به گفته کارشناسان و صاحبنظران اقتصادی، در حال حاضر باید حساسیت نسبت به دلار در اقتصاد ایران کاهش پیدا کند و با حذف دلار از مبادلات تجاری، پیمان‌های پولی و استفاده از پول ملی در روابط تجاری ایران با سایر کشورها مورد توجه قرار گیرد چراکه طی سال‌های گذشته، آمریکا محدودیت‌های متعددی را با استفاده از اهرم دلار به ایران و دیگر کشورها تحمیل کرده است و روی کار آمدن ترامپ به عنوان رییس‌جمهور آمریکا، اوضاع غیرقابل پیش‌بینی را برای فعالان اقتصادی جهان به وجود آورده است.
از این رو حذف دلار از مبادلات تجاری یکی از مهم‌ترین مباحثی است که در سال‌های اخیر زمزمه آن بر سر زبان‌ها افتاده و دولتمردان کشور ما نیز بارها روی این موضوع تاکید کرده‌اند. بر این اساس کرباسیان، وزیر امور اقتصادی و دارایی در رابطه با تجارت ایران و روسیه گفت: بر اساس تصمیم دولت و بانک مرکزی، تجارت و صادرات به روسیه، استفاده از پول ملی انجام می‌شود و هیچ نیازی به پول سوم برای مبادله در این ارتباط نداریم.
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از جهان صنعت، این در حالی است که اخیرا نیز بانک مرکزی از توافق پیمان دوجانبه پولی میان ایران و ترکیه خبر داد که بر اساس آن، روابط اقتصادی ایران و ترکیه می‌تواند براساس ریال و لیر صورت گیرد که در نتیجه دلار و یورو به‌عنوان ارز مرجع در مبادلات کالایی میان این دو کشور همسایه حذف خواهد شد.
رییس‌جمهور نیز اخیرا با اشاره به ضرورت استفاده از پول ملی در مراودات تجاری و اقتصادی ایران و آذربایجان گفت: دو کشور می‌توانند تبادلات تجاری خود را از طریق بانک‌های مرکزی با پول‌های ملی انجام دهند و حتی این روابط می‌تواند به صورت سه‌جانبه با سایر همسایگان نیز به انجام برسد.
در این میان محمود واعظی رییس دفتر رییس‌جمهور در دیدار شاهین مصطفی‌اف، وزیر اقتصاد آذربایجان توسعه روابط بانکی و استفاده از پول ملی در مبادلات تجاری فی‌مابین را در گسترش مناسبات اقتصادی و تجاری دو کشور حائز اهمیت دانست و بر آن تاکید کرد.
همچنین در همایش تجاری وین – تهران که اخیرا برگزار شد، حذف کردن دلار در فعالیت اقتصادی بین دو کشور مورد توجه قرار گرفت به‌طوری‌که آروین مارخ‌هارت، مسوول کنترل بانک اتریش گفت: ما در همکاری با ایران به هیچ وجه دنبال استفاده از دلار آمریکا نخواهیم بود.
محوری‌ترین مولفه اقتصاد مقاومتی
براساس آمار و اطلاعات، کشورهای روسیه، برزیل، هند، چین و آفریقای‌جنوبی که گروه بریکس را تشکیل می‌دهند طی ماه‌های گذشته به دنبال این هستند که با اجرای سیاست‌های مالی مرتبط، استفاده از دلار را در مبادلات تجاری بین خود حذف کنند تا به این شکل قدرت سلطه آمریکا بر فعالیت تجاری کشورها کاهش یابد. آنطور که مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش داده، انعقاد پیمان پولی دوجانبه یکی از محوری‌ترین مولفه‌های اقتصاد مقاومتی در حوزه تبادلات بانکی خارجی کشور محسوب می‌شود که براساس آن ارتقای جایگاه ریال در تجارت بین‌المللی، کاهش آثار تحریم بانکی، افزایش قدرت چانه‌زنی کشور و کاهش هزینه و ریسک انتقال ارز از مهم‌ترین دستاوردهای امضای پیمان پولی دوجانبه است. همچنین طبق بررسی‌ها، به دنبال امضای این پیمان با هشت کشور چین، هند، کره‌جنوبی، ترکیه، امارات‌متحده‌عربی، تایوان، پاکستان و روسیه، امکان انجام ۵۵ درصد از واردات بدون ارزهای واسط وجود خواهد داشت.
