چالش انرژی واحدهای تولیدی، ترمز اقتصاد را کشید

گزارش شامخ دی‌ماه شامل دوره چهلم طرح شاخص مدیران خرید (PMI) کل اقتصاد و گزارش دوره پنجاه و دوم طرح شاخص مدیران خرید بخش صنعت توسط مرکز پژوهش‌های اتاق ایران و با اتکا به نظرسنجی از فعالان و بنگاه‌های اقتصادی منتشر شد.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، شاخص مدیران خرید (تعدیل فصلی نشده) برای کل اقتصاد ایران در دی‌ماه عدد 41.89 محاسبه شده‌ است که در مقایسه با آذرماه با کاهش شدیدی روبرو بوده و به‌استثنای فروردین هر سال و اسفند 98(شروع کووید) کمترین مقدار شامخ از ابتدای شروع طرح تاکنون محسوب می‌شود.

نظرسنجی از بنگاه‌های اقتصادی حاکی از این است که این رکوردشکنی در سقوط شامخ کل اقتصاد ناشی از عواملی نظیر رشد هزینه‌ها ناشی از تورم و تنش نرخ ارز و... است که پیش‌ازاین نیز بنگاه‌های اقتصادی را در تنگنا قرار داده بود؛ اما این بار چالش کمبود انرژی نیز به معادله اضافه شده است.

بررسی اطلاعات شامخ کل اقتصاد در دی‌ماه امسال نشان می‌دهد که شاخص میزان فعالیت‌های کسب‎‌وکار و همچنین شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش در این ماه شدیدترین کاهش را در سری زمانی چهل دوره (بدون در نظر گرفتن فروردین هر سال و اسفند 98) داشته‌اند و هم‌زمان شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان به پایین‌ترین میزان در 18 ماه اخیر، شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده به کمترین مقدار در 27 ماه اخیر، شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی به کمترین مقدار 10 ماهه و شاخص قیمت خرید مواد اولیه و لوازم مورد نیاز به بالاترین نرخ در 7 ماهه گذشته رسیده است.

شاخص مدیران خرید کل اقتصاد

شاخص مدیران خرید (تعدیل فصلی نشده) برای کل اقتصاد ایران در دی‌ماه عدد 41.89 محاسبه شده است و در مقایسه با آذرماه با کاهش شدیدی روبرو بوده که به استثنا فروردین‌ماه هرسال و اسفند 98(شروع کووید) کمترین مقدار را از ابتدای شروع طرح در روند بلندمدت خود ثبت کرده است. در این ماه همه مؤلفه‌های اصلی کمتر از 50 گزارش شده‌اند.

 شاخص میزان فعالیت‌های کسب‎‌وکار در دی‌ماه (39.48) محاسبه شده است و شدیدترین کاهش را در سری زمانی چهل دوره (بدون در نظر گرفتن فروردین هرسال و اسفند 98) داشته است. فعالیت‌ها در هر سه بخش اصلی اقتصاد کاهش داشتند. افزایش قابل‌توجه هزینه نهاده‌های ناشی از صعود نرخ ارز و تعطیلی‌ به دلیل قطعی‌های ناشی از کمبود انرژی باعث افت شدید میزان فعالیت‌ها شده است.

 شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در دی‌ماه (40.82) به‌شدت کاهش یافته و طی 18 ماه اخیر از مرداد 1400 (به‌غیراز فروردین‌ماه) کمترین مقدار خود را ثبت کرده است، درحالی‌که هر سه بخش اقتصادی با کاهش تقاضا روبرو بوده‌اند بخش خدمات و کشاورزی شدیدترین نرخ کاهش را داشته است. شرایط اقتصادی-سیاسی جامعه بر شدت کاهش نرخ سفارشات جدید مشتریان تأثیرگذار بوده است.

 شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش (43.35) به کمترین مقدار خود طی چهل دوره (بدون در نظر گرفتن اسفند 98 و فروردین 99) اجرای طرح رسیده است. کمبود انرژی و تعطیلی شرکت‌ها و صعود ارز و افزایش هزینه تأمین نهاده‌های موردنیاز باعث کندی شدید فعالیت‌ها شده است.

 شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده در دی‌ماه (39.54) طی 27 ماه اخیر از آبان 99 (به‌غیراز فروردین‌ماه هرسال) شدیدترین نرخ کاهش را داشته است. صعود قابل‌توجه نرخ ارز و قیمت‌های داخلی باعث شده تا فشار هزینه‌های‌ نهاده‌های تولید برای کسب‌وکارها به‌شدت افزایش یابد و متعاقباً شرکت‌ها در زنجیره تأمین مواد مورد نیاز با مشکل روبرو باشند.

 شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی در دی‌ماه (46.62) به‌شدت کاهش داشته و طی 10 ماه اخیر از فروردین به کمترین مقدار خود رسیده است. بیشترین کاهش این شاخص در بخش خدمات و کشاورزی بوده است. شدت کاهش سفارشات و فشار هزینه نهاده‌ها بر تصمیمات شرکت‌ها در کاهش جذب نیروی کار جدید تأثیرگذار بوده است.

 شاخص قیمت خرید مواد اولیه و لوازم مورد نیاز در دی (85.26) به‌شدت افزایش داشته و به بالاترین نرخ 7 ماهه خود از خردادماه رسیده است. این در حالی است که شرکت‌ها با نرخ بسیار ملایم‌تری از نرخ افزایش قیمت نهاده‌ها، قیمت محصولات تولیدشده یا خدمات ارائه‌شده (59.61) را افزایش می‌دهند و این شاخص نیز بالاترین مقدار 6 ماهه خود از مردادماه را ثبت کرده است.

 شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات در دی‌ماه (43.31) برای چهارمین ماه پیاپی در رکود بوده است و بیشترین نرخ کاهش 3 ماهه اخیر را داشته است. به عقیده فعالان اقتصادی، تضعیف تقاضای بازار با کاهش قدرت خرید و افزایش نرخ ارز و عدم اطمینان از شرایط و همچنین کمبود انرژی، شرکت‌ها را در دی‌ماه با کاهش فروش روبرو کرده است. درحالی‌که در هر سه بخش با کاهش روبرو بوده اما فروش بخش صنعت با نرخ شدیدتری کاهش داشته است.

 شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده (52.70) خوش‌بینی ضعیف کسب‌وکارها نسبت به بهبود فعالیت‌ها در ماه آینده نشان می‌دهد که البته فقط فعالان بخش صنعت انتظار بهبود فعالیت‌ها را دارند درحالی‌که در بخش ساختمان و خدمات و کشاورزی اعتماد کسب‌وکارها به بهبود فعالیت‌ها را برای ماه آینده کاهش داشته است.

به‌طورکلی افزایش هزینه‌های‌ نهاده‌ها ناشی از صعود نرخ ارز و تعطیلی به دلیل کمبود انرژی، باعث کاهش شدید در سرعت انجام و تحویل سفارشات شده است. همچنین اختلال در اینترنت در شدت کاهش فعالیت‌ها به‌خصوص در بخش خدمات تأثیرگذار بوده است. درعین‌حال کاهش تقاضای مشتریان و افزایش فشار هزینه‌ها برای فعالیت شرکت‌ها منجر به کاهش استخدام نیروی کار شده است.

شاخص مدیران خرید در بخش صنعت

بر اساس داده‌های به دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت (تعدیل فصلی نشده) در دی‌ماه عدد 45.60 به دست آمده است، حاکی از افت فعالیت‌های بخش صنعت در مقایسه با ماه قبل است و (بدون در نظر گرفتن فروردین‌ماه) شاخص به کمترین مقدار 17 ماهه خود از شهریور 1400 رسیده است. در دی‌ماه در میان مؤلفه‌های اصلی بخش صنعت، به ترتیب میزان تولید، موجودی مواد اولیه و سفارشات جدید مشتریان شدیدترین کاهش را داشته‌اند. در میان رشته فعالیت‌های صنعتی اکثر صنایع در رکود بوده‌اند و سایر صنایع و صنایع پوشاک و چرم و صنایع شیمیایی کمترین مقدار در شاخص‌های صنایع منتخب را داشته‌اند.

