در شرایطی که حجم روابط تجاری ایران و اروپا روزبه‌روز بیشتر آب می‌رود، باید برای رشد تجارت با کشورهای همسایه جدی‌تر وارد عمل شد چرا که در حال حاضر توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری با همسایگان می‌تواند به‌عنوان راهکاری موثر در جهت کاهش اثرات تحریم‌ها و همچنین توسعه تجارت خارجی کشور در دستور کار متولیان امر قرار گیرد.
البته تمرکز بر درآمدزایی از راه صادرات غیرنفتی برای سیاستگذارانی که در سال‌های گذشته همواره ساده‌ترین راه‌حل مشکل درآمدی کشور یعنی همان فروش نفت و مواد خام دیگر را دنبال کرده‌اند، کار ساده‌ای نیست اما واقعیت این است که در شرایط فعلی با توجه به تشدید تحریم‌ها، راهی جز افزایش مبادلات تجاری با کشورهای دوست و همسایه وجود ندارد.
بر همین اساس وزارت صنعت، معدن و تجارت در راستای تحقق «رونق تولید» در سال ۹۸، توسعه صادرات غیرنفتی را به عنوان یکی از اولویت‌های مهم این وزارتخانه در سال جاری اعلام کرد و تمرکز بر صادرات به ۱۵ کشور همسایه به ویژه پنج کشور را در صدر برنامه‌های خود قرار داد.
وزارت صمت در این خصوص اعلام کرد افزایش حجم و تنوع محصولات صادراتی (کالا و خدمات) به کشورهای همسایه، توانمندسازی و توسعه بنگاه‌های خرد، کوچک و متوسط با هدف افزایش صادرات و گسترش قراردادهای تهاتری
کالا–کالا برای مبادلات کالاهای وارداتی و صادراتی از طرح‌های برنامه‌ریزی‌شده برای رسیدن به این هدف است. همچنین وزیر صنعت تاکید کرد که تمرکز وزارت صنعت در سال اقتصاد مقاومتی روی گسترش صادرات محصولات غیرنفتی به کشورهای همسایه و دوست مانند چین و هند است.
چین اگرچه در همسایگی آبی و خاکی ایران قرار ندارد اما مهم‌ترین و بزرگ‌ترین شریک تجاری کشور است به‌گونه‌ای که آمار ۱۰ ماهه امسال نشان می‌دهد تجارت خارجی ایران با این کشور با رشد ۸۰۰ میلیارد دلاری مواجه بوده و به عنوان بزرگ‌ترین خریدار کالاهای ایرانی در جهان قلمداد می‌شود. از این رو چین در معادلات تجاری ایران حتی از بازار همسایگان نیز اهمیت بیشتری دارد.
سهم دو درصدی
به گزارش سایت نساجی امروز به نقل از جهان صنعت ، آن‌طور که برخی از کارشناسان می‌گویند، تقویت تبادلات تجاری با ۱۵ کشور همسایه و دوست، ایران را از تجارت با اروپا بی‌نیاز می‌کند. این در حالی است که ایران آن‌طور که باید و شاید از ظرفیت دست‌نخورده بازار منطقه و کشورهای همسایه بهره نبرده و سهم اندکی از این بازارها را به خود اختصاص داده است.
با این وجود در حالی که ظرفیت صادرات به ۱۵ کشور همسایه حدود ۱۱۰۰ تا ۱۲۰۰ میلیارد دلار است، سهم ایران از این میزان تنها ۲۴ میلیارد دلار یعنی دو درصد است. سهم دو درصدی ایران از بازار ۱۵ کشور همسایه در حالی است که به گفته فعالان بخش خصوصی، تنها در عراق زمینه‌های سرمایه‌گذاری زیرساختی زیادی برای ورود بخش خصوصی ایران به خصوص صنعت ساختمان‌سازی وجود دارد.