اثر ضدتحریم
تاکید بر حذف دلار از مبادلات تجاری ایران و جایگزین شدن پول ملی دو طرف به جای آن در حالی است که مقام معظم رهبری نیز در دیدار با رییس‌جمهور روسیه به حذف دلار مبادلات اقتصادی تاکید کرده‌اند چراکه به‌لحاظ فنی، حذف دلار از مبادلات و انتقال مراودات به ارزهای محلی در چارچوب پیمان‌های دوجانبه، هم در کوتاه‌مدت و هم در بلندمدت به صورتی قابل اطمینان اثر ضدتحریمی خواهد داشت اما در این خصوص کارشناسان نظرات متفاوتی دارند که چندان با یکدیگر همسویی ندارد.
به باور بسیاری از فعالان اقتصادی مهم‌ترین مزیت حذف دلار مقاوم‌سازی سیستم مبادلات مالی تجاری است، به این ترتیب که همه ارزها قابل استفاده بوده و دیگر ارز غالبی وجود نخواهد داشت. اقدامی که در 47 کشور دنیا پیاده‌سازی شده و این کشورها در چارچوب قراردادها و پیمان‌های دوجانبه و چندجانبه براساس واحد پول ملی مبادله می‌کنند.
بنابراین به گفته آنها اگرچه حذف دلار در معاملات ارز با کشورهای دیگر هزینه مضاعفی را به کشور ما و کشور طرف معامله تحمیل می‌کند اما در شرایط کنونی دارای مزایای بسیاری است که به دنبال آن، تاجران با این روش راحت‌تر کار می‌کنند، تبدیل پول‌شان با سهولت بیشتری انجام می‌شود و می‌توانند منجر به افزایش مراودات بانکی بین دو کشور شوند. محدودیت تجارتاز طرف دیگر برخی کارشناسان معتقدند که سال‌هاست که بحث از حذف دلار در میان است اما عملا هنوز امکان آن فراهم نشده است.
دلیل آن هم این است که دلار یک پول بین‌المللی است و همه کشورها از آن استفاده می‌کنند از این‌رو حذف آن باعث محدودیت تجاری شده و دایره کشورهای ما برای مبادلات تجاری را محدود می‌سازد. به گفته آنها، اگر دلار را به‌طور کامل حذف کنیم، خود را در حوزه تجارت محدود کرده‌ایم. این در حالی است که در شرایط فعلی امکان حذف دلار نیست اما با این حال دور از دسترس هم نخواهد بود.
ممانعت از دخالت آمریکا در میزان تجارت ایران
مهدی پورقاضی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران معتقد است که مبادلات تجاری می‌تواند به دلار، یورو یا ارزهای دیگر باشد اما زمانی که مبادلات تجاری به دلار صورت می‌گیرد، گزارش‌های آن به کشور آمریکا رفته و از آن جایی که ممکن است به دلیل تنش‌های سیاسی موجود میان دو کشور، از تسریع روند آن جلوگیری کند، آثار منفی‌ای بر تجارت ما به‌جا خواهد گذاشت چراکه آمریکا نسبت به تجارت ما و میزان معاملات ما حساس بوده و این حساسیت در معاملاتی که با دلار صورت می‌گیرد، مانع از تسهیل مبادلات تجاری خواهد شد و در مسیر آن مشکل ایجاد کرده یا اینکه باعث می‌شود آنها کند صورت بگیرند.
این درحالی است که می‌توان برای جایگزینی دلار با ارزهای دیگر برنامه‌ریزی کرد و مانع از دخالت کشوری مانند آمریکا در امور تجاری ایران شد. بنابراین حذف دلار از مبادلات تجاری می‌تواند اثرات مفیدی برای تجارت کشور داشته باشد.
حجم مبادلات تجاری باید افزایش یابد
همچنین رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق اعتقاد دارد که توسعه تجارت امکان حذف دلار را راحت‌تر می‌کند. به گفته یحیی آل‌اسحاق، حجم مبادلات تجاری باید افزایش یابد تا این مبادلات ارزی را براساس پول ملی قرار دهیم و در همین زمینه ما از یک ظرفیت تجاری بسیار بالایی برخوردار هستیم.
