سال‌هاست نقش و طرح «لچک‌ترنج» قالی‌های اصیل ایرانی روی فرش ماشینی نقش می‌بندد اما به نظر می‌رسد این روزها خریداران فرش ماشینی چه خریداران داخلی و چه مشتریان خارجی این محصول، همه و همه در پی خرید طرح‌های جدید و غیرسنتی هستند؛ موضوعی که سبب شده بازار خرید و فروش فرش ماشینی با رکود مواجه شود.
ازسوی دیگر ترک‌ها نیز این روزها در صنعت فرش ماشینی حضور فعال دارند و باتوجه به طرح‌ها و رنگ‌بندی محصولات‌شان قاپ بازار را دزدیده و کنترل این بازار را که روزی تنها ما حرف اول و آخر آن را می‌زدیم در دست گرفته‌اند.
مجموع این رخدادها سبب شده صنعتی را که روزی هم از نظر نوع دستگاه و هم از نظر طرح، نقشه و تولید محصول در آن سرآمد بودیم از دست بدهیم؛ این در حالی است که فرش ماشینی از نظر میزان تولید و گستره اشتغالزایی در ایران زمین نقشی اساسی دارد. از این روفعالان این بازار در دوران پسابرجام و رونق اقتصادی حساب ویژه‌ای روی آن باز کرده‌اند.
محمدهادی کمالیان، رییس اتحادیه فرش ماشینی و موکت درباره ویژگی این بازار به صمت توضیح می‌دهد: سالانه حدود ۱۲۰میلیون مترمربع فرش ماشینی در کشور تولید می‌شود. از این میزان حدود نیمی در داخل مصرف و بقیه آن نیز به کشورهایی مانند چین، عراق، افغانستان، کانادا، کشورهای اروپایی و روسیه صادر می‌شود.
کمالیان همچنین تعداد کارخانه‌های فرش ماشینی در ایران را حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ کارخانه می‌داند و می‌گوید: برخی از این کارخانه‌ها بافندگی هستند و برخی خط تولید تمامی فرآیند تهیه و تولید فرش را دارند. این آمار در حالی از سوی رییس اتحادیه فرش ماشینی بیان می‌شود که اختلاف فاحشی با آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت دارد.
رونق دوباره بازار فرش ماشینی
کمالیان در ادامه رونق بازار فرش ماشینی را منوط به حل مشکلات صادراتی کشور می‌داند و می‌گوید: اگر شرایط تسهیل شود، مقداری از تولیدات مازاد ما جذب بازار صادرات می‌شود و بازارفرش ماشینی دوباره رنگ رونق به خود خواهد گرفت.
گفته‌های رییس اتحادیه فرش ماشینی و موکت درحالی بیان می‌شود که این روزها کارخانه‌های فرش ماشینی گوی سبقت را در تبلیغ از یکدیگر ربوده‌اند و به نظر نمی‌رسد که اوضاع خرید و فروش این محصول چندان کساد باشد؛ موضوعی که کمالیان با استناد به آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت در پاسخ به آن می‌گوید: دلیل این تبلیغات نبود بازار است وگرنه در بازاری که رونق وجود داشته باشد و فروش روی روال انجام شود، نیازی به تبلیغات نیست.
کمالیان در ادامه دورنمای بازار فرش ماشینی را این‌چنین ترسیم می‌کند و می‌گوید: هنوز تاثیر شرایط پساتحریم در بازار این کالا مشخص نیست و باید صبرکرد و دید آیا بازار رونق می‌گیرد. به گفته وی درحال‌حاضر که فصل فروش فرش ماشینی است با رکود مواجه هستیم. چراکه مردم قدرت خرید ندارند و از طرفی مازاد تولید وجود دارد.
امیدواریم در سال ۹۵ تغییر مثبتی شکل گیرد چراکه صنعت فرش ماشینی از ظرفیت ارزآوری و اشتغالزایی زیادی برخوردار است و فقط نیاز به مدیریت صحیح دارد، به علاوه اینکه باید صادرات در این صنعت رونق بگیرد.