اما با وجود اینکه با تشدید تحریم‌ها اهمیت تجارت با همسایگان برای ایران به مراتب بیش از گذشته است، هنوز زیرساخت‌های لازم برای افزایش مبادلات تجاری ایران با بسیاری از کشورها از جمله کشورهای همسایه فراهم نیست و حتی هر چند وقت یک بار محدودیت‌هایی از سوی مسوولان در این خصوص ایجاد می‌شود که از جمله آن می‌توان به بحث پیمان‌سپاری ارزی و مشکلات تبادلات پولی اشاره کرد.
بر همین اساس چندی پیش فعالان بخش خصوصی سه راهکار را برای رشد تجارت با کشورهای همسایه به دولتمردان ارائه دادند. به گفته آنها «تمرکز بر صادرات در قالب تهاتر»، «امضای موافقتنامه‌های تجارت آزاد و تجارت ترجیحی با همسایگان» و «رونق بخشیدن به تجارت مرزی» از مواردی هستند که می‌توانند هدف‌گذاری در رابطه با رشد تجارت با کشورهای همسایه را محقق کنند. این در حالی است که به طور حتم بسیاری از مشکلات نیز از طریق دیپلماسی اقتصادی قابل حل خواهد بود.
خطر در کمین بازارهای تجاری
اگرچه افزایش مبادلات تجاری با همسایگان از اولویت‌های مهم تجاری در دوران تحریم به شمار می‌رود اما باید به این نکته توجه داشت که بحران‌های موجود در برخی کشورهای همسایه همچون عراق می‌تواند بازارهای تجاری ایران را به خطر بیندازد همان‌طور که طی ماه‌های اخیر شاهد کاهش مبادلات تجاری ایران و عراق به واسطه نابسامانی‌های سیاسی موجود در این کشور بودیم.
بر این اساس کارشناسان بر این باورند که ایران باید برای افزایش امنیت تجاری خود و رشد اثربخشی‌اش در معادلات جهانی، نسبت به گسترش سرزمین‌های تجاری خود اقدام کند. اگرچه به نظر می‌رسد در شرایط تحریم چاره‌ای جز تمرکز بر بازار کشورهای همسایه و آسیا وجود ندارد.
بر همین اساس آخرین آمار تجارت خارجی ایران در سال ۹۸ نشان می‌دهد کشورهای چین، عراق، ترکیه، امارات و افغانستان همواره نقش قابل توجهی را در روابط تجاری با ایران ایفا کرده‌اند اگرچه کشورهایی همچون ترکمنستان، پاکستان، کویت، بحرین، عربستان، قزاقستان، روسیه، جمهوری آذربایجان، عمان، قطر، ارمنستان و… که از دیگر همسایه‌های ایران قلمداد می‌شوند، نقش قابل توجهی در مبادلات تجاری با ایران نداشته‌اند در حالی که بازار کشورهای همسایه با بیش از ۶۰۰ میلیون نفر جمعیت، فرصتی است که نباید به راحتی از دست برود.
تجارت ۷۲ میلیارد دلاری
بر اساس آنچه رییس کل گمرک ایران اعلام کرده است، حجم تجارت کشور در ۱۰ ماهه سال با وجود تحریم‌ها بیش از ۷۲میلیارد دلار بوده است که ۵/۳۵ میلیارد دلار آن را صادرات بدون محاسبه صادرات برق و خدمات فنی و مهندسی تشکیل می‌دهد و نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از ۲۰ درصد رشد یافته است. این در حالی است که در این مدت واردات حدود ۶۰۰ میلیون دلار از صادرات پیشی گرفته و به ۸۱/۳۶ میلیارد دلار رسیده است.
به گفته مهدی میراشرفی، میزان واردات ۱۰ ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل از لحاظ وزنی هشت درصد رشد داشته و از نظر ارزشی برابر سال گذشته بوده است.
همچنین شرکای ایران در صادرات به ترتیب چین با ۳/۸ میلیارد دلار مقصد اول، عراق با هشت میلیارد دلار مقصد دوم، ترکیه با ۱/۴ میلیارد دلار مقصد سوم، امارات با ۷/۳ میلیارد دلار مقصد چهارم و افغانستان با ۹/۱ میلیارد دلار مقصد پنجم بوده‌اند. به گفته وی، پتروشیمی با ۱۵میلیارد دلار صادرات، ۴۴درصد سهم ارزشی را شامل شده است و سایر کالاها نیز سهم ۵۴ درصدی و معادل ۱۹میلیارد دلاری داشته‌اند.
