات محصولات این بخش در نخستین‌ماه از سال۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه سال‌قبل رشد محسوسی داشته باشد.
صادرات صنایع برق و الکترونیک در کل فروردین ۱۳میلیون دلار بوده که به معنای سهم ۵درصدی این زیرگروه در کل صادرات بخش صنعت است. البته این صنعت نسبت به مدت مشابه سال‌قبل با افت ارزآوری روبه‌رو بوده است که دلایل آن مشخص نیست. با این‌حال وزن محموله‌‌‌‌‌های صادراتی این زیرگروه در فروردین ۱۴۰۱ و ۱۴۰۰ یکسان بوده است.
یکی از کمترین ارقام صادراتی در بخش صنعت به حوزه خودرو، نیرومحرکه و قطعات وابسته مربوط است که گرچه در بین کشورهای جهان دامنه وسیع و طرفداران بسیاری دارد اما هیچ‌گاه در ایران جدی گرفته نشده است. براین مبنا صادرات این زیرگروه تنها ۳میلیون دلار بوده که رقم بسیار ناچیزی در فروردین ۱۴۰۱ است. این بخش در فروردین ۱۴۰۰ حدود ۸میلیون دلار صادرات داشت که امسال کاملا عقبگرد داشته است.
کمترین میزان ارزآوری در بین زیرگروه‌های ۹گانه صنعت به بخش صنایع نوین، پیشرفته و دارو مربوط است که با ۲میلیون دلار، نسبت به فروردین ۱۴۰۰ بدون تغییر بوده است. این عدد کمتر از یک‌درصد کل صادرات صنعت در این ماه بوده و خبر از سطح بسیار پایین رقابت‌پذیری صنایع ایران نسبت به بنگاه‌های خارجی می‌دهد. در این قبیل بخش‌ها گرچه سهم ارزآوری ایران همواره اندک بوده اما تجربه این مقادیر نیز به هیچ‌وجه با توانایی‌‌‌‌‌های کشور و نیازهای خریداران منطقه‌‌‌‌‌ای همسو نیست و ضرورت اتخاذ سیاست‌های صنعتی مناسب برای جهت‌‌‌‌‌دادن به صنایع ساخت و زیرگروه‌های تولیدکننده با سطح پیچیدگی بالاتر در کشور را ضروری می‌‌‌‌‌سازد.
جزئیات صادرات معدنی به تفکیک زیرگروه‌ها
عقبگرد بخش کشاورزی و غذا یا صنعت در فروردین ۱۴۰۱ را صنایع معدنی و بخش معدن به‌خوبی جبران کرده است. این بخش در نخستین‌ماه سال‌موفق به جهش چشمگیر در فتح بازارهای خارجی شده است. به لطف دو سوخت جدید جهش قیمت فلزات یعنی جنگ اوکراین و کمرنگ‌شدن پاندمی، صادرات معدنی از اثرات خارجی تاثیر گرفته است. این تحولات غیراقتصادی موجب شده تا بخش معدن و صنایع معدنی در ۶زیرگروه مختلف صادرات ۸۱۶میلیون دلاری را در نخستین‌ماه سال‌تجربه کنند.
اثرات جنگی و پایان پاندمی در بازارهای صادراتی موجب‌شده تا قیمت فولاد، مس، سرب، روی، آلومینیوم و سایر مواد و مایحتاج خام صنعت در نتیجه تحولات عرضه و تقاضا افزایش قابل‌توجهی داشته باشد یا در سطحی وسوسه‌‌‌‌‌انگیز باقی بماند. ادامه این روند و تداوم رشد صادرات در این سطح نیز می‌تواند صادرات سال۱۴۰۱ کشور را به سطحی بیش از۱۵میلیارد دلار برساند که رقم مناسبی است. جهش ۱۰۰میلیون دلاری صادرات معدن و صنایع معدنی در حالی رقم خورده است که حجم و وزن صادرات معدنی ۱۳درصد کاهش یافته اما ارزش آن ۱۵درصد رشد کرده است.