 شاخص مقدار تولید محصولات بخش صنعت در دی‌ماه (39.63)، حاکی از کاهش شدید تولیدات صنعتی است و به کمترین مقدار خود طی 4 سال گذشته (بدون در نظر گرفتن فروردین هرسال و اسفند 98) رسیده است. از یک‌سو تعطیلی کارخانه‌ها ناشی از بحران انرژی گاز و برق و از سوی دیگر افزایش شدید قیمت مواد اولیه که همراه با ادامه روند کاهشی تقاضا باعث تضعیف شدید تولید در بخش صنعت شده است.

 شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در دی‌ماه (44.19) به‌شدت کاهش یافته و طی 17 ماه اخیر از شهریورماه 1400 (به‌غیراز فروردین و مردادماه) کمترین مقدار خود را ثبت کرده است، به دنبال افزایش شدید قیمت نهاده‌های تولید ناشی از صعود بی‌رویه نرخ ارز و نااطمینانی از شرایط اقتصادی-سیاسی سطح تقاضا به‌شدت تضعیف شده است.

 شاخص موجودی مواد اولیه خریداری‌شده در دی‌ماه (43.31) برای ششمین ماه متوالی کاهشی است و شدیدترین نرخ کاهش 5 ماهه اخیر را به ثبت رسانده است. افزایش شدید نرخ ارز و به دنبال آن تورم هزینه نهاده‌های تولید باعث شده است تا شرکت‌ها در تأمین مواد اولیه دچار مشکل شوند.

 شاخص قیمت خرید مواد اولیه در دی‌ماه (87.66) به بیشترین میزان 8 ماهه اخیر از خردادماه رسیده است. افزایش شدید نرخ ارز باعث شده تا فشار تورم هزینه‌های تولید برای تولیدکنندگان به‌شدت افزایش یابد.

 شاخص موجودی محصول نهایی در انبار در دی‌ماه (47.48) کاهش یافته است و به کمترین میزان 27 ماهه خود (بدون در نظر گرفتن فروردین هرسال) رسیده است. درحالی‌که هزینه‌های تأمین مواد اولیه به‌شدت بالا رفته، کمبود انرژی نیز منجر به تعطیلی کارخانه‌ها و تولید با ظرفیت پایین شده است، در نتیجه شدت کاهش تقاضا کمتر از کاهش در تولید بوده و بر کاهش میزان موجودی انبار شرکت‌ها تأثیر داشته است.

 شاخص میزان صادرات کالا در دی‌ماه (44.67) برای هفتمین ماه متوالی همچنان در رکود است و به شدیدترین نرخ کاهش طی 9 ماهه اخیر رسیده است. بازگشت ارز حاصل از صادرات به‌خصوص برای کشورهای همسایه که مبادلات ریالی صورت می‌گیرد در تضعیف صادرات تأثیرگذار خواهد بود.

 شاخص قیمت محصولات تولیدشده در دی‌ماه (62.46) افزایش داشته و به بیشترین مقدار 7 ماهه اخیر رسیده است. هرچند هنوز نرخ افزایش آن به‌شدت افزایش قیمت نهاده‌های تولید نبوده است و شرکت‌ها با توجه به سطح پایین تقاضا، افزایش در قیمت‌های فروش خود را با شیب بسیار ملایم‌تری اعمال کرده‌اند.