آل‌اسحاق معتقد است به هر نسبت که تجارت را توسعه دهیم امکان حذف دلار راحت‌تر خواهد بود چرا که با همه این ۱۵ کشور معامله داشته باشیم به جای استفاده از دلار در نقل و انتقالات می‌توان پایه را بر روی پول‌های ملی خود قرار دهیم و به این ترتیب ایران بخش کلیدی‌تری در این حرکت جهانی پیدا خواهد کرد.
به بازار دلار ضربه وارد کنیم
در این میان ناصر موسوی‌لارگانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز با تاکید بر اینکه حذف دلار از مبادلات بین‌المللی باعث آسیب نخواهد شد، معتقد است به جای اینکه از دلار برای این مبادلات استفاده کنیم، می‌توانیم با تغییر ارز به بازار دلار ضربه‌ای وارد کنیم.
وی با بیان اینکه تغییر ارز در مبادلات بین‌المللی باعث رونق اقتصادی کشورهای مورد توافق می‌شود، بیان داشت: برای این کار لازم است بررسی‌های کارشناسی صورت بگیرد و کشورهای هم‌پیمان ارز مشخصی جز دلار و یورو برای مبادلات اقتصادی در نظر بگیرند با این کار تحریم‌ها و فشارهای استکبار جهانی نمی‌تواند بر رونق اقتصادی تاثیر منفی داشته باشد.
همچنین محمدرضا پورابراهیمی، رییس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز بر این باور است که یکی از راهکارهایی که کشورها می‌توانند روابط خود را در قالب تجارتی غیر از ارز رسمی دنیا انجام دهند، همین پیمان‌های پولی است که باید در کشور ما هم اجرایی شود.
تاثیر منفی بر تجارت
اما گروه دیگری از صاحبنظران اقتصادی اعتقاد دارند حذف دلار مانع توسعه مالی و پولی است. به گفته آنها، از آنجا که دلار پول بسیار قوی‌ای است، جایگزینی هر پول دیگری به‌جای آن ممکن است یک تهدید به‌حساب آید چراکه ممکن است آن پول جایگزین تضعیف شود و تضعیف آن یعنی تضعیف پول ملی کشور و در نهایت تاثیر منفی بر تجارت.
از سوی دیگر لازم است بدانیم حذف دلار در بلندمدت از آنجا که محدودیت ایجاد می‌کند، به ضرر مبادلات اقتصادی تمام شده و مانع از توسعه مالی و پولی می‌شود. در این میان برخی کارشناسان تاکید دارند حذف دلار نباید به‌صورت یکباره اتفاق بیفتد چراکه هم در کوتاه‌مدت آثار منفی‌ای روی تجارت کشور به همراه دارد و هم از این نظر که بسیاری از شرکای تجاری ما از دلار استفاده می‌کنند، حذف یکباره آن عملی نیست. این کار زمانی ممکن و سودمند است که در یک بازه زمانی بلندمدت انجام شود.
این در حالی است که برخی دیگر بر این باور هستند که تسلط دلار بر مبادلات تجاری به عنوان یک رویکرد سیاسی سبب افزایش هزینه‌های تجارت کشور می‌شود و به همین دلیل خیلی از کشورها که امکانات تجاری متقابل دارند، تلاش می‌کنند دلار را از مناسبات بازرگانی خود حذف کنند تا از آثار سوء سیاست بر مبادلات تجاری در امان باشند. از این رو ایران نیز باید هرچه سریع‌تر برای حذف دلار اقدام کند.
این در حالی است که در گذشته آمریکا تحت قانون داماتو یکسری محدودیت‌هایی بر کشورهای دیگر تحمیل کرد که مهم‌ترین آن ایجاد محدودیت در مبادلات تجاری بود به این صورت که اجازه نمی‌داد مبادلات تجاری از سقف 10 میلیون دلار تجاوز کند.
اما با توجه به اینکه آمریکا شریک تجاری بزرگی برای ما نیست و از طرف دیگر بسیاری از کشورها هستند که از دلار برای مبادلات تجاری استفاده نمی‌کنند، پس می‌توان دلار را هرچه سریع‌تر از مبادلات تجاری حذف کرد تا علاوه بر کاهش فشارهای سیاسی کشورهای دیگر بر اقتصاد ایران، حاکمیت دلار بر مبادلات تجاری حذف شده و شرایط برای افزایش مبادلات تجاری ایران با اروپایی‌ها و همچنین دیگر کشورها تسهیل شود.