معاون وزیر اقتصاد کشورهای واردات را نیز به ترتیب چین، امارات، ترکیه، هند و آلمان اعلام کرد و گفت: از کالاهای وارداتی، کالاهای اساسی بیشترین سهم و پس از آن مواد اولیه و ماشین‌آلات بیشترین سهم را در کالاهای ورودی داشتند.
واردات از آلمان و هند در سال 97
در ۱۰ ماه منتهی به دی ماه سال ۹۷ نیز ۲۴ میلیون و ۷۶۱ هزار تن کالا به ارزش ۷ میلیارد و ۵۲۴ میلیون دلار به چین صادر شده است.
سهم وزنی چین از کل صادرات ۱۰ ماهه، بیش از ۲۶ درصد و سهم ارزش صادرات به این کشور نیز نزدیک به ۲۱ درصد بوده است. همچنین نگاهی به آمارهای سال گذشته نشان می‌دهد صادرکنندگان به عراق نیز توانسته‌اند با فروش ۱۶ میلیون و ۷۵۰ هزار تن کالا، صادراتی به ارزش هفت میلیارد و ۵۱۵ میلیون دلار را رقم بزنند و جایگاه دوم مقاصد صادراتی را به این کشور اختصاص دهند. سهم وزنی کالاهای صادر شده به عراق در ۱۰ ماهه ۹۷، نزدیک به ۱۸ درصد و سهم ارزشی آن نزدیک به ۲۱ درصد بوده است.
همچنین در این سال امارات در جایگاه سوم مقاصد صادراتی قرار گرفت. از ابتدای سال ۹۷ تا پایان دی ماه سال گذشته ۱۲ میلیون و ۱۷۴ هزار تن کالای ایرانی به این کشور صادر شد و با توجه به این ارقام، سهم این کشور از کل وزن صادرات نزدیک به ۱۳ درصد بوده است.
از سوی دیگر این میزان صادرات، ارزشی معادل پنج میلیارد و ۳۱۳ میلیون دلار داشته و سهم نزدیک به ۱۵ درصدی را از کل ارزش صادرات به خود اختصاص داده است. افغانستان نیز چهارمین مقصد کالاهای صادراتی ایران بوده که از ابتدای امسال تا انتهای دی خریدار چهار میلیون و ۸۲۷ هزار تن کالای ایرانی به ارزش دو میلیارد و ۵۳۳ میلیون دلار بوده است.
ترکیه نیز در ۱۰ ماهه نخست سال ۹۷ به‌عنوان پنجمین مقصد صادراتی ایران به‌شمار می‌آید. به این ترتیب صادرکنندگان توانسته‌اند از ابتدای سال تا انتهای دی‌ماه، شش میلیون و ۲۰۴ هزار تن کالا را که دو میلیارد و ۲۶ میلیون دلار ارزش داشته، به این کشور بفروشند. سهم وزن کالاهای صادرشده به ترکیه از کل وزن صادرات، بیش از ۵/۶ درصد و سهم ارزش آنها بیش از ۵/ ۵ درصد است.
در عین حال ۳۰ میلیون و ۱۶۰ هزار تن کالا به ارزش ۱۱ میلیارد و ۴۴۱ میلیون دلار از ابتدای سال ۹۷ تا انتهای دی ماه به سایر کشورها صادر شده که به لحاظ وزنی سهمی نزدیک به ۳۲ درصد و به لحاظ ارزشی سهمی بیش از ۳۱ درصد از کل صادرات ایران را در اختیار دارد.
وزن کالاهای صادرشده به سایر کشورها بیش از ۱۸ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل، کاهش یافته و ارزش آن نیز نزدیک به ۱۹ درصد افت کرده است.
همچنین کشورهای چین، امارات، ترکیه، آلمان و هند به ترتیب کشورهایی بوده‌اند که ایران بیشترین واردات را در ۱۰ ماهه سال ۹۷ از آنها انجام داده است.