فرش ماشینی کالایی سودآور
گفته‌های رییس اتحادیه فرش ماشینی و موکت درحالی بیان می‌شود که ایران در رتبه نخست تولید فرش دستباف و رتبه دوم تولیدکنندگان فرش ماشینی جهان قرار دارد. از این‌رو جایگاه آن در صنعت نساجی نیز درخور توجه است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، در حال حاضر از حدود ۱۰هزار واحدی که در صنعت نساجی فعال هستند، حدود ۱۰۰۰ تا ۱۱۰۰ واحد به تولید فرش ماشینی می‌پردازند. به عبارتی ۱۰درصد صنعت نساجی مربوط به فرش ماشینی است.
از نظر اشتغالزایی، در صنعت نساجی حدود ۳۰۰هزار نیروی کار وجود دارد که ۳۱هزار نفر از این تعداد مربوط به فرش ماشینی است. به عبارتی حدود ۱۰ تا ۱۱درصد نیروی کار و شاغلان صنعت نساجی سهم صنعت فرش ماشینی است. از نظر میزان صادرات و ارزآوری صنعت نساجی سالانه در مجموع حدود ۷۰۰میلیون دلار صادرات دارد.
فرش ماشینی و قدرت ارزآوری
علیرضا حائری، کارشناس صنایع نساجیدرباره اشتغالزایی و صادرات فرش ماشینی به صمت عنوان می‌کند: با اینکه ۱۰درصد واحدهای تولیدی در صنعت نساجی مربوط به فرش ماشینی است و ۱۰درصد شاغلان ما در این بخش کار می‌کنند اما دیده می‌شود حدود ۴۰ تا ۴۵درصد صادرات صنعت نساجی متعلق به فرش ماشینی است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت فرش ماشینی در صنعت نساجی بسیار ممتاز و پیشتاز است و قدرت ارزآوری بالایی دارد.
او درباره مشکلات تولیدکنندگان فرش می‌گوید: یکی از بزرگترین مشکلات این صنعت مربوط به تحریم‌ها بود. اگر این مشکل حل شود بخشی از هزینه‌های صنعت فرش ماشینی کاهش پیدا می‌کند. مشکل دیگری که ناشی از تحریم بود اینکه ما مناسبات تجاری با دنیا نداشتیم یعنی قادر نبودیم به راحتی تولیدات خود را به کشورهای دنیا صادر کنیم. با برطرف شدن تحریم‌ها و ایجاد مناسبات و پیوستن به جامعه جهانی این مشکلات برطرف خواهد شد. یعنی صادرات فرش ماشینی ما به راحتی سالانه ۲ تا ۲/۵میلیون دلار افزایش پیدا خواهد کرد. مشکل دیگر نقدینگی است که امیدواریم با برداشته شدن تحریم‌های بانکی بتوانیم از خطوط اعتباری بین‌المللی مانند فاینانس و خریدهای مدت‌دار استفاده کنیم.
این کارشناس صنایع نساجی اضافه می‌کند: در حال حاضر بازار داخلی سالانه متقاضی ۵۵میلیون مترمربع فرش ماشینی به ارزش تقریبی ۴۷هزار میلیارد ریال است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۴ با رشد ترکیبی سالانه ۵درصد این تقاضا به ۹۰میلیون مترمربع برسد که ارزشی بیش از ۱۰۰هزار میلیارد ریال خواهد داشت. با فرض دستیابی به تولید ۱۵۰میلیون مترمربع فرش در سال ۱۴۰۴ که خیلی هم دور از انتظار نیست و با فرض اینکه تا آن زمان تقاضای بازار داخل از ۵۵میلیون مترمربع فعلی به ۹۰میلیون مترمربع افزایش یابد می‌توان تصور کرد که ۶۰میلیون مترمربع فرش ماشینی برای صادرات به بازارهای جهانی داشته باشیم و چنانچه قیمت هر مترمربع فرش ماشینی را در سال ۱۴۰۴ معادل ۳۰ دلار درنظر بگیریم به ارزش تولید سالانه معادل ۴/۵ میلیارد دلار و رقم صادراتی سالانه ۱/۸میلیارد دلار دسترسی خواهیم داشت که می‌توان گفت تا حدودی در شأن و اعتبار فرش ماشینی کشور خواهد بود.
سخن آخر
بدون شک فرار از طرح‌ها و نقشه‌های کلیشه‌ای در درجه نخست و سرمایه‌گذاری برای یافتن متقاضیان جدید در بازارهای صادراتی در مرحله بعد می‌تواند بازار فرش ماشینی ایران را از رکودخارج کند.