در بین آن بخش‌هایی از حوزه معدن و صنایع معدنی که با خیز صادراتی روبه‌رو بوده‌‌‌‌‌اند، صنایع معدنی فلزی در فروردین ۹درصد محصول کمتری صادر کرده اما ارزش دلاری صادرات با عبور از ۶۸۸میلیون دلار، از نظر ارزش ۱۴درصد رشد کرده است. جهش بهاری صادرات معدنی در زیرگروه سایر صنایع معدنی فلزی نیز بالا بوده؛ به‌طوری‌که از نظر ارزش و حجم، رشدهایی ۱۱۵ و ۶۶درصدی را تجربه کرده و ۵۱میلیون دلار ارزآوری داشتهاند. بخش سایر مواد معدنی فلزی هم با افزایش صادرات، ۶میلیون دلار ارزآوری داشتهاند.
از آن‌سو البته زیرگروه صنایع معدنی غیرفلزی افت صادرات داشته و حدود ۵۴میلیون دلار در فروردین ارزآوری داشته است. صنایع معدنی غیرفلزی و سایر مواد معدنی غیرفلزی نیز با ارزآوری ۱۰ و ۸میلیون دلاری در فروردین، نخستین‌ماه از سال‌را بدون پرش صادراتی پشت‌سر گذاشته‌‌‌‌‌اند. صادرات کل معدن و صنایع معدنی در فروردین۱۴۰۰ کمتر از فروردین امسال بود و به واسطه اثرات بیماری فراگیر جهانی، به کمتر از ۷۱۰میلیون دلار محدود شده بود.
در سایر زیرگروه‌ها چه خبر بود؟
تحت‌تاثیر اتفاقاتی که در محیط بین‌المللی رخ داده، در فروردینماه امسال کشور افت صادرات را تجربه کرده است. این افت عمدتا ناشی از کاهش عرضه خشکبار و میوه و تره‌‌‌‌‌بار برای بازارهای خارجی است. در فروردین ۱۴۰۱ صادرات میوه و تره‌‌‌‌‌بار در این‌ماه حدود ۱۸۴میلیون دلار بوده است. ارزآوری صنایع تبدیلی هم در این‌ماه ۳۷میلیون دلار بوده است.ارزآوری زیرگروه محصولات لبنی هم به لطف مقداری رشد به ۵۴میلیون دلار رسیده است. بخش خشکبار اما به کمتر از نصف رسیده و از ۱۰۸میلیون دلار به حدود ۴۶میلیون دلار عقب نشسته است.
زیرگروه شیرینی و شکلات و فرآورده‌های غلات هم با افتی ملموس، کل صادرات کشور به ۱۶میلیون دلار تنزل کرده است. در فروردین ۱۴۰۱ میزان صادرات زیرگروه محصولات حیوانی و صنایع وابسته اما با رشدی اندک به ۲۱میلیون دلار رسیده است که این رشد همزمان با کاهش وزن محصولات صادراتی بوده است.
گل و گیاهان دارویی، خوراکی، زینتی و صنعتی هم به‌عنوان کوچک‌ترین سهامدار بخش غذا و کشاورزی در حوزه صادرات، مجموعا در فروردین ۱۴۰۱ حدود ۱۴میلیون دلارارزآوری داشته است که این رقم ۳میلیون دلار کمتر از مدت مشابه سال‌قبل بوده است. در حوزه فرش و صنایع‌دستی هم، مجموعا در دو زیرگروه مختلف کمی بیش از ۱۵میلیون دلار صادرات رخ داده که این موضوع با رشدی حدودا ۳میلیون دلاری همراه بوده است.
رشد ۷۵۰میلیون دلاری صادرات محصولات پتروشیمی، پایه نفت و میعانات گازی هم موجب شده تا کل سهم این بخش از صادرات فروردین به ورای ۶۰درصد رسیده و ارزآوری خوب آن به میزان ۲میلیارد و ۲۳۷میلیون دلار برسد. این موضوع با افت ۶درصدی وزن محصولات صادراتی این زیرگروه همراه شده و خبر از اثرگذاری نسبتا مناسب تحولات جهانی مواداولیه محصولات وابسته به منابع فسیلی بر صادرات کشور دارد.