 شاخص میزان مصرف حامل‌های انرژی در دی‌ماه (48.20) به کمترین مقدار 17 ماهه خود (به‌غیراز فروردین‌ماه) رسیده است. علیرغم فصل سرما کاهش مصرف انرژی منعکس‌کننده قطعی گسترده گاز و تعطیلی کارخانه‌ها برای مدیریت کمبود انرژی است.

 شاخص میزان فروش محصولات در دی (37.40) شدیدترین نرخ کاهش را طی 18 ماه گذشته از مرداد 1400 به ثبت رسانده است. بر اساس روند سری بلندمدت میزان فروش شرکت‌ها در دی‌ماه معمولاً با کاهش روبروست اما شدت کاهشی که در این ماه داشته نشان‌دهنده تقاضای ضعیف ناشی از شرایط جامعه و نااطمینانی قیمت‌ها و همچنین افزایش شدید نرخ ارز و فشار هزینه نهاده‌های تولید و زنجیره تأمین است.

کاهش شدید سطح تولید به کمترین میزان در دی‌ماه بنا بر نظر فعالان اقتصادی، ناشی از افزایش شدید نرخ ارز، تورم هزینه‌های تولید و تعطیلی کارخانه‌ها از سوی دولت به دلیل بحران انرژی در کشور است. درعین‌حال افزایش هزینه‌های تولید و کاهش تقاضا و تضعیف شدید فعالیت‌ها و فروش، روند تصمیمات برای استخدام نیروی کار جدید را کند کرده است.

مشکلات اصلی از دید برخی از فعالان اقتصادی در دی‌ماه 1401

- مشکل عمده اکثر صنایع کمبود و قطعی‌های گسترده گاز است، اعمال محدودیت در مصرف انرژی (گاز و برق) برای کارخانه‌ها باعث شده تا از طرف دولت تعطیل و با توقف تولید مواجه باشند و با توان کمتر از ظرفیت تولید خود فعالیت کنند.

- افزایش بی‌رویه نرخ ارز طی ماه گذشته به‌شدت بر واردات و قیمت خرید مواد اولیه و موجودی آن تأثیر گذاشته و در ماه‌های آتی امکان تولید با قیمت‌های کنونی وجود ندارد، شرکت‌ها تاکنون از موجود قبلی خود استفاده می‌کردند.

- کمبود نیروی کار به دلیل سطح پایین دستمزدها که با توجه به تورم بالای هزینه تولید امکان افزایش دستمزد وجود ندارد. (صنایع فلزی)

- نیاز شرکت‌ها به اصلاح قوانین بازگشت ارز. درحالی‌که مبادلات با کشورهای همسایه مانند عراق و افغانستان به‌صورت ریالی صورت می‌گیرد اما فعالان اقتصادی ملزم به برگشت ارز حاصل از صادرات به‌صورت دلاری هستند. (صنایع فرآورده‌های نفت و گاز و صنایع شیمیایی)

- افزایش شدید قیمت مواد اولیه وارداتی و داخلی به دلیل صعود نرخ ارز، باعث مشکل در واردات و تأمین مواد اولیه شده و بسیاری از شرکت‌ها تعدیل نیرو داشته‌اند. (صنایع شیمیایی)

- هرچند رفع تعهدات ارزی انجام شده است اما امور مالیاتی با قوانین و ضوابط جدید، چالش‌هایی بر سر راه فعالان اقتصادی قرار داده است. (صنایع فرآورده‌های نفت و گاز)

- نگرانی شرکت‌ها در خصوص واگذاری مدیریت خرید و توزیع مرغ به اتحادیه‌ها از سوی وزارت صمت، که منجر به ایجاد رانت خواهد شد. (کشاورزی)

- اختلال در اینترنت، فعالیت شرکت‌ها در بخش خدمات از جمله خدمات حمل‌ونقل، اطلاعات و ارتباطات و ... را به‌شدت کند کرده است.

گزارش دوره چهلم شامخ کل اقتصاد و گزارش دوره پنجاه و دوم شامخ بخش صنعت در دی‌ماه 1401 را اینجا مشاهده کنید.